Το 2012 συμπληρώθηκαν πενήντα χρόνια από την έκδοση του βιβλίου «Η δομή των Επιστημονικών Επαναστάσεων» του Τόμας Κουν, ενός βιβλίου που είχε τεράστια επίδραση -ήταν από μόνο του μία επανάσταση- και το οποίο πούλησε περισσότερα από ένα εκατομμύριο αντίτυπα παγκοσμίως. Σχεδόν κάθε φορά που ακούτε τη λέξη «παράδειγμα» (σχετικά με την επιστήμη σ.τ.μ.), το βιβλίο του Κουν κρύβεται από πίσω.
Ο Κουν διευκρίνισε ότι η επιστήμη δεν είναι απλώς αφοσιωμένη στην εκλογικευμένη αναζήτηση της αλήθειας, αλλά υπόκειται στα ανθρώπινα κουσούρια, στις φιλοδοξίες, τα συναισθήματα, και στις πιέσεις εντός του επιστημονικού κύκλου.
Το «παράδειγμα» είναι μια θεώρηση της πραγματικότητας, ένα μοντέλο του τρόπου με τον οποίον μπορεί να γίνει η έρευνα, και μια αμοιβαία συναίνεση εντός μιάς ομάδας επαγγελματιών.
Σε οποιαδήποτε δεδομένη στιγμή οι «ανωμαλίες» που δεν ταιριάζουν στο παράδειγμα απορρίπτονται και παραγνωρίζονται, και η «φυσιολογική επιστήμη» συνεχίζει μέσα στο προσυμφωνημένο πλαίσιο.
Αλλά σε εποχές επιστημονικής επανάστασης μια «συμβατική θεώρηση του κόσμου αντικαθίσταται από μια άλλη», και το πλαίσιο διευρύνεται για να συμπεριλάβει τις «ανωμαλίες» που ήταν μέχρι τότε ανερμήνευτες.
Μερικές γνωστές περιπτώσεις των κυριώτερων αλλαγών παραδείγματος είναι η Κοπερνίκια επανάσταση στην αστρονομία, η Δαρβίνια θεωρία στην εξέλιξη, και η σχετικότητα καθώς και η κβαντομηχανική στη φυσική του εικοστού αιώνα.
Είναι πιθανές περαιτέρω αλλαγές παραδείγματος;
Αν πρόκειται να εξελιχθεί η επιστήμη, τότε αυτές είναι αναπόφευκτες.
Και καθώς οι παλιές βεβαιότητες καταρρέουν γύρω μας στο οικονομικό, χρηματιστηριακό και πολιτικό κόσμο, το από καιρό θεμελιωμένο υλιστικό παράδειγμα στην επιστήμη βρίσκεται σε κρίση.
Στη φυσική υπήρξε μια μεγάλη αλλαγή παραδείγματος από το παρατηρούμενο προς το εικονικό.
Από την αρχή του αιώνα μας η ύλη και η ενέργεια, όπως τις γνωρίζουμε, υποβιβάστηκαν στο 4 τοις εκατό του σύμπαντος. Το υπόλοιπο αποτελείται από υποθετική σκοτεινή ύλη και σκοτεινή ενέργεια.
Η φύση του 96 τοις εκατό της φυσικής πραγματικότητας είναι στην κυριολεξία ασαφής.
Στο μεταξύ, ο ορατός φυσικός κόσμος επιπλέει σε έναν αχανή ωκεανό ενέργειας που λέγεται πεδίο ενέργειας μηδενικού σημείου, ή πεδίο κβαντικού κενού, από το οποίο εικονικά σωματίδια αναδύονται και εξαφανίζονται, και που μεσολαβεί σε όλες τις ηλεκτρομαγνητικές δυνάμεις.
Τα μάτια σας διαβάζουν αυτές τις γραμμές μέσω υπερκινητικών φωτονίων, καθώς οι αμφιβληστροειδείς χιτώνες σας απορροφούν το φως, και καθώς νευρικές ωθήσεις ανέρχονται στο οπτικό νεύρο και σχήματα ηλεκτρικής δραστηριότητας αναδύονται στον εγκέφαλό σας, όλα διαμεσολαβούμενα από ανταποκρινόμενα σχήματα δραστηριότητας μέσα στο πεδίο κενού που είναι μεσα και γύρω από εσάς.
Ακόμη και η μάζα ενός προφανούς φυσικού αντικειμένου, όπως είναι μία πέτρα, προέρχεται από εικονικά σωματίδια σε υποθετικά πεδία.
Στο Καθιερωμένο Πρότυπο της σωματιδιακής φυσικής οι μάζες ερμηνεύονται με όρους του αόρατου πεδίου του Χιγκς, το οποίο έχει μια σταθερή δύναμη παντού.
Το μποζόνιο του Χιγκς υποτίθεται ότι δημιουργεί ένα νέφος εικονικών σωματιδίων στο πεδίο Χιγκς που είναι γύρω του, και αυτά τα εικονικά σωματίδια αλληλεπιδρούν με άλλα κβαντικά σωματίδια, προσδίδοντάς τους μάζα.
