Ο Άλντους Χάξλεϋ/Aldous Leonard Huxley ήτανε Βρεττανός μυθιστοριογράφος και σατιρικός συγγραφέας και κατά πολλούς τρόπους, ήτανε τελευταίος των μεγάλων βικτωριανών συγγραφέων, επιθυμούσε ν' ασχοληθεί με την επιστήμη σαν τους προγόνους και συγγενείς του, προσδοκία που δεν ευοδώθηκε εξ αιτίας της πρόωρης προσβολής του από κερατίτιδα και της συνεπακόλουθης τύφλωσης κι αποτελεί μιαν ιδιάζουσα περίπτωση στο χώρο της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Τα όνειρα του, ωστόσο, δεν σταμάτησαν εκεί, καθώς προχώρησε στην εκμάθηση της Μεθόδου Braille και σε σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, που τις συνδύασε με τη μερική αποθεραπεία της τυφλότητας του, έφτιαξε τη δική του οικογένεια, εργάστηκε ως εκπαιδευτικός αλλά κι ως δημοσιογράφος κι έζησε ευφυής και προσηνής, πάντα πρόθυμος για συζητήσεις και νέες γνώσεις.
Μέχρι το θάνατο του κι ήδη από τα φοιτητικά του χρόνια, βρήκε καταφύγιο στη πέννα, που του εξασφάλιζε όχι μόνο τις βιοποριστικές ανάγκες μέσω της δημοσιογραφίας σε γνωστές λογοτεχνικές στήλες, αλλά και τη βαθύτερη δυνατότητα της έκφρασης.
Ασχολήθηκε, έτσι, με τη ποίηση για περίπου 10 έτη κι έπειτα την εγκατέλειψε για να επιδοθεί στη συγγραφή μυθιστορημάτων και δοκιμίων, εκ των οποίων ξεχωρίζει έντονα πλέον αυτό με τίτλο Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος, ένα φουτουριστικό παραμύθι για την σχέση ουτοπίας και δυστοπίας, που ενέπνευσε μεταξύ άλλων το 1984 του Τζορτζ Όργουελ, αλλά και το ευσύνοπτο έργο του, Οι Πύλες Της Αντίληψης.
Ήταν ένα από τα πιο ανήσυχα και δημιουργικά πνεύματα του καιρού του, που άφησε ανεξίτηλο το στίγμα του στη λογοτεχνία του αιώνα που πέρασε με την Ουτοπία (το κεφαλαίο Ο το χρησιμοποιούμε γιατί δίνει τα χαρακτηριστικά της δυστοπίας σε μια ουτοπία που έχει απόλυτη στόχευση και προκαθορισμένη μορφή) του, ο Θαυμαστός Καινούριος Κόσμος του μας παραδίδει στο συγκεκριμένο βιβλίο το περίγραμμα του συνόλου της σκέψης του σε μια από τις ωριμότερες στιγμές της.
Κάνει ύστατη προσπάθεια να συνενώσει τα επιστημονικά, φιλοσοφικά, καλλιτεχνικά, και κυρίως ανθρωπιστικά ενδιαφέροντά του, διαφορετικών θεματικών, που συγκλίνουν μεταξύ τους χάρη στη διαρκή ανάγκη του να τονίσει σημαντικά για την ανθρωπότητα προβλήματα, χωρίς να φοβάται να διακινδυνεύσει προβλέψεις για θέματα που σήμερα ακόμη δύσκολα αντιμετωπίζουμε με την αντίστοιχη ευθύτητα -η αποψίλωση των δασών, ο υπερπληθυσμός, η υπερβολική εξειδίκευση είναι μερικά από αυτά.
Kρίνεται για τη διαθεματικότητα και τη διεπιστημονική προσέγγιση, που τονε χαρακτηρίζουν ως έν από τα σφαιρικότερα πνεύματα της εποχής του.
Γεννήθηκε στο Godalming στην επαρχία Surrey της Αγγλίας στις 26 Ιουλίου 1894.
Η οικογένειά του παρουσιάζει γενικότερο ενδιαφέρον γιατί από τους κόλπους της αναδείχτηκαν πολλοί αξιόλογοι επιστήμονες, γιατροί, λογοτέχνες και εκπαιδευτικοί.
