Γιατί Μένουμε Εκεί που Πονάμε;
Ο Μηχανισμός της Αυτοπροδοσίας, της Εσωτερικής Παραίτησης και της Ψυχοσωματικής Φθοράς
Εισαγωγή
Υπάρχουν στιγμές στη ζωή μας που γνωρίζουμε ξεκάθαρα ποια απόφαση είναι η σωστή. Γνωρίζουμε ότι μια σχέση έχει λήξει, μια εργασία μάς εξαντλεί, ένα περιβάλλον μάς καταστρέφει. Κι όμως, δεν φεύγουμε. Δεν αλλάζουμε. Δεν επιλέγουμε την αλήθεια μας. Αντίθετα, μένουμε. Συμβιβαζόμαστε. Πληγώνουμε τον εαυτό μας για να προστατέψουμε τους άλλους από τον πόνο.
Αυτό το φαινόμενο δεν είναι απλώς ένα προσωπικό "λάθος". Είναι βαθιά ριζωμένο στη βιολογία μας, διαμορφωμένο από την παιδική μας ηλικία, ενισχυμένο από κοινωνικά πρότυπα και εν τέλει —καθοριστικό για την πορεία της ζωής μας.
---
1. Η Φυσιολογία της Συναισθηματικής Υποταγής
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος δίνει προτεραιότητα στην κοινωνική αποδοχή και την πρόληψη απώλειας σχέσεων, διότι ιστορικά αυτές εξασφάλιζαν την επιβίωση. Όταν λοιπόν βρισκόμαστε μπροστά σε μια απόφαση που θα προκαλέσει ρήξη ή απόρριψη, το σώμα μας αντιδρά σαν να δέχεται επίθεση.
Ειδικές περιοχές του εγκεφάλου, όπως η αμυγδαλή, ενεργοποιούν το αίσθημα του φόβου. Ο πρόσθιος φλοιός του προσαγωγίου, που σχετίζεται με τον κοινωνικό πόνο, παρουσιάζει αυξημένη δραστηριότητα. Ο άξονας υποθάλαμος–υπόφυση–επινεφρίδια προκαλεί απελευθέρωση κορτιζόλης. Αυτές οι αντιδράσεις μετατρέπουν το απλό ενδεχόμενο της “απογοήτευσης κάποιου” σε βιολογική απειλή.
Η ντοπαμίνη και η οκυτοκίνη που συνδέονται με τη συναισθηματική σύνδεση μάς κρατούν δέσμιους, ακόμα και σε σχέσεις που μας εξουθενώνουν. Η ασφάλεια γίνεται ισχυρότερη από την αλήθεια. Και το σώμα —που δεν ξέρει να λέει ψέματα— αρχίζει να ασθενεί.
---
2. Ψυχολογικά Μοτίβα και Παιδικές Εσωτερικεύσεις
Πολλοί από εμάς μεγαλώσαμε μαθαίνοντας πως η αξία μας εξαρτάται από την ικανότητά μας να ικανοποιούμε τους άλλους. Η ατομική επιθυμία ταυτίστηκε με εγωισμό, η δυσαρέσκεια με αχαριστία. Έτσι αναπτύξαμε ψυχολογικά σχήματα όπως:
«Δεν πρέπει να πληγώσω κανέναν.»
«Η δική μου ανάγκη δεν είναι τόσο σημαντική.»
«Αν φύγω, θα διαλυθούν όλα.»
Αυτά τα σχήματα λειτουργούν σαν άυλες αλυσίδες. Κάθε φορά που νιώθουμε την ανάγκη να πράξουμε διαφορετικά, αναδύεται η ενοχή — όχι για κάτι που κάναμε, αλλά για κάτι που θα μπορούσε να ενοχλήσει.
Πολλές φορές η ικανότητά μας να αντιλαμβανόμαστε τον πόνο των άλλων (ενσυναίσθηση) στρέφεται ενάντια στον εαυτό μας. Και τότε, δεν πρόκειται για καλοσύνη, αλλά για αυτοπροδοσία.
---
3. Όταν το Σώμα Φωνάζει την Αλήθεια
Η παρατεταμένη καταπίεση της συναισθηματικής αλήθειας δημιουργεί έντονη εσωτερική σύγκρουση. Το νευρικό σύστημα, ανίκανο να διαχειριστεί τη μακροχρόνια αντίφαση, απορρυθμίζεται. Η ψυχική πίεση γίνεται ψυχοσωματικό σύμπτωμα.
Άνθρωποι που δεν μιλούν, που δεν τολμούν να φύγουν, που δεν αντέχουν να είναι ειλικρινείς με τον εαυτό τους, παρουσιάζουν:
ανεξήγητους πόνους, κόπωση, ευερέθιστο έντερο, ημικρανίες
κρίσεις πανικού που προέρχονται από βαθύ εσωτερικό αδιέξοδο
χρόνιο άγχος ή κατάθλιψη χωρίς φαινομενική “αιτία”
Όπως γράφει ο Gabor Maté: «Το σώμα λέει εκείνο που η ψυχή δεν τολμά να εκφράσει».
---
4. Κοινωνικά Πρότυπα και Ηθική της Υπομονής
Οι κοινωνίες μας εξακολουθούν να εξιδανικεύουν την αυτοθυσία, τη σιωπηλή υπομονή, τη μη ρήξη. Ο πολιτιστικός μύθος είναι σαφής:
> «Αν είσαι καλός άνθρωπος, θα αντέξεις. Θα κρατήσεις. Θα μείνεις.»
Αυτό αφορά ιδιαίτερα τις γυναίκες, τους φροντιστές, τους ανθρώπους που μαθαίνουν από νωρίς να προσφέρουν χωρίς να ζητούν. Η αποχώρηση, η διεκδίκηση, η αποστασιοποίηση θεωρούνται εγωιστικές πράξεις, αντί για αναγκαίες ενέργειες αυτοσεβασμού.
Αλλά η παραμονή σε λάθος θέσεις δεν είναι αρετή. Είναι φόβος μεταμφιεσμένος σε αφοσίωση.
---
5. Ζωντανά Παραδείγματα
Η Μαρία, μητέρα δύο παιδιών, μένει σε έναν γάμο χωρίς αγάπη εδώ και 12 χρόνια. Στη θεραπεία λέει: «Δεν μπορώ να τον πληγώσω. Θα τον διαλύσει αν φύγω.» Στην πραγματικότητα, η Μαρία αναβιώνει το παιδικό της τραύμα: η μητέρα της υπέφερε από κατάθλιψη και η ίδια ανέλαβε, χωρίς να το επιλέξει, τον ρόλο του συναισθηματικού φροντιστή.
Ένας άλλος άνθρωπος, άντρας 55 ετών, έμεινε σε μια εργασία που του προκαλούσε αποστροφή για 30 χρόνια, γιατί «η σταθερότητα είναι πιο σημαντική». Όταν συνταξιοδοτήθηκε, το πρώτο του σύμπτωμα ήταν κρίσεις πανικού. Όχι επειδή έχασε τη δουλειά, αλλά γιατί συνειδητοποίησε ότι χάθηκε ο ίδιος στη διαδρομή.
Ακόμη και στη λογοτεχνία βλέπουμε ήρωες παραιτημένους, όπως στον «Ξένο» του Καμύ, όπου η απραξία και η απόσυρση από κάθε επιλογή οδηγούν τελικά στην τραγική αποκοπή από τη ζωή.
---
6. Τι Προτείνουν οι Θεραπευτικές Προσεγγίσεις
Η Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία βοηθά στην αναγνώριση των παραμορφωμένων πεποιθήσεων, όπως:
> «Αν φύγω, θα πληγώσω ανεπανόρθωτα τους άλλους.»
Ο θεραπευτής συνεργάζεται με τον θεραπευόμενο για να επανεκτιμήσει την πραγματικότητα και να δει πώς η παραμονή προκαλεί περισσότερο κακό απ’ ό,τι η αποχώρηση.
Η Θεραπεία Αποδοχής και Δέσμευσης (ACT) διδάσκει πως δεν χρειάζεται να εξαφανιστεί ο φόβος ή η ενοχή για να δράσουμε. Μπορούμε να τα κουβαλάμε μαζί μας — και παρ’ όλα αυτά να προχωρούμε προς τα “θέλω” μας.
Η Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία φέρνει στο προσκήνιο ερωτήματα όπως:
> Ποιος είμαι έξω από τις ταυτότητες που μου έχουν δώσει;
Τι αξίζει να χάσω για να αποκτήσω τον εαυτό μου;
Η Ψυχοδυναμική Θεραπεία βοηθά να δούμε τις ασυνείδητες ρίζες της υποταγής. Να κατανοήσουμε ποια εσωτερική παιδική φωνή μας κρατά παγωμένους. Να αναγνωρίσουμε τους μηχανισμούς άμυνας που μας εμποδίζουν να αλλάξουμε.
Τέλος, οι σωματοκεντρικές προσεγγίσεις επικεντρώνονται στο πώς αποθηκεύονται αυτά τα συναισθήματα στο σώμα. Με εργαλείο την ενσώματη επίγνωση, επανέρχεται η σύνδεση ανάμεσα σε συναίσθημα και βίωμα, ώστε η θεραπεία να περάσει από το λόγο στην πράξη.
---
7. Μια Ζωή με Αλήθεια ή μια Ζωή με Σιωπή;
Το ερώτημα είναι απλό: Θέλεις μια ζωή που είναι συμβατή με την ψυχή σου ή μια ζωή που αρέσει στους άλλους;
Δεν μπορούμε να αποφύγουμε το κόστος της επιλογής. Ό,τι κι αν διαλέξουμε, θα χάσουμε κάτι. Αλλά μόνο η αλήθεια —όσο κι αν πονάει— οδηγεί σε ελευθερία.
Γιατί το να παραμείνεις σε κάτι που σε πονά, δεν είναι αγάπη. Είναι φόβος.
Και η αποχώρηση από το ψέμα δεν είναι εγωισμός. Είναι το πρώτο βήμα προς την ψυχική ελευθερία.
---
https://web.facebook.com/dr.zois/posts/pfbid02DVmvi1YJkUNUg9kK7MGHpYkgszyA5sAYdR4cZVKFsDyUV9EkRxfUWK5tg7hyhvWulΒιβλιογραφία
Beck, J. S. (2011). Cognitive Behavior Therapy: Basics and Beyond (2nd ed.). Guilford Press.
Eisenberger, N. I., Lieberman, M. D., & Williams, K. D. (2003). Does rejection hurt? An fMRI study of social exclusion. Science, 302(5643), 290–292. https://doi.org/10.1126/science.1089134
Hayes, S. C., Strosahl, K. D., & Wilson, K. G. (2011). Acceptance and Commitment Therapy: The Process and Practice of Mindful Change. Guilford Press.
Linehan, M. M. (1993). Cognitive-Behavioral Treatment of Borderline Personality Disorder. Guilford Press.
Maté, G. (2011). When the Body Says No: The Cost of Hidden Stress. Vintage Canada.
Neff, K. D. (2011). Self-Compassion: The Proven Power of Being Kind to Yourself. HarperCollins.
van der Kolk, B. A. (2014). The Body Keeps the Score: Brain, Mind, and Body in the Healing of Trauma. Viking.
Yalom, I. D. (1980). Existential Psychotherapy. Basic Books.
