Από τον καιρό που η μηχανή έγινε απαραίτητη για τον άνθρωπο, το ηχοτοπίο άλλαξε μορφή. Με τον όρο ηχοτοπίο εννοούμε το σύνολο των ήχων που δημιουργούν ένα περιβάλλον.
Το πεδίο έρευνας το οποίο μελετά την επίδραση του ηχητικού περιβάλλοντος στα όντα που ζουν μέσα του ονομάζεται Ακουστική Οικολογία.
Έρευνα που πραγματοποίησε ο Schafer (1969), πρωτεργάτης της ακουστικής οικολογίας, έδειξε ότι στις πρωτόγονες κοινωνίες οι φυσικοί ήχοι αποτελούσαν το 69% του ηχοτοπίου, οι ανθρώπινοι ήχοι το 26% και οι ήχοι των εργαλειών και τεχνολογίας μόνο το 5%. Στις κοινωνίες του 1960 τα ποσοστά αυτά είχαν αντιστραφεί.
Οι φυσικοί ήχοι συρρικνώθηκαν και οι ήχοι τεχνολογίας έφτασαν το 68% του ηχοτοπίου. Σήμερα, 51 χρόνια μετά από αυτή την έρευνα, οι ήχοι της φύσης είναι ακόμη πιο δυσεύρετοι στο ηχοτοπίο.
Αυτή η αλλαγή του ηχοτοπίου και η αύξηση του θορύβου δεν αφήνει ανεπηρέαστο τον άνθρωπο και συγκεκριμένα τα παιδιά.
Πολλοί άνθρωποι μπορούν να συμφωνήσουν για την αύξηση του θορύβου στις σύγχρονες κοινωνίες. Ελάχιστοι όμως θα συμφωνήσουν στο τι είναι θόρυβος. Σύμφωνα με τον Rodda (1967) «θόρυβος είναι οποιοσδήποτε ενοχλητικός ή ανεπιθύμητος ήχος». Επομένως, ο θόρυβος είναι μια έννοια σχετική και υποκειμενική. Η μουσική ενός ανθρώπου μπορεί να είναι θόρυβος για έναν άλλον. Θόρυβος λοιπόν είναι οποιοσδήποτε ήχος, ανεξαρτήτου έντασης, ο οποίος μπορεί να επιφέρει ανεπιθύμητες επιπτώσεις στη φυσιολογία ή τη ψυχολογία ενός ατόμου.
Ηχορύπανση
Όταν η σχέση των ήχων με το περιβάλλον τους δεν είναι αρμονική, τότε μιλάμε για ηχορύπανση. Ηχορύπανση δεν δημιουργείται μόνο από ήχους ή θορύβους δυνατούς σε υψηλή ένταση. Ήχοι χαμηλής έντασης ή συχνότητας οι οποίοι δεν είναι ακουστοί σε συνειδητό επίπεδο μπορούν να συμβάλουν στην ηχορύπανση και να επηρεάσουν την ανθρώπινη συμπεριφορά. Επομένως, η ηχορύπανση δεν είναι απλώς οι πολύ δυνατοί θόρυβοι, αλλά η ανισορροπία ενός ηχοτοπίου.
Πως μετριέται η ένταση του θορύβου;
Η ηχητική πίεση ή αλλιώς ένταση του θορύβου μετριέται σε decibel (dB) και το όργανο που χρησιμοποιείται για τη μέτρηση του θορύβου είναι το ντεσιμπελόμετρο. Το αυτί είναι ένα εξαιρετικά ευαίσθητο όργανο και παρατηρούνται ατομικές διαφορές από άτομο σε άτομο όσον αφορά την ευαισθησία του. Παρόλα αυτά, μέσα από έρευνες έχει βρεθεί ο μέσος όρος ευαισθησίας. Ως κατώτατο όριο είναι τα 0 dB το οποίο ονομάζεται και κατώφλι ακοής. Ανώτατο όριο είναι τα 120 dB το οποίο ονομάζεται και κατώφλι του πόνου. Η καθημερινή φυσιολογική ανθρώπινη συνομιλία είναι περίπου 60 dB. Οι ήχοι πάνω από 100 dB προκαλούν ενόχληση, ενώ ήχοι πάνω από 130 dB προκαλούν πόνο.
Επίπεδα θορύβου σε ντεσιμπέλ (dB)
Παιχνίδι όπλο τοποθετημένο κοντά στο αυτί 180
Ροκ συναυλία 160
Δυνατή δισκοθήκη
Μέγιστη ένταση σε φορητά συστήματα μουσικής
Φορτηγό που κινείται 5 μέτρα μακριά 100
Κύριος δρόμος 80
Συνομιλία 60
Ήσυχο δωμάτιο κατά τη διάρκεια της μέρας 40
Ψίθυροι
Απαλό θρόισμα φύλλων 20
Ήσυχο δωμάτιο κατά τη διάρκεια της νύχτας
Ησυχία 0
(Neyen, 2002, σ.14)
Επιδράσεις του θορύβου στο παιδί
Οι επιδράσεις του θορύβου στη σωματική και ψυχική υγεία του παιδιού είναι πολλαπλές και ποικίλες. Συγκεκριμένα, ο θόρυβος επιδρά αρνητικά στο ακουστικό όργανο, καθώς και τη σωματική και ψυχική υγεία του παιδιού. Πιο αναλυτικά:
α) Αίσθηση της ακοής
Ο θόρυβος έχει άμεση επίδραση στο ακουστικό όργανο, με επιπτώσεις τόσο προσωρινές όσο και μόνιμες. Το αυτί, αφού συλλάβει τους ήχους σε μορφή ηχητικών κυμμάτων, τα μεταφέρει στον κοχλία και το όργανο του corti το οποίο θα τα μετατρέψει έτσι ώστε ο ήχος να μπορεί να προχωρήσει στο ακουστικό νεύρο. Έπειτα, το μήνυμα μεταφέρεται στον εγκέφαλο και έτσι αντιλαμβανόμαστε τον ήχο.
Η πρώτη βλάβη που μπορεί να παρουσιαστεί στο αυτί ενός παιδιού από θορύβους υψηλής έντασης είναι στον κοχλία και συγκεκριμένα στο όργανο του corti. Η συχνή έκθεση σε δυνατούς ήχους αναγκάζει τα τριχωτά κύτταρα που βρίσκονται στον κοχλία να εργάζονται υπερβολικά, και έτσι μπορούν να φθαρούν ή να καταστραφούν. Ως αποτέλεσμα αυτής της φθοράς, το ηχητικό σήμα δεν μπορεί να μετατραπεί σε μηχανοηλεκτρικό, και επομένως δεν μπορεί να προχωρήσει στο ακουστικό νεύρο και έπειτα στον εγκέφαλο. Τα τριχωτά αυτά κύτταρα δεν αναπαράγονται, γι’ αυτό η φθορά τους είναι μη αναστρέψιμη!
Αν η έκθεση σε θορύβους είναι σύντομη, τότε το αυτί του παιδιού έχει τη δυνατότητα να επιστρέψει σταδιακά στη φυσιολογική του λειτουργία μετά από κάποιο διάστημα. Είναι πιθανό να μειωθεί η ευαισθησία του αυτιού, να μετατοπιστεί το κατώφλι ακοής, όμως μπορεί να επανέλθει μετά από μέρες η βδομάδες ανάλογα με την ένταση και τη διάρκεια του θορύβου.
β) Φυσιολογικές λειτουργίες του οργανισμού
Εάν το παιδί εκτεθεί σε θορύβους οι οποίοι είναι ανεπιθύμητοι και επομένως του προκαλέσουν άγχος, τότε αυξάνονται οι ορμόνες του στρές στο αίμα, επιταχύνεται ο καρδιακός παλμός, συσπούνται τα αιμοφόρα αγγεία και αυξάνεται η πίεση. Η οργανική αντίδραση αυτή στο θόρυβο είναι έντονα αγχωτική. Το σώμα λοιπόν, αντιδρά στο θόρυβο όμοια όπως σε μια κατάσταση άμεσης ανάγκης.
γ) Ψυχισμός του παιδιού
Κατά την έκθεση σε έντονους θορύβους εκκρίνονται οι ορμόνες του στρες (αδρεναλίνη, νορεπινεφρίνη) και έτσι μπορεί να μεταβληθεί η ψυχική διάθεση του παιδιού.
Συνήθεις επιπτώσεις στη διάθεση είναι η νευρικότητα και η επιθετικότητα.
Επίσης, η χρόνια έκθεση σε θορύβους μπορεί να προκαλέσει διαταραχή στον ύπνο του παιδιού.
Όπως αναφέρεται και πιο πάνω ο θόρυβος προκαλεί μια γενική αντίδραση άγχους η οποία επιδρά επίσης στην ικανότητα του παιδιού για προσοχή, συγκέντρωση, καθώς και στην ικανότητά του για αντίληψη, επικοινωνία και διατήρηση κινήτρου (Bistrup, 2002).
Οι επιστήμονες δεν έχουν ακόμη βρει τη σχέση αυτών των αντιδράσεων και την ακριβή αλληλεπίδραση μεταξύ τους.
Επίσης, δεν γνωρίζουν με ποια σειρά εμφανίζονται συνήθως αυτές οι αντιδράσεις.
Τόσο τα παιδιά, όσο και οι ενήλικες, έχουν ατομικές διαφορές και έτσι η επίδραση του θορύβου διαφέρει από άτομο σε άτομο.
Παρόλα αυτά, όλα τα πιο πάνω πρέπει σε κάθε περίπτωση να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη καθώς συνδέονται με λειτουργίες καθοριστικές όχι μόνο για τη μαθησιακή ικανότητα του παιδιού, αλλά και την ανάπτυξή του ως άτομο γενικότερα.
Πώς μπορούν οι γονείς να καταλάβουν ότι το παιδί έχει απώλεια ακοής;
Όσο νωρίτερα ανακαλυφθεί η απώλεια ακοής του παιδιού τόσο το καλύτερο.
Κοινωνικές, μαθησιακές και συναισθηματικές δυσκολίες μπορούν να προκύψουν εάν το πρόβλημα δεν ανακαλυφθεί έγκαιρα και το παιδί πάει στο δημοτικό σχολείο.
Τα πιο κάτω αποτελούν ενδείξεις απώλειας ακοής:
- Το παιδί πάντα στρέφει ένα συγκεκριμένο αυτί, αυτό που λειτουργεί καλύτερα, προς την πηγή του ήχου.
- Η ομιλία του παιδιού είναι πιο δυνατή σε ένταση από το συνηθισμένο.
- Το ενεργό λεξιλόγιο του παιδιού δεν αναπτύχθηκε επαρκώς.
- Όταν το παιδί ακούει κάποιον αναζητά οπτική επαφή, προσπαθώντας να διαβάσει τα χείλη του ομιλητή.
- Το παιδί μπερδεύει τις λέξεις που μοιάζουν μεταξύ τους όταν γράφει ή όταν μιλά.
- Το παιδί έχει δυσκολία στο να κτυπά παλαμάκια, να κινείται και να μιλά ταυτόχρονα όταν μαθαίνει ποιήματα και τραγούδια, καθώς και να ξεχωρίσει τις λέξεις κτυπώντας παλαμάκια.
- Το παιδί δυσκολεύεται να ανιχνεύσει την πηγή του ήχου ή να ακούσει ένα άτομο το οποίο κινείται στο δωμάτιο.
- Ενισχύστε την προσεκτική και συνειδητή ακρόαση των ήχων του περιβάλλοντος και ιδιαίτερα των ήχων της φύσης. Αυτό μπορεί να γίνει με βόλτες στη φύση και ενθάρρυνση για διαχωρισμό των διαφόρων ήχων (πουλιά, δέντρα, θάλασσα κλπ).
- Φροντίστε οι ηλεκτρικές συσκευές που αγοράζετε για το σπίτι να παράγουν χαμηλά επίπεδα θορύβου.
Πολλές φορές, ο θόρυβος που παράγουν αναγράφεται στην περιγραφή του προϊόντος. Ιδιαίτερη προσοχή στις συσκευές που λειτουργούν για αρκετό χρονικό διάστημα (ψυγεία, κλιματιστικά, ανεμιστήρες). Ένα ήσυχο περιβάλλον στο σπίτι είναι πιο υγιές τόσο για τη σωματική όσο και τη ψυχική υγεία του παιδιού.