Παππούς του ήταν ο διάσημος Τόμας Χάξλεϋ βιολόγος κι αγνωστικιστής που υπήρξε κι ενεργός υποστηρικτής του Δαρβίνου, εξ ου και το παρατσούκλι του "το μπουλντόγκ του Δαρβίνου" (Darwin's Bulldog).
Ο Άλντους ήταν το 3ο παιδί του Λέοναρντ Χάξλεϋ και της Τζούλια Άρνολντ.
Ο πατέρας του ήτανε συγγραφέας κι εκδότης του περιοδικού Cornhill Magazine και θεία του η μυθιστοριογράφος Χάμφρι Γουόρντ.
Η μητέρα του εκπαιδευτικός που το 1902 ίδρυσε το σχολείο Prior's Field School.
Ο μεγαλύτερος αδελφός του, Τζούλιαν Χάξλεϋ (γεν. 1887), ήτανε βιολόγος, φιλόσοφος, εκπαιδευτικός και συγγραφέας που συνέβαλε στην ανάπτυξη της Εμβρυολογίας και της μελέτης της συμπεριφοράς και της εξέλιξης.
Διετέλεσε επίσης 1ος γενικός διευθυντής της Ουνέσκο (1946-1948) κι ιδρυτικό στέλεχος της WWF.
Ο μεσαίος κατά σειράν αδελφός του, Νόελ Τρεβέλυαν Χάξλεϋ (γεν. 1891) αυτοκτόνησε σε ηλικία 23 ετών.
Ο Σερ Άντριου Χάξλεϋ (γεν.1917), ετεροθαλής αδελφός του, πήρε το Βραβείο Νόμπελ Φυσιολογίας & Ιατρικής το 1963.
Στην ασφάλεια της πνευματικής αυτής αριστοκρατίας, θα μπορούσε να 'χε επαναστατήσει και να 'χε γίνει ένας από τους μεγάλους Αγγλους εκκεντρικούς των μέσων του 20ού αι., π.χ. πρόεδρος της επιτροπής λογοκρισίας ταινιων ή ένας αγνωστικιστής Αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπουρι.
Το 1904 μπαίνει στο προπαρασκευαστικό σχολείο Hillside School, όπως γινόταν και με πολλά άλλα παιδιά της κοινωνικής τάξης του.
Το 1908 γράφεται στο Κολλέγιο Ήτον.
Τότε στα 14 του, προσβάλλεται από κερατίτιδα και τυφλώνεται.
Τ' όνειρό του να γίνει κι αυτός επιστήμονας παίρνει τέλος.
Ωστόσο αντιμετωπίζει το δυστυχές αυτό γεγονός με τρόπο αξιοθαύμαστο.
Μαθαίνει τη Μέθοδο Braille κι επίσης βρίσκει κάποια παρηγοριά στο πιάνο που είχεν ήδη αποκτήσει ιδιαίτερη ικανότητα.
Το γεγονός αυτό μπορεί να τον ώθησε στην ενδοσκόπηση.
Με το ένα του μάτι γερό, σπούδασε αγγλική φιλολογία στην Οξφόρδη.
Ητανε πολύ ψηλός, γεγονός που έκανε τον Κρίστοφερ Ισεργουντ να πει ότι ένιωθε να τονε χωρίζει από εκείνον μια ανθρωπολογική διαφορά.
Την ίδια χρονιά πεθαίνει η μητέρα του Τζούλια.
Από το 1913 φοιτά στο Balliol College του Πανεπιστημίου Οξφόρδης.
Στα φοιτητικά του χρόνια και με τη μερική αποθεραπεία της τυφλότητάς του, αναδεικνύεται σ' έναν ευφυή και προσηνή νέο, με πολύ καλό παρουσιαστικό, πρόθυμο για συζητήσεις και συνεργασίες στη φιλολογική ζωή του Πανεπιστημίου.
Εκεί έμαθε πολύ καλά τα Γαλλικά (και το γαλλικό πολιστισμό) κι απέκτησε άνεση με τα Λατινικά, τα Ιταλικά, τα Ισπανικά και τα Γερμανικά.
