Αυτό που δεν μου πέρασε ποτέ από το μυαλό, ούτε μια φορά, ήταν να αναρωτηθώ τι σκέφτονταν τα φυτά.
Σύμφωνα με τον Paco Calvo, ο οποίος διευθύνει το Εργαστήριο Ελάχιστης Νοημοσύνης στο Πανεπιστήμιο της Murcia στην Ισπανία, όπου και μελετά τη συμπεριφορά των φυτών, λέει ότι δεν βλέπουμε τα φυτά όπως πραγματικά είναι: γνωστικοί οργανισμοί προικισμένοι με μνήμες, αντιλήψεις και συναισθήματα,
ικανοί να μαθαίνουν από το παρελθόν και να προβλέπουν το μέλλον, ικανοί να αισθάνονται και να βιώνουν τον κόσμο.
"Η νόηση δεν είναι κάτι που μπορούν να έχουν τα φυτά -ή και τα ζώα-", γράφει ο Paco Calvo, στο νέο του βιβλίο, Planta Sapiens.
"Είναι μάλλον κάτι που δημιουργείται από την αλληλεπίδραση μεταξύ ενός οργανισμού και του περιβάλλοντός του.
Μη σκέφτεστε τι συμβαίνει μέσα στον οργανισμό, αλλά μάλλον πώς ο οργανισμός συνδέεται με το περιβάλλον του, γιατί εκεί δημιουργείται η εμπειρία".
Ο νους, υπό αυτή την έννοια, είναι καλύτερα κατανοητός ως ρήμα.
Όπως το θέτει ο φιλόσοφος Alva Noë, ο οποίος ασχολείται με την ενσώματη νόηση, "η συνείδηση δεν είναι κάτι που συμβαίνει μέσα μας: Είναι κάτι που κάνουμε".
Και το κάνουμε για να συνεχίσουμε να ζούμε.
Η ανάγκη να παραμείνουμε ζωντανοί, να ακροβατούμε σε νερό που δεν είναι καθόλου σταθερό - αυτό είναι που μας χωρίζει από τις μηχανές.
"Είναι μάλλον κάτι που δημιουργείται από την αλληλεπίδραση μεταξύ ενός οργανισμού και του περιβάλλοντός του.
Μη σκέφτεστε τι συμβαίνει μέσα στον οργανισμό, αλλά μάλλον πώς ο οργανισμός συνδέεται με το περιβάλλον του, γιατί εκεί δημιουργείται η εμπειρία".
Ο νους, υπό αυτή την έννοια, είναι καλύτερα κατανοητός ως ρήμα.
Όπως το θέτει ο φιλόσοφος Alva Noë, ο οποίος ασχολείται με την ενσώματη νόηση, "η συνείδηση δεν είναι κάτι που συμβαίνει μέσα μας: Είναι κάτι που κάνουμε".
Και το κάνουμε για να συνεχίσουμε να ζούμε.
Η ανάγκη να παραμείνουμε ζωντανοί, να ακροβατούμε σε νερό που δεν είναι καθόλου σταθερό - αυτό είναι που μας χωρίζει από τις μηχανές.
Τα φυτά δεν μπορούν να μετακινηθούν, αλλά μπορούν να αναπτυχθούν σε όποιο σχήμα τους ταιριάζει καλύτερα.
Αυτή η "φαινοτυπική πλαστικότητα", όπως λέγεται, είναι ο λόγος για τον οποίο είναι κρίσιμο για τα φυτά να μπορούν να προγραμματίσουν το μέλλον.
Η "άγρια νόηση", όπως το θέτει ο Barrett, μοιάζει περισσότερο με τη φλόγα ενός κεριού παρά με έναν υπολογιστή. "Είμαστε συνεχείς διεργασίες που αντιστέκονται στον δεύτερο νόμο της θερμοδυναμικής", λέει. Είμαστε κεριά που προσπαθούν απεγνωσμένα να ξαναφωτιστούν, ενώ η εντροπία κάνει ό,τι μπορεί για να μας σβήσει.
Οι μηχανές φτιάχνονται -μια και τελείωσε- αλλά τα ζωντανά όντα φτιάχνουν τον εαυτό τους και τον ξαναφτιάχνουν και τον ξαναφτιάχνουν, όσο θέλουν να συνεχίσουν να ζουν.
...........
