Μαθαίνω: Πότε βάζουμε κόμμα;

της Νικολέτας Καρίκα*

Το άρθρο αυτό αποτελεί το τρίτο μέρος των ενοτήτων “Τα σημεία στίξης”   [βλ. Τα σημεία στίξης (μέρος πρώτο)] & [Τα σημεία στίξης (μέρος δεύτερο) ] και είναι αφιερωμένο στην περίπτωση του κόμματος. 
Η συχνότητα στη χρήση του, τα ακόμα συχνότερα λάθη στην εφαρμογή του αλλά και η περίπλοκη φύση του κατέστησαν αναγκαία την ξέχωριστη ανάλυσή του. 
Παρακάτω θα αναλυθεί η χρήση αυτού του σημείου στίξης, προηγουμένως όμως, θα αναφερθούν ορισμένα βασικά σημεία αναφορικά με αυτό.
      Πρακτικά, το κόμμα εμφανίζεται όποτε γίνεται παύση στον λόγο ή στην ανάγνωση.
Πιο συγκεκριμένα δε, χρησιμοποιείται για να χωρίζει προτάσεις μέσα στην ίδια περίοδο. Συνήθως, χωρίζει δύο προτάσεις οι οποίες συνδέονται μεταξύ τους παρατακτικά με τον σύνδεσμο «αλλά» ή μία κύρια με μία δευτερεύουσα πρόταση (εκτός των ονοματικών προτάσεων). 
Επιπλέον, υπάρχουν περιπτώσεις που εφαρμόζεται σε ξεχωριστούς όρους (λέξεις ή φράσεις) της πρότασης. 
Ωστόσο, σε αυτό το σημείο θα πρέπει να αναφερθεί πως η χρήση του κόμματος εναπόκειται συνήθως στην προσωπική επιλογή του ομιλητή εφόσον οι σχετικοί κανόνες σε καμία περίπτωση δεν είναι απόλυτοι. 
Σε ορισμένες περιπτώσεις, μάλιστα, η εφαρμογή του αλλοιώνει το σημασιολογικο περιεχόμενο της πρότασης.
π.χ. (1)  Μην κάνεις τίποτα για να αλλάξεις τη μοίρα σου. (= [συμβουλευτικά] δεν χρειάζεται να κάνεις τίποτα για να αλλάξεις τη μοίρα σου)
π.χ. (2) Μην κάνεις τίποτα, για να αλλάξεις τη μοίρα σου. (= [προϋπόθεση] προκειμένου να αλλάξει η μοίρα σου, δεν πρέπει να κάνεις τίποτα)
       Τα παραδείγματα (1) και (2) αποτελούν ενδεικτική περίπτωση του βαθμού επιρροής του κόμματος στο σημασιολογικό περιεχόμενο των προτάσεων και, συνεπώς, στο νόημα που επιθυμούν να αποδώσουν.
       Παρά το γεγονός, λοιπόν, ότι δεν υπάρχει κάποιος ρητός κανόνας επί του θέματος, παρακάτω θα αποδοθούν ορισμένοι γενικευτικοί, κατευθυντικοί και συνήθεις κανόνες σωστής χρήσης του κόμματος.  
Το άρθρο χωρίζεται σε 4 υποενότητες στις οποίες αναλύονται 
α) οι όροι μέσα σε μία πρόταση οι οποίοι χωρίζονται με κόμμα , 
β) οι δευτερεύουσες προτάσεις οι οποίες χωρίζονται από την κύρια με κόμμα 
γ) οι δευτερεύουσες προτάσεις οι οποίες δεν χωρίζονται με κόμμα από την κύρια και 
δ) συνηθισμένες περιπτώσεις λέξεων.