Τότε εκδόθηκε κι η 1η ποιητική συλλογή του The Burning Wheel.
Ασχολήθηκε με τη ποίηση για 10 έτη περίπου και μετά την εγκατέλειψε για να επιδοθεί στη συγγραφή μυθιστορημάτων και δοκιμίων.
Λίγο πριν το τέλος των σπουδών του γνωρίζει τη Λαίδη Ottoline Morrell, που στο φιλολογικό σαλόνι της συχνάζανε πρόσωπα όπως ο Ντ. Χ. Λώρενς, ο Μπέρτραντ Ράσελ, η Κάθριν Μάνσφιλντ κι ο Τζον Μίντλετον Μάρεϋ και κερδίζει εύκολα μια θέση στον κύκλο τους. Είναι πιθανόν το σπίτι στο Garsington κι η Λαίδη Ottoline Morell ν' αποτέλεσαν το μοντέλο για τη 1η νουβέλα του Το Κίτρινο Κρόουμ (Crome Yellow, πρωτόλειο έργο κι υπήρξε ίσως ο νεώτερος συγγραφέας, μαζί με τον Φώκνερ με το Καθώς Ψυχορραγώ, που πρωτόλειο έργο του είχεν αμέσως ανταπόκριση στο κοινό).
Εκεί επίσης γνώρισε κι ερωτεύτηκε τη 1η του γυναίκα Maria Nys, που ήτανε Βελγίδα πρόσφυγας. Αποφοίτησε με διάκριση κι άρχισε να ψάχνει τρόπους βιοπορισμού του. Το 1917 δούλεψε για λίγους μήνες στο Γραφείο Πολέμου και το 1918 δίδαξε στο Ήτον.
O βιογράφος του περιγράφει τον γάμο σαν ευτυχισμένο μολονότι η Μαρία ήταν αμφιφυλόφιλη.
O Χάξλεϊ φαίνεται πως γρήγορα υιοθέτησε την ιδέα ενός ανοιχτού γάμου.
Κυνηγούσανε μαζί τις ίδιες ερωμένες, η Μαρία ενθαρρύνοντας τον Αλντους, γνωρίζοντάς τονε σε ωραίες γυναίκες που θαύμαζε, προετοιμάζοντας το έδαφος και διασώζοντάς τον από τα κουραστικά ερωτικά προκαταρκτικά.
Ζήλεια και κτητικότητα που αιχμαλωτίζουν άλλους, φαίνεται πως ποτέ δεν τον αγγίξανε πραγματικά, ένα ίσως συναισθηματικό μειονέκτημα που οι αναγνώστες του θα 'χουν αντιληφθεί στα βιβλία του.
Στο τέλος της 10ετίας του '30 μετακομίσανε στο Λος Αντζελες όπου εκεί η Μαρία έγινε μέλος του λεσβιακού κύκλου του Χόλιγουντ που λέγεται ότι περιελάμβανε Μάρλεν Ντίτριχ και Γκρέτα Γκάρμπο.
Πηγαίνει στο Λονδίνο όπου αρχίζει να δημοσιογραφεί σε λογοτεχνικές στήλες,όπως στην Athenaeum που εξέδιδε ο Τζ. Μ. Μάρεϋ. Κάποια από τ' άρθρα αυτά εκδοθήκανε το 1923 στη συλλογή On The Margin.
Το 1918 νυμφεύεται την αγαπημένη του Μαρία και 2 χρόνια μετά γεννιέται ο γιός τους Μάθιου.
Ο γάμος του ήταν επιτυχημένος παρ' όλο που η κ. Χάξλεϋ δεν ήταν λογοτέχνις, βοηθούσε όμως πάρα πολύ, δακτυλογραφούσε τα χειρόγραφά του, καθώς και φίλων του κι ήτανε πολύ καλή οικοδέσποινα σ' όλα τα μέρη που ζήσανε μαζί.
Μετά τα Crome Yellow & Antic Hey, έγινε αρκετά γνωστός οπότε εγκατέλειψε τη δημοσιογραφία και το Λονδίνο για πιο ηλιόλουστους τόπους. Το περιφημότερο έργο του είναι Ο Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος, μια δυστοπική, εφιαλτική, προφητική ενατένιση ενός τέλειου τεχνοκρατικά πολιτισμού μιας μελλοντικής κοινωνίας που βασίζεται στο φυσικό και ψυχολογικό καταναγκασμό.