"Τα φυτά είναι μια διαφορετική στρατηγική πολυκύτταρης ζωής από τα ζώα", λέει ο Thompson. Δεν έχουν εγκέφαλο, αλλά σύμφωνα με τον Calvo έχουν κάτι εξίσου καλό: πολύπλοκα αγγειακά συστήματα, με δίκτυα συνδέσεων τοποθετημένα σε στρώματα που δεν διαφέρουν από τον εγκέφαλο των θηλαστικών.
Στην κορυφή της ρίζας -μια μικρή περιοχή στην άκρη της ρίζας ενός φυτού- τα αισθητήρια και κινητικά σήματα ενσωματώνονται μέσω ηλεκτροχημικής δραστηριότητας με τη χρήση μορίων παρόμοιων με τους νευροδιαβιβαστές στον εγκέφαλό μας, με τα φυτικά κύτταρα να εκλύουν δυναμικά δράσης παρόμοια με αυτά ενός νευρώνα, μόνο πιο αργά.
Όπως ο ανθρώπινος εγκέφαλος, η κορυφή της ρίζας επιτρέπει στο φυτό να ενσωματώνει όλες τις αισθητηριακές ροές του προκειμένου να παράγει νέα συμπεριφορά που θα δημιουργήσει νέες ροές με τρόπους που θα διατηρούν το φυτό προσαρμοστικά συνδεδεμένο με τον κόσμο.
Οι παρόμοιοι ρόλοι που διαδραματίζει το νευρικό σύστημα ενός ζώου και το αγγειακό σύστημα ενός φυτού βοηθούν να εξηγηθεί γιατί τα ίδια αναισθητικά μπορούν να κοιμίσουν τόσο τα ζώα όσο και τα φυτά, όπως έδειξε ο Calvo χρησιμοποιώντας Dionaea muscipula/διωναία-σαρκοφάγο φυτό το οποίο αιχμαλωτίζει και τρέφεται με μικρά ζώα- σε ένα βάζο.
Κανονικά, οι "σιαγόνες" του φυτού κλείνουν όταν ένα άτυχο έντομο ενεργοποιεί μία από τις τρίχες του αισθητήρα του, οι οποίες προεξέχουν από το στόμιο της παγίδας, το οποίο είναι σαν δόντια καρχαρία.
Στην πραγματικότητα, το έξυπνο φυτό περιμένει την ενεργοποίηση μιας δεύτερης τρίχας μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα από την πρώτη πριν δαπανήσει την δαπανηρή ενέργεια για να δαγκώσει.
Αφού κλείσει, περιμένει τρεις ακόμη ενεργοποιήσεις -για να βεβαιωθεί ότι υπάρχει ένα αξιοπρεπές έντομο που βουίζει εκεί μέσα- προτού απελευθερώσει όξινα ένζυμα για να χωνέψει το γεύμα του.
Όπως συνοψίζει ο Calvo, "Μπορούν να μετρήσουν μέχρι το πέντε!"
Χρησιμοποιώντας επιφανειακά ηλεκτρόδια, ο Calvo παρακολούθησε καθώς οι τρίχες που ενεργοποιήθηκαν έστειλαν ηλεκτρικές ακίδες στο φυτό, προκαλώντας την αντίδραση του κινητικού του συστήματος.
Με την αναισθησία, όλα αυτά σταμάτησαν.
Ο Calvo, γαργάλησε τις τρίχες της παγίδας και αυτή απλά καθόταν εκεί με το στόμα ανοιχτό.
Η ένδειξη του ηλεκτροδίου έπεσε στο μηδέν!
"Η αναισθησία εμποδίζει το κύτταρο να πυροδοτήσει ένα δυναμικό δράσης", εξηγεί ο Calvo. "Αυτό συμβαίνει τόσο στα φυτά όσο και στα ζώα".
Δεν είναι ότι το αναισθητικό κατεβάζει τον επιλογέα της συνείδησης μέσα στον εγκέφαλο ή την κορυφή της ρίζας, απλώς διακόπτει τους δεσμούς μεταξύ των αισθητηριακών εισροών και των κινητικών εκροών, εμποδίζοντας τον οργανισμό να εμπλακεί ως μοναδικό σύνολο με το περιβάλλον του.
Μόλις "ξύπνησε", όμως, η ζαλισμένη διωναία επέστρεψε γρήγορα στη συνήθη συμπεριφορά της.