Η σύγχρονη θεωρητική φυσική κυριαρχείται από τις υπερχορδές και από τη Μ – θεωρία, με 10 και 11 διαστάσεις αντιστοίχως.
Αυτές οι θεωρίες δεν έχουν επαληθευτεί μέχρι σήμερα. Εντωμεταξύ πολλοί κοσμολόγοι έχουν υιοθετήσει τη θεωρία των πολλαπλών συμπάντων, σύμφωνα με την οποία υπάρχουν τρισεκατομμύρια σύμπαντα παράλληλα με το δικό μας.
Αυτές είναι ενδιαφέρουσες υποθέσεις, αλλά δεν ανήκουν στην υλιστική φυσική του παλιού παραδείγματος.
Η πραγματικότητα έχει διαλυθεί μέσα στη φυσική του εικονικού.
Στις συνειδησιακές σπουδές ο υλισμός αμφισβητείται από μία νέα εκδοχή ανιμισμού ή «πανψυχισμού», σύμφωνα με τον οποίον όλα τα αυτό-διαχειριζόμενα υλικά συστήματα, όπως τα ηλεκτρόνια, έχουν μια πνευματική (νοητική) όπως και μια φυσική πλευρά.
Στο πρόσφατο βιβλίο του (Νους και Κόσμος: Γιατί η Υλιστική Νέο – Δαρβινική Σύλληψη της Φύσης είναι Σχεδόν Επιβεβαιωμένα Λανθασμένη) ο αθεϊστής φιλόσοφος Thomas Nagel επιχειρηματολογεί υπέρ μιας απαραίτητης στροφής προς τον πανψυχισμό για μια βιωσιμη φιλοσοφία της φύσης, που δεν θα χρειαστεί να επικαλεστεί την παρουσία του Θεού.
Παράλληλα με αυτά στη βιολογία, παρ’ όλη την πεποίθηση στο τέλος του εικοστού αιώνα ότι η γονιδιακή και η μοριακή βιολογία θα εξηγούσε σύντομα την φύση της ζωής, κανείς ακόμη δεν γνωρίζει πως αναπτύσσονται τα φυτά και τα ζώα από γονιμοποιημένα ωάρια.
Μεγάλες εκπλήξεις ακολούθησαν τον τεχνολογικό θρίαμβο του Σχεδίου Αποκωδικοποίησης του Ανθρώπινου Γονιδιώματος, το οποίο πρωτο- ανακοινώθηκε τον Ιούνιο του 2000 από τον Μπιλ Κλίντον και τον Τόνυ Μπλαίρ. Υπάρχουν πολύ λιγότερα ανθρώπινα γονίδια από τα προσδοκώμενα – μόνο 23000 αντί των 100000.
Ο αχινός έχει περίπου 26000 και το φυτό του ρυζιού 38000. Προσπάθειες να προβλεφτούν χαρακτηριστικά, όπως π.χ. το ύψος, έδειξαν ότι τα γονίδια ευθύνονται για μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό που είναι περίπου 5% για τις διαφοροποιήσεις αυτού του χαρακτηριστικού από άτομο σε άτομο, αντί του αναμενόμενου ποσοστού του 80%.
Η απεριόριστη αυτοπεποίθηση αντικαταστάθηκε με το πρόβλημα της «χαμένης κληρονομικότητας».
Οι επενδυτές στη γενετική και τη βιοτεχνολογία έχασαν δισεκατομμύρια δολάρια.
Μία πρόσφατη έκθεση από τη Σχολή Επιχειρηματικότητας του Χάρβαρντ σχετική με τη βιομηχανία βιοτεχνολογίας, αποκάλυψε ότι «μόνο ένα ελαχιστότατο ποσοστό εταιρειών έβγαλε κέρδος» και έδειξε πόσο τα πολλά υποσχόμενα σχέδια απέτυχαν ξανά και ξανά.
Η υλιστική επιστήμη έμοιαζε απλή και ξεκάθαρη.
Αλλά η παλαιού τύπου υλιστική πραγματικότητα έχει πια διαλυθεί μέσα στην εικονική φυσική πολλών διαστάσεων – ένας ολοένα αυξανόμενος αρριθμός φιλοσόφων και νευρο-επιστημόνων κατευθύνονται προς τον πανψυχισμό, και οι βιολόγοι πρέπει πλέον μελετήσουν «συστήματα» και «αναδυόμενα χαρακτηριστικά» που δεν μπορούν να υποβιβαστούν στο μοριακό επίπεδο.
Η διορατικότητα του Κουν και οι επακόλουθες εξελίξεις στις επιστημονικές σπουδές δεν έχουν απλά ιστορική σχέση μεταξύ τους, όπως βλέπουμε τις γνωσιακές επαναστάσεις στο παρελθόν. Ευελπιστούμε ότι μπορούμε να μάθουμε από αυτές σήμερα. Βρισκόμαστε στη μέση μιας νέας επανάστασης.
Mετάφραση: Σαρηνάκης Δημήτρης,