Η απαισιόδοξη φουτουριστική φαντασία του, που με τον Θαυμαστό Καινούριο Κόσμο έφτασε στο αποκορύφωμά της, χάρισε στη λογοτεχνία Επιστημονικής Φαντασίας του 20ου αι. μερικές από τις πιο σημαντικές στιγμές της.
Είναι επίσης γνωστός και για το έργο του Το Νησί (1962), ένα οικολογικό κι ανθρωπιστικό μανιφέστο που θεωρείται προπομπός του κινήματος των χίππυς.
Το 1955 η σύζυγός του πέθανε από καρκίνο μετά από 36 χρόνια γάμου και τον επόμενο χρόνο ο Χάξλεϋ νυμφεύθηκε τη συγγραφέα και μετέπειτα βιογράφο του Λώρα Αρτσέρα (Laura Archera, 1911-2007).
Στη σύντομη διάρκεια της χηρείας του και συγκεκριμένα στις 24 Δεκέμβρη 1955, πήρε τη 1η του δόση λυσεργικού οξέως (LSD).
Μέχρι το τέλος της ζωής του (1964), συνέχισε τα πειράματα πάνω στη διεύρυνση της συνείδησης με ψυχοδηλωτικά (μεσκαλίνη κι LSD), αφιερώνοντας παράλληλα τον υπόλοιπο χρόνο του στη συστηματική μελέτη της ινδουϊστικής Θρησκείας και Φιλοσοφίας.
Τη 1η Γενάρη 1958 κυκλοφόρησε στη Νέα Υόρκη από τις εκδόσεις Harper & Row το δοκίμιό του Επιστροφή στον Θαυμαστό Καινούργιο Κόσμο (Brave New World Revisited), πάνω στο παλαιότερο απαισιόδοξο διήγημά του επιστημονικής φαντασίας, ενώ το 1959 τιμήθηκε ως διηγηματογράφος από την American Academy of Arts and Letters με το ανά 5ετία λογοτεχνικό βραβείο της για το ίδιο ακριβώς διήγημά του του 1932.
Προσανατολίστηκε λοιπόν στη διεύρυνση της ανθρώπινης συνείδησης, τη φώτιση και τον μυστικισμό, όταν με συνδρομή του ψυχιάτρου Χάμφρεϋ Όσμοντ (Humphry Fortescue Osmond 1917-2004) δοκίμασε 1η φορά μεσκαλίνη.
Το 1954 δημοσίευσε το πασίγνωστο δοκίμιό του Οι Πύλες Της Αντίληψης (The Doors of Perception), για τη διεύρυνση της ανθρώπινης συνείδησης υπό την επίδραση των ψυχοδηλωτικών (επί του προκειμένου της μεσκαλίνης), που θα γίνει τα επόμενα χρόνια best seller, ιδίως με τη ψυχεδελική έξαρση της 10ετίας του '60.
Για το νέο αυτό προσανατολισμό του, ο Λήρυ σημειώνει: "Το 1954 ανακοινώνει την ανακάλυψη του περάσματος προς την ανατολή… τα ψυχοδηλωτικά μπορούν να φέρουνε τη φώτιση, το κλειδί προς τους αντίποδες του νου, την υπερβατική εμπειρία. Μπορεί κανείς να μη θέλει να κάνει αυτό το ταξίδι.
Μπορεί να μη τον ενδιαφέρει καθόλου η υπέρβαση του πολιτισμικού του νου.
Πολύ ωραία.
Ας μη πάρει LSD.
Μπορεί πάλι να θέλει τη φώτιση, αλλά ν' αντιτίθεται στον απευθείας σύντομο δρόμο. Ίσως να προτιμά τη δοκιμασία των λεκτικών ασκήσεων και τελετουργιών.
Πολύ ωραία.
Ας μην πάρει LSD.
Για όσους όμως μπορούν να δεχτούνε τη θεία χάρη, ιδού: το πανάρχαιο πρόβλημα του πώς να βγούμε έξω έχει επιτέλους λυθεί κι ο βιοχημικός μυσιτκισμός είναι ένα αποδεδειγμένο γεγονός…
Ωστόσο ο Άλντους Χάξλεϋ δεν διεκήρυσσε κάποιο τρόπο φυγής από τον παραλογισμό και την σημειολογική τρέλλα του 20ού αι.
Το επόμενο μήνυμά του δεν ήταν ένα μήνυμα εφησυχασμού και απάθειας Arhat (αρχάτ είναι στο Βουδισμό το τελειοποιημένο ον, το πλήρως απαλλαγμένο από εγκόσμιες επιθυμίες και ψευδαισθήσεις).
Κανείς σύγχρονός του δεν ήτανε περισσότερο αφοσιωμένος, παθιασμένος, προσηλωμένος στην ενεργητική προσπάθεια για τη καλύτερη εκμετάλλευση των δύο κόσμων".
Στις 28 Μάρτη 1962 εκδόθηκε το τελευταίο διήγημά του με τίτλο Το Νησί (Island), εστιασμένο κι αυτό στη χημική ανάπτυξη της συνείδησης, μία φωτεινή ψυχεδελική ουτοπία σ' αντίθεση με τον απαισιόδοξο Θαυμαστό Καινούργιο Κόσμο, που απαίτησε σύμφωνα με τον ίδιο, 20 χρόνια μελέτης και στοχασμού και 5 χρόνια συγγραφής.
Η 20ετής του μελέτη περιελάμβανε μιαν απέραντη ποικιλία θεμάτων, όπως ελληνική Ιστορία, πολυνησιακή ανθρωπολογία, μεταφράσεις από σανσκριτικά, κινεζικά και βουδιστικά κείμενα, επιστημονικά συγγράμματα φαρμακολογίας, νευροφυσιολογία, ψυχολογία, εκπαιδευτικά συστήματα, καθώς επίσης και διηγήματα, ποιήματα, κριτικά δοκίμια, ταξιδιωτικούς οδηγούς, πολιτικά σχόλια και συζητήσεις με αμέτρητους ανθρώπους, από φιλοσόφους ως πρωταγωνίστριες του κινηματογράφου κι από τροφίμους ψυχιατρείων ως μεγιστάνες μέσα σε λιμουζίνες.
Για το Νησί, ο Λήρυ έγραψε: "Αυτό το βιβλίο είναι το αποκορύφωμα ενός εξερευνητικού ταξιδιού που κράτησε 69 χρόνια.
Είναι ένα σπουδαίο βιβλίο.
Όπως όλα τα σπουδαία βιβλία, έτσι κι αυτό παρεξηγήθηκε στο καιρό του, γιατί βρισκότανε πολύ πιο μπροστά απ' την εποχή του.
Παραήτανε δυνατό για το μυαλό τους.
Το Νησί είναι μία ήπειρος, ένα ημισφαίριο, ένας ολόκληρος γαλαξίας...".
Στις 12 Μάη 1961 ο πολυσχιδής αυτός συγγραφέας, άρρωστος πια από καρκίνο του λάρυγγα, είχε δεχθει ένα ακόμα πλήγμα, όταν καταστράφηκε από πυρκαγιά το σπίτι του στο Deronda Drive στο Hollywood Hills, μαζί μ' όλο σχεδόν το τεράστιο αρχείο του, αφήνοντάς τον, όπως ο ίδιος θα πει, άνθρωπο δίχως περιουσία και δίχως παρελθόν.
Στις 22 Νοέμβρη 1963 ο Χάξλεϋ έσβησε απ' την ασθένειά του αρκετά αθόρυβα, καθώς τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ήσαν απασχολημένα κείνη τη μέρα με τη δολοφονία του προέδρου Κέννεντυ.
Σύμφωνα με τη γραπτή επιθυμία του (καθώς δεν μπορούσε πια να μιλήσει), τα τελευταία 24ωρα της ζωής του, η σύζυγός του Λώρα τού χορηγούσε τακτές δόσεις LSD και του διάβαζε αποσπάσματα από τη Θιβετανική Βίβλο των Νεκρών.
Το σώμα του αποτεφρώθηκε κι οι στάχτες του τοποθετήθηκαν στον οικογενειακό τάφο των Χάξλεϋ στην Αγγλία.
Για προβολή του έργου του, "ενός ανθρώπου που δεν καθόταν ποτέ να ποζάρει για το οριστικό προτραίτο του, αλλ’ απλούστατα δεν μπορούσε να ταιριάξει απόλυτα σε καμία ακαδημαϊκή κατηγορία", όπως τονε περιέγραψε ο Λήρυ, ιδρύθηκε στις 25 Ιουνίου 1998 στο Μύνστερ της Γερμανίας η Εταιρεία Άλντους Χάξλεϋ (Aldous Huxley Society, AHS) σε συνεργασία με το Κέντρο Σπουδών για τον Άλντους Χάξλεϋ (Centre for Aldous Huxley Studies, CAHS) του τοπικού πανεπιστημίου (Westfalische Wilhelms Universitat). Επίσημο όργανο και των δύο φορέων είναι η ετήσια επιθεώρηση Aldous Huxley Annual: A Journal of Twentieth-Century Thought and Beyond.
Εκείνος ο πολύτροπος και πολυμαθής συγγραφέας, που το έργο του, πεζογραφικό και δοκιμιακό, είναι κι ένας διάλογος της λογοτεχνίας με την επιστήμη, φαντάστηκε ένα παγκόσμιο κράτος όπου οι επιστημονικές κατακτήσεις θα εφαρμόζονταν σ' όλους τους τομείς της ζωής και θα την άλλαζαν ριζικά, είχε σβήσει για πάντα.
“Αν οι πύλες της αντίληψης ανοίξουν, καθετί θα παρουσιαστεί στον άνθρωπο όπως είναι: Άπειρο...", έγραψε κάποτε ο εκκεντρικός Άγγλος ποιητής Ουίλιαμ Μπλέηκ και δανειζόμενος μια φράση απ' αυτόν το διφορούμενο στίχο, ο Χάξλεϋ προχώρησε στη συγγραφή ενός σχετικού δοκιμίου, όπου αφηγείται μιαν έκρηξη της αντίληψης χάρη στη μεσκαλίνη.
Γι’ αυτό το προφανέστατα πρωτότυπο έργο του, ακολουθήθηκε παρόμοια μια πρωτότυπη συγγραφική διαδικασία, αφού ο ίδιος ως οικειοθελές πειραματόζωο, σε συνεργασία μ' ένα ψυχίατρο, προέβη σε συστηματική χρήση LSD και μεσκαλίνης, που ακολουθούνταν από μαραθώνιες συζητήσεις που ηχογραφούνταν σε φορητό κασετόφωνο, με στόχο τη μέγιστη δυνατή καταγραφή των παρενεργειών.
Στο δοκίμιο Οι Πύλες Της Αντίληψης, λοιπόν, δίνεται αυτή η πρωτόγνωρη εμπειρία της χρήσης, αλλά κι η ευρύτερη στάση του απέναντι στο θέμα των συγκεκριμένων ναρκωτικών, που απηχεί την εποχή του, την εποχή των ψυχεδελικών 60'ς.
Το ενδιαφέρον του για το χώρο και το χρόνο μειώνεται, τα ερεθίσματα δεν υποτάσσονται αυτόματα κι άμεσα στις έννοιες και το κυριότερο, οι οπτικές εντυπώσεις γίνονται εντονότερες, καθώς το παραμικρό αντικείμενο εξαπολύει μια εξοντωτική ακτινοβολία κι έναν ανεπανάληπτο μαγνητισμό με τη μορφή και το σχήμα του, φλογερά σα χειροπιαστά και τα χρώματα και τις εικόνες του να συνθέτουν ένα μεθυστικό πανηγύρι.
Για τις εμπειρίες αυτές, γράφει συγκλονισμένος. Στις αράδες του εν λόγω δοκιμίου φαίνεται να επανεκτιμά τα πράγματα, καταλήγοντας στη θεωρία του Νέου Κόσμου, του Κόσμου του Ασυνείδητου, όπου το διαβατήριο παρουσιάζεται με τη χρήση παραισθησιογόνων.