[Για συγκεκριμένες περιπτώσεις, κοιτάξτε κατευθείαν στο τέλος της σελίδας]
α) Οι όροι μέσα στην πρόταση οι οποίοι χωρίζονται με κόμμα:
     Η ενότητα αυτή αφορά λέξεις ή φράσεις στο πλαίσιο μιας πρότασης οι οποίες διαχωρίζονται μεταξύ τους. 
Ο διαχωρισμός αυτός δεν προκύπτει τυχαία αλλά συνήθως σχετίζεται με μία από τις παρακάτω περιπτώσεις αναφορικά με το περιεχόμενο των όρων αυτών:
⇒ Όμοιοι όροι, δηλαδή, όροι που έχουν την ίδια συντακτική λειτουργία μέσα στην πρόταση.
π.χ. Αγόρασα πορτοκάλια, μήλα και πατάτες.
⇒ Μετοχικές προτάσεις όταν αυτές α) αποτελούν επεξήγηση ή β) είναι απλώς πολύ μεγάλες.
π.χ. Αναλογιζόμενοι τη ραγδαία αύξηση της ανεργίας στη χώρα, η εντεινόμενη μετανάστευση των νέων στο εξωτερικό δεν φαίνεται παράλογη.
⇒ Επίθετα τα οποία προσδιορίζουν το ίδιο ουσιαστικό.
π.χ. Το ζήτημα χρήζει άμεσης, ευθείας αντιμετώπισης.
⇒Όροι που αποτελούν παράθεση ή επεξήγηση.
π.χ. Η κυρία Παπαδοπούλου, η διευθύντρια, μου το είπε.
π.χ. Το πιο σημαντικό στη ζωή μας είναι ένα, να μην το βάζουμε ποτέ κάτω.
⇒Ρήματα τα οποία έχουν το ίδιο υποκείμενο και παρατίθενται ασύνδετα:
π.χ. Η τηλεόραση ενημερώνει, ψυχαγωγεί, πληροφορεί …
⇒Αρνητικά ή βεβαιωτικά μόρια.
π.χ. Όχι, δεν θα έρθω.
π.χ. Φυσικά, θα ήθελα πολύ να σας βοηθήσω.
⇒ Κλητική προσφώνηση.
π.χ. Αγαπητή κυρία, σας στέλνω αυτή την επιστολή…
π.χ. Έλα, Κατερίνα, να φας.
⇒Παρομοίωση μέσα στην πρόταση (εισαγωγή: όπως, σαν).
Π.χ. Τα μαλλιά της ήταν πυκνά και ξανθά, όπως τα είχε πριν 10 χρόνια.
Π.χ. Κοιτούσε τον τοίχο με απλανές βλέμμα, σαν χαμένος.
⇒ Περιπτώσεις ισχυρής διάζευξης.
π.χ. Διαβάσε πολύ, αλλά απέτυχε.
⇒Στην αντωνυμία και προσδιοριστή ό,τι (χρησιμοποιείται και ως χρονικό επίρρημα) έτσι ώστε να διαχωριστεί από τον συμπληρωματικό δείκτη “ότι”.
π.χ. Ό,τι έφτασε. (ως χρονικό επίρρημα) (=μόλις έφτασε)
⇒ Δεκαδικοί αριθμοί.
π.χ. 1,70
⇒Νομισματική μονάδα ή μία μονάδα μέτρησης που πρέπει να διαχωριστεί.
π.χ. 15,30€
π.χ. 45,80 μ.
 β) Δευτερεύουσες προτάσεις οι οποίες χωρίζονται με κόμμα.
Συνήθως, οι δευτερεύουσες προτάσεις χωρίζονται με την κύρια με το κόμμα. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, αυτό δεν εφαρμόζεται πάντα εφόσον εναπόκειται στην προσωπική επιλογή του ομιλητή.
π.χ. (3) Ήρθα γιατί το ζήτησες.
π.χ. (4)  Ήρθα, γιατί το ζήτησες.
Τα παραδείγματα (3) και (4) είναι και τα δύο δόκιμα και θα ήταν αδύνατο να καταστεί κάποιο από αυτά αντιγραμματικό. 