"Δεν αποθηκεύουν μια εικόνα του περιβάλλοντός τους για να κάνουν υπολογισμούς", λέει ο Calvo.
"Δεν φτιάχνουν έναν χάρτη της γειτονιάς και δεν σχεδιάζουν πού είναι ο ανταγωνισμός και μετά αποφασίζουν να αναπτυχθούν από την άλλη πλευρά.
Απλώς χρησιμοποιούν το περιβάλλον γύρω τους".
"Είναι σαφές", λέει ο Thompson, "ότι τα φυτά είναι αυτοοργανωμένα, αυτοσυντηρούμενα,
αυτορυθμιζόμενα,
εξαιρετικά προσαρμοστικά,
συμμετέχουν σε πολύπλοκη σηματοδότηση μεταξύ τους, εντός και μεταξύ των ειδών, και το κάνουν αυτό μέσα σε ένα πλαίσιο πολυκυτταρικότητας που είναι διαφορετικό από τη ζωή των ζώων, αλλά παρουσιάζει όλα τα ίδια πράγματα: αυτονομία,
νοημοσύνη,
προσαρμοστικότητα,
δημιουργία αισθήσεων".
Σύμφωνα με όλα αυτά, λέει ο Thompson, "δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα να μιλάμε για τη νόηση των φυτών".
Τελικά, οι επικριτές του Calvo έχουν δίκιο: Τα φυτά δεν χρησιμοποιούν εγκεφάλους για να σχηματίσουν εσωτερικές αναπαραστάσεις.
Δεν έχουν ιδιωτικούς, συνειδητούς κόσμους κλειδωμένους μέσα τους.
Αλλά σύμφωνα με τη γνωστική επιστήμη της 4Ε, ούτε κι εμείς έχουμε.
"Το λάθος ήταν να πιστεύουμε ότι η νόηση βρίσκεται στο κεφάλι", λέει ο Calvo.
"Ανήκει στη σχέση μεταξύ του οργανισμού και του περιβάλλοντός του".
Αφού μίλησα με τον Calvo, κοίταξα γύρω από το διαμέρισμά μου που ήταν γεμάτο με φυτά και ξαφνικά μου φάνηκαν πολύ διαφορετικά.
Για ένα πράγμα, ο Calvo μου είχε πει να σκέφτομαι τα φυτά σαν να είναι ανάποδα, με τα "κεφάλια" τους βυθισμένα στο χώμα και τα άκρα και τα γεννητικά τους όργανα να εξέχουν και να κουνιούνται.
Μόλις δεις ένα φυτό με αυτόν τον τρόπο, είναι δύσκολο να το ξεχωρίσεις.
Αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι τα φυτά μου φαίνονταν τώρα όχι ως αντικείμενα, αλλά ως υποκείμενα, ως ζωντανά, αγωνιζόμενα όντα που προσπαθούν να τα καταφέρουν στον κόσμο και έπιασα τον εαυτό μου να αναρωτιέται αν ένιωθαν μοναξιά στις γλάστρες τους, αν πανικοβλήθηκαν όταν ξέχασα να τα ποτίσω ή αν ζαλίστηκαν όταν τα γύρισα στο περβάζι του παραθύρου.
"Τα φυτά δεν είναι τελικά τόσο διαφορετικά από εμάς", μου είχε πει ο Calvo, "όχι επειδή τα αναβαθμίζω για να τα κάνω να μοιάζουν περισσότερο με εμάς, αλλά επειδή επανεξετάζω την ανθρώπινη αντίληψη.
Δεν τα "μεγιστοποιώ" ούτε μας "ελαχιστοποιώ", αλλά μας βάζω όλους στην ίδια σελίδα".
Ήταν δύσκολο να μην αναρωτηθεί κανείς αν, από αυτή τη σελίδα, η ιστορία του πλανήτη μας θα μπορούσε να εξελιχθεί διαφορετικά.
Οι προσεγγίσεις του "Ε" μας ζητούν να αναρωτηθούμε τι είμαστε,
πόσο στενά είμαστε μπλεγμένοι με τον κόσμο και αν μπορούμε δικαίως να θεωρούμε τους εαυτούς μας ότι στέκονται μακριά από τη φύση ή αν η καταστροφή που προκαλούμε μειώνει σταθερά τη δική μας άγρια νόηση.