Η τέχνη με τα χρώματα της στους πίνακες ζωγραφικής, ο μαγνητισμός που προκαλεί η γρήγορη εναλλαγή εικόνας στον κινηματογράφο, ακόμα κι η απήχηση που φαίνεται να 'χουνε τα χρώματα των πυροτεχνημάτων, για τον ίδιο δεν είναι παρά μηνύματα γι’ αυτό το νέο κόσμο, μια ιδέα που οφείλει και το όνομά του το αμερικανικό ροκ συγκρότημα, The Doors, ως οι πύλες για έναν άλλον, ένα νέο κόσμο.
Ο συγγραφέας του προφητικού αυτού βιβλίου, είν' αυτός που 'πε: "Μόνον ένα μεγάλο λαϊκό κίνημα υπέρ αποκέντρωσης της εξουσίας και της αυτοοργάνωσης μπορεί να σταματήσει τη σημερινή τάση προς ολοκληρωτισμό.
Ένα πράγματι αποτελεσματικό ολοκληρωτικό κράτος θα 'ν' αυτό που το ισχυρό διευθυντήριο πολιτικών αρχηγών και της στρατιάς των μάνατζερ ελέγχουν ένα πληθυσμό σκλάβων χωρίς να χρειάζεται ν ασκήσουν εξαναγκασμό, γιατί θα τους αρέσει η σκλαβιά τους και το να τους αρέσει, έχει ανατεθεί απ' τα σημερινά ολοκληρωτικά κράτη σ' υπουργεία προπαγάνδας, στους εκδότες, στους μιντιάρχες, στους δασκάλους και καθηγητές". (1962 1 χρόνο πριν πεθάνει)΄.
Το 1926, ο Χάξλεϊ πραγματοποίησε ένα ταξίδι στις ΗΠΑ όπου -δεν επρόκειτο να την εγκαταλείψει ποτέ, βρίσκοντας εκεί το αληθινό σπίτι του. Στην αρχή ήτανε σκεπτικός για τη χώρα, νιώθοντας άβολα με την ασυνήθιστη συμβίωση πουριτανισμού κι ηδονισμού.
O Μακιαβέλι των μέσων του 20ού αι., θα ήτανε διαφημιστής.
O Ηγεμών του, πραγματεία της τέχνης και της επιστήμης να κοροϊδεύεις συνεχώς τον κόσμο. Αλλά προσελκύστηκε από 2 θέλγητρα που μόνο η Καλιφόρνια μπορούσε να προσφέρει: τα λεφτά του κινηματογράφου κι ιδιαίτερα το θυμίαμα των φτηνών θρησκειών και διαφωτισμών. Είδε από κοντά το σύστημα της γραμμής παραγωγής ή γραμμής συναρμολόγησης του μεγιστάνα της αυτοκινητοβιομηχανίας Χένρι Φορντ και συνέλαβε την ιδέα πως ο φορντισμός, αν εφαρμοζότανε σε κάθε περιοχή του επιστητού και της κοινωνικής διαβίωσης, θα μπορούσε στο πολύ μακρινό μέλλον ν' αντικαταστήσει όχι μόνο τα πολιτικά συστήματα αλλά και τις θρησκείες.
Αποδείχθηκε ότι σε μεγάλο βαθμό το μακρινό μέλλον δεν ήταν και τόσο μακρινό.
Φαντάστηκε ένα παγκόσμιο κράτος όπου οι επιστημονικές κατακτήσεις θα εφαρμόζοντανε σ' όλους τους τομείς της ζωής και θα την άλλαζε ριζικά.
Κι αυτό που φαντάστηκε, -δεν απείχε και πολύ από τη πραγματικότητα-, το μετέφερε το 1932 στο διασημότερο μυθιστόρημά του, από τα κορυφαία του 20ού αι., το Θαυμαστό Καινούργιο Κόσμο.
Βρισκόμαστε στο 632 μ.Φ. (μετά Φορντ), σ' ένα παγκόσμιο κράτος όπου έχουν εξαφανιστεί όλες οι ασθένειες του παρελθόντος: δεν υπάρχει παρελθόν, η σεξουαλική ελευθερία είναι απόλυτη, δεν υπάρχει πείνα, πόνος και δυστυχία, τέχνη δεν υφίσταται, ούτε άγχος ή νευρώσεις κι η οικογένεια έχει καταργηθεί. Το παρελθόν είναι πλέον ταμπού, δε γίνονται πια πόλεμοι, δεν υπάρχει Ιστορία, ούτε καν μνήμη της Ιστορίας.