Η περίπτωση (3) πιθανώς να οφείλεται σε λόγους φωνητικής/ φωνολογίας και ζητήματα εκφοράς.
Ωστόσο, το ζήτημα της ανυπαρξίας ρητών κανόνων αναφορικά με τη χρήση του κόμματος δεν θα έπρεπε να είναι το μόνο σημείο προσοχής. 
Ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί στο γεγονός ότι ναι μεν οι δευτερευούσες προτάσεις που λειτουργούν επιρρηματικά, είθισται να διαχωρίζονται από την κύρια με κόμμα, αλλα υπάρχει μία εξαίρεση: οι δευτερεύουσες προτάσεις  (ακόμα και αυτές που διαφαίνονται τυπικά επιρρηματικές)  δεν χωρίζονται με κόμμα όταν αποτελούν αντικείμενο ή υποκείμενο του ρήματος.
π.χ. Θέλω να έρθεις.
π.χ. Σε ρωτάω γιατί ήρθες!
Οι δευτερεούσες προτάσεις που χωρίζονται με κόμμα είναι οι εξής:
⇒ Αιτιολογικές προτάσεις (σύνδεσμοι: γιατί, επειδή, αφού, τι [ποιητικό] και εκφράσεις που χρησιμοποιούνται ως αιτιολογικοί σύνδεσμοι: καθώς, που, μια και κτλ.)
π.χ. Η μητέρα μάζεψε το φαγητό, επειδή τα παιδιά είχαν φάει στη γιαγιά τους.
π.χ.Τα ρούχα βρώμισαν , αφού έβρεχε όλη μέρα.
π.χ. Αγόρασα παγωτό γιατί πεινούσα.
⇒·Αποτελεσματικές/ συμπερασματικές (σύνδεσμοι: ώστε να, που να, για να, μια και [σε καθημερινή χρήση], εφόσον)
π.χ. Δεν θα αγοράσω το δώρο εγώ, ώστε να το αγοράσεις εσύ.
π.χ. Μίλησε του έτσι ώστε να σε καταλάβει.
⇒Υποθετικές προτάσεις (σύνδεσμοι: (αν, εάν, άμα) και ανάλογες εκφράσεις: εφόσον, έτσι και, στην περίπτωση που κτλ.)
π.χ. Σε περίπτωση που η τράπεζα είναι κλειστή, θα σας δώσω εγώ λεφτά.
π.χ. Να τον δεις τώρα, μετά την εγχείρισή του, δεν θα τον γνωρίσεις!
⇒Εναντιωματικές/ παραχωρητικές προτάσεις (σύνδεσμοι εναντιωματικοί: αν και, ενώ, μολονότι και με ανάλογες εκφράσεις:  αντί να, παρ’ όλο που, ακόμη κι αν, και ας, έστω κι αν κτλ.- παραχωρητικοί σύνδεσμοι: και αν, που να, ας κτλ.)
π.χ. Θα περάσεις να τον δεις, που να χαλάσει ο κόσμος.
π.χ. Αν και δεν τον ξέρω πολύ καλά, τον συμπαθώ.
π.χ. Μολονότι δεν είναι έχει πολλά λεφτά, πορεύεται αξιοπρεπώς.
⇒ Χρονικές προτάσεις (σύνδεσμοι: όταν, σαν, ενώ, καθώς, αφού, αφότου, πριν (πριν να), μόλις, προτού, όποτε, ώσπου, ωσότου και με λέξεις ή εκφράσεις αντίστοιχες : όσο, ό,τι, εκεί που, έως ότου, κάθε που κτλ.)
π.χ. Ανησυχούσε πολύ μέχρι να τον δει.
π.χ. Μέχρι που δεν έκλαιγε, ήταν καλά.
π.χ. Όταν τον φώναξα, ήρθε.
π.χ.  Πάνω που έλεγα να φύγω, ήρθε ο Κώστας.
π.χ. Δώστου αυτό το γράμμα όταν τον δεις.
⇒Τελικές προτάσεις (σύνδεσμοι: για να, να)
π.χ.  Έφυγε νωρίς για να τον προλάβει.
π.χ. Της πήρε τα λεφτά, για να μην της τα επιστρέψει ποτέ.
⇒Τροπικές προτάσεις (σύνδεσμοι: όπως, σαν, καθώς και με τις φράσεις: έτσι που, με τον τρόπο που, με τον ίδιο τρόπο που, όπως κι αν, με όποιο τρόπο κι αν)
π.χ. Η κατάσταση χειροτέρεψε, όπως το είχαν προβλέψει.
π.χ. Έχασε τόσα πολλά λεφτά με τον ίδιο τρόπο που τα κέρδισε.
π.χ. Γελούσε σαν να ήταν πάλι παιδί.
γ) Δευτερεύουσες προτάσεις οι οποίες ΔΕΝ χωρίζονται με κόμμα:
⇒ Πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις
–Ολικής αγνοίας
π.χ. Με ρώτησε να φύγει ή όχι.
–Μερικής αγνοίας
π.χ. Με ρώτησε ποιος ήταν αυτός.
⇒Πλάγιες προτάσεις προσταγής  (μόριο: να)
π.χ. Σε παρακαλώ (να) μη μου μιλάς όταν γράφω!
⇒Συμπληρωματικές προτάσεις που κυβερνώνται από ρήματα :
1. ειδικές προτάσεις (σύνδεσμοι: ότι, που)
π.χ. Μου ανακοίνωσε ότι παραιτήθηκε
(ΠΡΟΣΟΧΗ! Εκτός κι αν είναι επεξήγηση ή βρίσκεται πριν από την κύρια)
2. ενδοιαστικές προτάσεις (σύνδεσμοι: μήπως, μην, να μην, μην και)
π.χ. Φοβάμαι μη φύγει.
3. Αναφορικές προτάσεις εξαρτημένες
π.χ. Απέλυσαν τους καθηγητές και τις καθηγήτριες οι οποίοι έκαναν απεργία.
π.χ. Ο διεθυντής έδωσε αποβολή στην κοπέλα που τον κορόιδεψε.
π.χ. Η κοπέλα που έφυγε ήθελε να σου μιλήσει.
4. Αναφορικές προτάσεις ελεύθερες
π.χ. Θα πάρω μαζί μου όποιον θέλει να έρθει.
π.χ. Πρέπει οπωσδήποτε να του μιλήσω.
ΠΡΟΣΟΧΗ!
Οι ελεύθερες αναφορικές προτάσεις μπορούν να εισάγουν επιρρηματικές προτάσεις. Σε αυτή την περίπτωση, μπορεί να εισαχθεί κόμμα.
π.χ. Σε όποιο καφενείο πας, θα ακούσεις την ίδια συζήτηση.
π.χ. Όσα ψάρια κι αν μου φέρεις, τόσα θα σου πληρώσω.
π.χ. Από όπου περάσεις, σου χαμογελούν.
5. Βουλητικές (σύνδεσμος: να)
π.χ. Θέλω να φύγω.
δ) Άλλες περιπτώσεις
Σε αυτό το σημείο θα αναφερθούν συχνές εκφράσεις της Ελληνικής και η χρήση τους.
–είτε… είτε/ ούτε… ούτε…/ ή …
π.χ. Είτε θα φύγεις είτε θα μείνεις!
π.χ. Ή θα πας ή όχι!
αλλά:
π.χ. Ούτε θες να φάς, ούτε θες να πιεις, ούτε θες να ξαπλώσεις…
π.χ. Είτε το άσπρο φόρεμα διαλέξεις, είτε το μαύρο, είτε το ροζ, έμενα μου κάνει το ίδιο!
–αλλά
π.χ. Αγόρασα πολλά λαχανικά αλλά και φρούτα.
αλλά:
π.χ. Οχι μόνο δεν ήρθε στα γενέθλια, αλλά δεν έστειλε κι ούτε ένα χρόνια πολλά! [ισχυρή αντίθεση]
–δηλαδή
π.χ. Ο κώδικας δημοσιογραφικής δεοντολογίας, δηλαδή το σύνολο των κανόνων που ρυθμίζουν…
π.χ. Πρέπει να δείχνεις περισσότερη προσοχή στην τάξη, δηλαδή, να ακούς τον καθηγητή όταν μιλάει.
–όσο… τόσο…
π.χ. Όσο πιο πολλά ζητάς, τόσο λιγότερα θα σου δίνω.
–και (παρά το γεγονός ότι συνδέει δύο προτάσεις παρατακτικά, όταν παρεμβάλλεται μεταξύ αυτών μία δευτερεύουσα πρόταση, τότε τις διαχωρίζουμε με κόμμα)
π.χ. Το ζήτημα θα αναλυθεί εκτενώς και, αφού παρουσιαστούν οι βασικές πλευρές του, θα συναχθούν τα βασικά συμπεράσματα. (παρεμβάλλεται δευτερεύουσα χρονική πρόταση)
– δυστυχώς/ ευτυχώς
π.χ. Δυστυχώς, πάλι απέτυχε στις εξετάσεις του.
–καθώς
π.χ. Τον κοιτούσε καθώς έφευγε. (καθώς= χρονικός σύνδεσμος)
π.χ. Καθώς έφευγε, τον κοιτούσε. (καθώς= χρονικός σύνδεσμος)
π.χ. Καθώς λένε, ήταν ο πρώτος που μπήκε στην ιατρική. (καθώς = όπως)
–αντί
π.χ.  Αγόρασε το ρολόι αντί πενήντα δραχμών. (αντί με τη σημασία της τιμής/αξίας)
π.χ. Αντί να έρθει, έφυγε. (αντί με τη σημασία της αντικατάστασης/ αλλαγής)
π.χ. Οι κατηγοροούμενοι αντί επιχειρημάτων επικαλέστηκαν τον εθνικό διχασμό. (αντί με τη σημασία αντικατάστασης/ αλλαγής)
–ενώ
π.χ. Ενώ δεν ήθελε, ήρθε. (ενώ με τη σημασία μολονότι, αν και)
π.χ. Ήρθε ενώ δεν ήθελε. (ενώ με τη σημασία μονολότι, αν και, αλλά)
π.χ. Μας βρήκε η βροχή ενώ φτάναμε σπίτι (ενώ με τη σημασία όταν, καθώς)
-μόλις
π.χ. Μολις μας είδε, έφυγε.
π.χ. Έφυγε μόλις μας είδε.
-όπως
π.χ. Καθίσαμε να τα πούμε όπως παλιά.
π.χ. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, η Ιουλιανή Μοναρχία είχε επιπτώσεις σε πολιτικό αλλά και ιδεολογικό επίπεδο.
     Σε αυτό το σημείο ολοκληρώθηκε η τρίτη και τελευταία ενότητα του ζητήματος των Σημείων Στίξης. 
Το παραπάνω άρθρο βασίστηκε σε ποικίλα βοηθήματα (π.χ. Γραμματική της Ελληνικής Γλώσσας – David Holton, Peter Mackridge, Ειρήνη Φιλιππάκη – Warburton, εκδ. Πατάκη) έτσι ώστε να συναχθούν οι εγκυρότεροι κανόνες. Στην περίπτωση του κόμματος, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω πολλές φορές, θα πρέπει πάντα να υπενθυμίζεται η ρευστότητα του χαρακτήρα του.

πηγή του άρθρου: https://filologikamathimatathessaloniki.wordpress.com/