Έτσι τα παιδιά θα οξύνουν την ικανότητα τους για ακρόαση και θα σέβονται το ηχητικό περιβάλλον περισσότερο.
Ας μη ξεχνάμε ότι η προσεκτική ακρόαση είναι σημαντική σε όλο το φάσμα της εκπαίδευσης, σε οποιοδήποτε τομέα.
- Φροντίστε τα τζάμια του σπιτιού να κάνουν καλή ηχομόνωση, ειδικά αν το σπίτι σας βρίσκεται στο κέντρο της πόλης ή κοντά από αυτοκινητόδρομο.
- Μειώστε το θόρυβο που παράγετε εσείς οι ίδιοι οι γονείς. Τα παιδιά παρατηρούν τη συμπεριφορά των ενηλίκων ως παράδειγμα φυσιολογικής συμπεριφοράς. Αν εσείς υψώνετε την ένταση της φωνής σας για να σας ακούσουν, τότε τα παιδιά θα κάνουν και αυτά το ίδιο θεωρώντας το φυσιολογικό.
- Απαλλαχτείτε από τα θορυβώδη παιχνίδια και όταν αγοράζετε καινούργια ο θόρυβος τους να είναι ένα από τα κριτήριά σας. Επίσης, μπορείτε να βάλετε μια επικαλυπτική ταινία πάνω από το ηχείο του παιχνιδιού, για να μειώσετε την ένταση του ήχου.
- Ενθαρρύνετε το παιδί όταν ακούει μουσική ή βλέπει τηλεόραση να έχει την ένταση τόσο ψηλά όσο χρειάζεται, έτσι ώστε να μην υπερκαλύπτει άλλους ήχους που επιθυμούμε να ακούμε στο σπίτι (συνομιλία, τηλέφωνο, κουδούνι κλπ).
- Ο χώρος που μελετά το παιδί πρέπει να είναι απαλλαγμένος από θορύβους που μπορούν να του αποσπάσουν την προσοχή.
Όσο περνούν τα χρόνια, τόσο περισσότεροι άνθρωποι χάνουν την ακοή τους από την έκθεση σε υπερβολικούς θορύβους.
Οι επιδράσεις του θορύβου στη σωματική και ψυχική υγεία του παιδιού είναι πολλαπλές, γι’ αυτό και η προστασία του παιδιού από το θόρυβο πρέπει να αρχίσει σε μικρή ηλικία.
Το πιο σημαντικό είναι να αποτελέσουμε εμείς οι ενήλικες το πρότυπο έτσι ώστε το παιδί να εκτιμήσει την ησυχία και τους πολύτιμους ήχους της φύσης και να αποκτήσει συνείδηση όσον αφορά το θόρυβο.
Η παιδεία που θα μεταφέρουμε στα παιδιά μας για το θόρυβο και την ηχορύπανση θα αποτρέψει τη διαιώνιση του θορύβου στο μέλλον και τις πολυάριθμες επιπτώσεις του στην υγεία του παιδιού.
Arehart, K. H. (2005). The nature of hearing and hearing loss [ηλεκτρονική μορφή]. Soundscape: The journal of acoustic ecology, Vol.6 (1), 11-14.
Bistrup, M. L. (Ed). (2002). Children and noise: prevention of adverse effects, Denmark: National Institute of Public Health.
Ετμεκτσόγλου, Ι. Η. (1999). Ο θόρυβος και οι επιδράσεις του στη σωματική και ψυχική υγεία του ανθρώπου. Μουσική εκπαίδευση: περιοδική έκδοση της Ελληνικής Ένωσης για τη μουσική εκπαίδευση, τεύχος 4, (2), 22-33, Θεσσαλονίκη.
Neyen, S. (2002). Good you've got ears! Good that you can hear!. Berlin: Independent Institute for Environmental Concerns.
Rodda, M. (1967). Noise and society. London: Oliver and Boyd.
Schafer, R. M. (1986). The thinking ear: complete writings on music education. Toronto, Canada: Arcana Editions.
Schafer, R. M. (1994). The soundscape: our sonic environment and the tuning of the world. Vermont: Destiny Books.
Truax, B. (Ed.). (1999). Handbook for Acoustic ecology (CD-ROM, Version 1.1), Canada: Cambridge Street Publishing.