"Η ανθρώπινη φύση", έγραψε ο Τζον Ντιούι, ο πραγματιστής φιλόσοφος, "υπάρχει και λειτουργεί μέσα σε ένα περιβάλλον.
Και δεν είναι "μέσα" σε αυτό το περιβάλλον όπως τα κέρματα είναι μέσα σε ένα κουτί, αλλά όπως ένα φυτό είναι μέσα στο χώμα και στο φως του ήλιου - έτσι".
Η Amanda Gefter είναι επιστημονική συγγραφέας και συγγραφέας του βιβλίου Trespassing on Einstein's Lawn. Ζει στο Watertown της Μασαχουσέτης....
Τελικά, οι επικριτές του Calvo έχουν δίκιο: Τα φυτά δεν χρησιμοποιούν εγκεφάλους για να σχηματίσουν εσωτερικές αναπαραστάσεις.
Δεν έχουν ιδιωτικούς, συνειδητούς κόσμους κλειδωμένους μέσα τους.
Αλλά σύμφωνα με τη γνωστική επιστήμη της 4Ε, ούτε κι εμείς έχουμε.
"Το λάθος ήταν να πιστεύουμε ότι η νόηση βρίσκεται στο κεφάλι", λέει ο Calvo.
"Ανήκει στη σχέση μεταξύ του οργανισμού και του περιβάλλοντός του".
Αφού μίλησα με τον Calvo, κοίταξα γύρω από το διαμέρισμά μου που ήταν γεμάτο με φυτά και ξαφνικά μου φάνηκαν πολύ διαφορετικά.
Για ένα πράγμα, ο Calvo μου είχε πει να σκέφτομαι τα φυτά σαν να είναι ανάποδα, με τα "κεφάλια" τους βυθισμένα στο χώμα και τα άκρα και τα γεννητικά τους όργανα να εξέχουν και να κουνιούνται.
Μόλις δεις ένα φυτό με αυτόν τον τρόπο, είναι δύσκολο να το ξεχωρίσεις.
Αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι τα φυτά μου φαίνονταν τώρα όχι ως αντικείμενα, αλλά ως υποκείμενα, ως ζωντανά, αγωνιζόμενα όντα που προσπαθούν να τα καταφέρουν στον κόσμο και έπιασα τον εαυτό μου να αναρωτιέται αν ένιωθαν μοναξιά στις γλάστρες τους, αν πανικοβλήθηκαν όταν ξέχασα να τα ποτίσω ή αν ζαλίστηκαν όταν τα γύρισα στο περβάζι του παραθύρου.
"Τα φυτά δεν είναι τελικά τόσο διαφορετικά από εμάς", μου είχε πει ο Calvo, "όχι επειδή τα αναβαθμίζω για να τα κάνω να μοιάζουν περισσότερο με εμάς, αλλά επειδή επανεξετάζω την ανθρώπινη αντίληψη.
Δεν τα "μεγιστοποιώ" ούτε μας "ελαχιστοποιώ", αλλά μας βάζω όλους στην ίδια σελίδα".
Ήταν δύσκολο να μην αναρωτηθεί κανείς αν, από αυτή τη σελίδα, η ιστορία του πλανήτη μας θα μπορούσε να εξελιχθεί διαφορετικά.
Οι προσεγγίσεις του "Ε" μας ζητούν να αναρωτηθούμε τι είμαστε,
πόσο στενά είμαστε μπλεγμένοι με τον κόσμο και αν μπορούμε δικαίως να θεωρούμε τους εαυτούς μας ότι στέκονται μακριά από τη φύση ή αν η καταστροφή που προκαλούμε μειώνει σταθερά τη δική μας άγρια νόηση.
"Η ανθρώπινη φύση", έγραψε ο Τζον Ντιούι, ο πραγματιστής φιλόσοφος, "υπάρχει και λειτουργεί μέσα σε ένα περιβάλλον.
Και δεν είναι "μέσα" σε αυτό το περιβάλλον όπως τα κέρματα είναι μέσα σε ένα κουτί, αλλά όπως ένα φυτό είναι μέσα στο χώμα και στο φως του ήλιου - έτσι".
Η Amanda Gefter είναι επιστημονική συγγραφέας και συγγραφέας του βιβλίου Trespassing on Einstein's Lawn. Ζει στο Watertown της Μασαχουσέτης....
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου