Πέμπτη 13 Νοεμβρίου 2025

Ομήρου Οδύσσεια : τα φτερωτά καράβια των Φαιάκων του Οδυσσέα

Στην ελληνική μυθολογία οι Φαίακες (Φαίηκες στην ιωνική διάλεκτο, π.χ. στον Όμηρο, Φαίαξ ή Φαίηξ στον ενικό αριθμό) ήταν ένας λαός γνωστός ιδιαίτερα από τον Όμηρο για τη ναυτοσύνη του («ναυσικλυτοί»). 
Οι Φαίακες ήταν οι αγαπημένοι των θεών και φίλοι των ανθρώπων. 
Αναφέρεται ότι αρχικώς κατοικούσαν στην απομακρυσμένη Υπέρεια, στα πέρατα του κόσμου. 
Ως συγγενείς των θεών, αποκαλούνταν «αγχίθεοι», όπως οι Κύκλωπες και οι Γίγαντες. 
Μια εποχή που βασιλιάς τους ήταν ο Ναυσίθοος, οι Φαίακες εκδιώχθηκαν από την Υπέρεια από τους Κύκλωπες και μετοίκησαν σε ένα νησί, τη Σχερία, που αποκλήθηκε από αυτούς και «Νήσος των Φαιάκων». 
Οι Φαίακες διακρίνονταν για τη φιλοξενία τους, όπως την περιγράφει ο Όμηρος μετά τη διάσωση του Οδυσσέα από τη Ναυσικά στη «Νήσο των Φαιάκων». 
Ο βασιλιάς τους εμφανίζεται να κυβερνά ως πρόεδρος ενός συμβουλίου αποτελούμενου από 12 άλλους άρχοντες, ως ίσος προς εκείνους και όχι ως μέλος μιας ανώτερης τάξεως. 
Οι Φαίακες ήταν ειρηνικός λαός που αποστρεφόταν τον πόλεμο, εργατικοί και εύθυμοι, αγαπούσαν το καλό φαγητό, τα λουτρά, τον έρωτα, τα τραγούδια και τον χορό. 
«Η εντολή αυτών είναι να παραπέμπωσιν ακινδύνως εις την πατρίδα των πάντας τους προς αυτούς πλέοντας», πράγμα το οποίο κατόρθωναν με τα θαυμαστά πλοία τους. 
Τα πλοία αυτά δεν είχαν κουπιά, ούτε πηδάλιο και διέτρεχαν τη θάλασσα σαν να ήταν φτερωτά, προικισμένα με αυτό το χαρακτηριστικό από τον θεό Ποσειδώνα, ενώ είχαν νου και μυαλό ανθρώπινο.
Σύμφωνα μέ τήν ἀντίληψη τῆς ἀρχαιολόγου καί νομικοῦ Ένριέττας Μέρτζ, ἡ Σχερία πού δέν ἦταν νῆσος ἀλλά χώρα, βρισκόταν στόν κόλπο τοῦ Μεξικοῦ κοντά στήν Φλώριδα, ἐνῶ ἡ Ὠγυγία βρισκόταν στίς σημερινές Ἀζόρες νήσους. 
Συγκεκριμένες τοπογραφικές, γεωγραφικές, ζωολογικές καί μετεωρολογικές περιγραφές τοῦ Ὁμήρου στήν Ὁδύσσεια ἐπιβεβαιώνουν τήν ἀντίληψη αὐτή. 
Ἐκεῖ συμβαίνουν κυκλῶνες, ἀειφόρος ἀνάπτυξη, μεγάλες παλίρροιες κλπ. πού μᾶς περιγράφει μέ μεγάλη ἀκρίβεια ὁ Ὃμηρος. 
Ὁ Ἑρμῆς γνωρίζει ὃτι οι  περιπλανήσεις τοῦ Ὀδυσσέα θα τελειώσουν και θά γυρίσει στήν Ἰθάκη μέσω…Σχερίας, ἀλλά δέν τό λέει στήν Καλυψώ, ἡ ὁποία δέν τό γνωρίζει. 
Γι᾽αὐτό ἐκείνη συνιστᾶ στόν Ὀδυσσέα ἀργότερα, κατά τήν κατασκευή μεγάλης σχεδίας, νά ἒχει στό ἀριστερό του χέρι τήν Μεγάλη Ἂρκτο οἲη δ᾽ἂμμορος ἐστί λοετρῶν Ὠκεανοῖο (Ὀδ. ε 172), δηλαδή δέν βυθίζεται στόν Ὠκεανό, ἢτοι οἱ ἀστέρες της εἶναι ἀειφανεῖς. 
Ὃταν λοιπόν ὁ Ὀδυσσέας ἀποπλέει ἀπό τήν Ὠγυγία, τίς σημερινές Ἀζόρες, με κατεύθυνση τήν Ἰθάκη, πλέει πρός ἀνατολάς. 
Πολύ σωστά λοιπόν τοῦ συνιστᾶ ἡ Καλυψώ (ἡ καλύπτουσα θεά) νά ἒχει στ᾽ἀριστερά του τήν Μεγάλη Ἂρκτο γιά νά φθάσει στήν Ἰθάκη. 
Ἑπομένως ἀποπλέοντας ἀπό τήν Ὠγυγία, ἀντί νά περάσει ἀπό τίς Ἡράκλειες στῆλες, τό σημερινό Γιβραλτάρ, ὣστε νά εἰσέλεθει στήν Μεσόγειο, παρεσύρθη ἀπό τό ρεῦμα τῶν Καναρίων Νήσων, πού τόν ὁδήγησε ὑποχρεωτικά στό Ρεῦμα τοῦ Κόλπου (Gulf Stream), πού καί αὐτό τό γνώριζε ὁ Ὃμηρος ὡς ἀψόρρον ποταμόν Ὠκεανόν, ἢτοι ὡς ὀπισθόρρον ποταμόν, (πού γυρίζει πίσω), ὑποδηλώνοντας ἒτσι τό Ρεῦμα τοῦ Κόλπου, ἀφοῦ οἱ ποταμοί δέν γυρίζουν πίσω, πλήν τοῦ κολπείου ρεύματος.
Ἑπομένως αὐτή ἡ σύσταση τῆς Καλυψοῦς πρός τό Ὀδυσσέα, δηλαδή νά ἒχει στό ἀριστερό του χέρι τήν Ἂρκτο, θά εἶχε ἰσχύ ὃταν αὐτός γύριζε ἀπό τούς Φαίακες στήν Ἰθάκη. 
Ἀξίζει νά σημειωθεῖ ὃτι τό Ρεῦμα τοῦ Κόλπου ἀμέσως βόρεια τοῦ Ἁγίου Δομινίκου, ρέει στίς 20 μοῖρες βορείου πλάτους, πρᾶγμα πού ἐπίσης σημαίνει ὃτι ἡ Μεγάλη Ἂρκτος στό σημεῖο τῆς κυκλικῆς περιφορᾶς γύρω ἀπό τόν Πολικό Ἀστέρα, θά βυθιζόταν στόν ὁρίζοντα καί δέν θά ἦταν ἂμμορος λοετρῶν Ὠκεανοῖο, δηλαδή ἀειφανής. 
Ἡ Μέρτζ πιστεύει ὃτι κάποιο λάθος ἒγινε μέ ἂγνωστο τρόπο, πιθανόν κατά τούς χρόνους τῆς γενικῆς ταξινομήσεως τῆς Ἀλεξανδρινῆς Βιβλιοθήκης κατά τόν 2ον αἰῶνα καί ὃτι τό ἀπόσπασμα αὐτό, εἲτε ἒχει μεταφερθεῖ ἀπό τήν ἀρχική του θέση ἢ κατ᾽ἂλλον τρόπο πολλοί ἀπό τούς στίχους ἒχουν ἀπαλειφθεῖ. Καί μᾶλλον ἒχει δίκιο ἡ Ἀμερικανίδα μελετήτρια τοῦ Ὁμήρου, ὁ ὁποῖος ἐπαναλαμβάνει αὐτόν τόν στίχο καί στήν ραψωδία τῆς Ἰλιάδος Σ 489, καθώς γνωρίζει ὃτι ὁ ἐρχόμενος ἀπό τίς ῾Ηράκλειες Πύλες πρός Ἰθάκη καί εἰσερχόμενος στήν Μεσόγειο μέ προορισμό τήν Ἰθάκη πρέπει νά κατευθύνεται ἀνατολικά ὃταν ἒχει στ᾽ἀριστερά του τἠν Μεγάλη Ἂρκτο.
Πολλούς αἰῶνες ἀργότερα, ὁ νεώτερος ἐκδότης τῶν παναρχαίων Ἀργοναυτικῶν Ἀπολλώνιος ὁ Ρόδιος, σπουδαῖος φιλόλογος τῆς ἀρχαιότητος, μᾶς πληροφορεῖ ὃτι ἡ <<Ἀργώ>> ἒπλεε κάτω τοῦ Ἰσημερινοῦ, ὃπου ἡ Μεγάλη Ἂρκτος δέν εἶναι ἀειφανής καί δέν ἰσχύει ὁ στίχος Ὀδ. ε 172. Τώρα πῶς ἡ “Ἀργώ” ἒπλεε ξαφνικά ἀπό τήν Μεσόγειο στόν Νότιο Ἀτλαντικό Ὠκεανό. 
Ὁ Ὃμηρος μᾶς περιγράφει τίς περιπλανήσεις τοῦ Ὀδυσσέα στόν Βόρειο Ἀτλαντικό. 
Ὁ προσεκτικός ἀναγνώστης μένει κατάπληκτος ἀπό τίς περιγραφές αὐτές,καθώς ἀντιλαμβένεται ὃτι οἱ ὁμηρικές περιγραφές ἀναφέρονται σέ τροπικές περιοχές, πού οὐδέποτε συμβαίνουν στήν Μεσόγειο. 
ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΎΣΣΕΙΑ (ΜΕΤΆΦΡΑΣΗ)
Κι ακόμα πες μου, ποιά είν᾿ η χώρα σου κι η πόλη κι ο λαός σου,
για να σε πάνε τα καράβια μας με τους διαλογισμούς τους ·
τι εμείς οι Φαίακες στα καράβια μας δε θέμε καπετάνιους
κι ουδέ τιμόνια, σαν που βρίσκουνται στων άλλων τα καράβια ·
ό,τι λογιάζουμε, ό,τι θέλουμε μονάχα τους το βρίσκουν,
και των ανθρώπων όλων ξέροντας και καρπερά χωράφια
και πολιτείες, γοργά της θάλασσας τα πλάτη διαπερνούνε
συντυλιγμένα μες σε σύγνεφο και καταχνιά, κι ουδ᾿ έχουν
φόβο ποτέ τους να βουλιάξουνε κι ουδέ ζημιά να πάθουν.
Ακούστε όμως και τούτο: ο κύρης μου, χρόνια παλιά, ο Ναυσίθος,
θυμούμαι πού' λεγε πως κάποτε θα θύμωνε μαζί μας
ο Ποσειδώνας, τι όλους σπίτια τους γερούς τους προβοδάμε ·
κι ένα καράβι μας καλόφτιαστο, την ώρα που θα' ρχόταν
από προβόδισμα, θα τό' σπαζε στο αχνό το πέλαο μέσα,
και με βουνό τρανό θα σκέπαζε την πολιτεία μας γύρα.
Οι Φαίακες έχουν πλοία αβύθιστα, που κατευθύνονται από το νου των ανθρώπων και δεν έχουν ανάγκη από καπετάνιους και τιμόνια. 
Η επιστροφή τού Οδυσσέα στην Ιθάκη είναι πάνω απ΄ όλα ένα ταξίδι ιδεατό, ένα ταξίδι τού νου και της καρδιάς. Έτσι βρίσκει το δρόμο για την πατρίδα του. 
Επανερχόμενοι στους Φαίακες, μοιάζει να υπάρχει κάτι περίεργο και μυστηριώδες σχετικά με τα πλοία τους, που από την περιγραφή του βασιλιά τους Αλκίνου (ή Αλκίνοου) φαίνεται να μη χρειάζονται πλοηγό και τιμονιέρη και να βρίσκουν μόνα τους την πορεία σε ομίχλες και συννεφιές, χωρίς να κινδυνεύουν. 
Η περιγραφή λοιπόν του Αλκίνου που σαν βασιλιάς προφανώς ήθελε να εντυπωσιάσει τον Οδυσσέα, μπορεί απλά να κρύβει την κατοχή του μυστικού της πυξίδας, που χάθηκε αργότερα μαζί με τους ίδιους τους Φαίακες. 
Και σύμφωνα με ένα άρθρο της αρχαιολόγου Τερέζας Μητσοπούλου στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία της 20 Ιανουαρίου 1988 με τίτλο «Το ψαράκι στην πλώρη», αυτό ίσως πράγματι συνέβη, καθώς η απεικόνιση ενός ψαριού στην πλώρη πλοίων σε τηγανόσχημα σκεύη (2800-2300 π.Χ.), ενδέχεται να υπονοεί τη χρήση κάποιου είδους πυξίδας. 
Έχοντας λοιπόν μία πυξίδα, ένα καράβι αποκτά ουσιαστικά όλες τις δυνατότητες που αναφέρει ο Αλκίνος για πλεύση φαινομενικά «στα τυφλά». 
Ο Οδυσσέας ήταν σαν ναρκωμένος κατά τη διάρκειά του ταξιδιού της επιστροφής στην πατρίδα του την Ιθάκη.
Σε τέτοιο βαθμό μάλιστα, που όταν οι ναύτες τον κατέβασαν στην Ιθάκη που τόσο λαχταρούσε να δει (για σύγκριση όταν έφυγαν από το νησί του Αιόλου, έμεινε εννέα μερόνυχτα ξάγρυπνος μέχρι να δει την Ιθάκη, κ΄ 30), και παρά τη βίαιη προσάραξη που προηγήθηκε (ν΄ 115), αυτός κοιμόταν ακόμα! 
Νωρίτερα ο ίδιος ο Αλκίνος είχε αναφέρει στον Οδυσσέα ότι θα κάνει το ταξίδι κοιμισμένος (η΄ 318) ακόμα και αν πρόκειται να τον μεταφέρουν πιο πέρα και από την Εύβοια … «που λένε ότι βρίσκεται στην άκρη του κόσμου» … στην οποία κάποτε μετέφεραν τον Ραδάμανθυ καταφέρνοντας μάλιστα να επιστρέψουν την ίδια κιόλας ημέρα! (η΄ 326).
από το χρονολόγιο https://www.facebook.com/photo/?fbid=2283685325471153&set=a.266662827173423