Ωστε όταν πολλά χρόνια μετά ο Φράνσις Φουκουγιάμα προέβλεπε το τέλος της Ιστορίας δεν έλεγε κάτι νέο.
Οι θρησκείες σ' αυτή την ευτυχισμένη μυρμηγκοφωλιά έχουν εκλείψει.
Ο καταναλωτισμός είναι η νέα και μόνη θρησκεία.
Οι άνθρωποι δε γερνάνε κι όταν πεθαίνουν αποτεφρώνονται κι η τέφρα τους χρησιμοποιείται ως λίπασμα για ν' αναπτυχθούν τα φυτά.
Πεθαίνουν γαλήνιοι γιατί είναι χρήσιμοι και μετά το θάνατό τους.
Ο Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος του είναι ο Brave New World (Σαίξπηρ: Τρικυμία), που αναφέρεται, όπως επισημαίνει ο Τεοντόρ Αντόρνο, στον Νέο Κόσμο, την Αμερική, το εργαστήρι της κοινωνίας του μέλλοντος.
Ο νέος θαυμαστός κόσμος είναι μια ταξική κοινωνία που υφίσταται ένα ολοκληρωτικό καθεστώς, όπου δεν υπάρχει οικογένεια, έχει απαλειφθεί η ιστορική μνήμη κι υπάρχει ένας γενικευμένος ηδονισμός ως τρόπος ζωής.
Όλα είναι ρευστά και δεν υπάρχει καμμία δέσμευση καθώς ‘Όλοι ανήκουν σ' όλους’.
Η αναπαραγωγή του ανθρώπινου είδους δεν γίνεται με φυσικό τρόπο αλλά στα κρατικά εργαστήρια, με τη μέθοδο του κλωνισμού κι ανάλογα με τη ποσότητα οξυγόνου που παρέχεται στα έμβρυα παράγονται πέντε τύποι ανθρώπων: οι Άλφα,
οι Βήτα,
οι Γάμμα,
οι Δέλτα κι οι Έψιλον.
Δεδομένου λοιπόν ότι οι ικανότητες κι η ευφυΐα προκαθορίζονται, ο καθείς κάνει τη δουλειά που είναι βιολογικά προορισμένος κι έτσι οι αποτυχίες κι οι διαψεύσεις ανήκουνε στο παρελθόν.
Ο ηδονισμός είναι το νόημα και ο τρόπος ζωής των όντων αυτού του νέου κόσμου.
Το σεξ είναι ελεύθερο και μάλιστα η πολιτεία το προπαγανδίζει -οι πάντες ανήκουν στους πάντες- κοινοκτημοσύνη σ' όλο της το μεγαλείο, παρέχοντας μάλιστα και νέες μορφές ηδονής. Όλοι παίρνουν ένα ναρκωτικό που αποκαλείται σόμα και τους δημιουργεί αισθήματα ηδονικής ευφορίας.
Στη κοινωνία τούτη έχουν εξαλειφθεί οι αρρώστιες, είναι ένα στατιστικό και προκαθορισμένο μόρφωμα όπου δεν υπάρχει τίποτε που να μην έχει προβλεφθεί. και εξαφανίζει όλες τις δυσάρεστες συνέπειες που προκαλεί συχνά η αίσθηση χώρου και χρόνου.
Τους χορηγείται σόμα και την ώρα που πεθαίνουν παρακολουθώντας πορνογραφικές ταινίες.
Αρχηγός λοιπόν αυτού του κράτους των νέων ηλιθίων, είναι κάποιος Μουσταφά Μοντ.
(Εχει υποστηριχθεί ότι το πρότυπό του ήταν ο τούρκος ηγέτης Μουσταφά Κεμάλ, όμως κι άλλα ονόματα που παρελαύνουνε στο μυθιστόρημα παραπέμπουν σε ιστορικά πρόσωπα).
Δεν υπάρχει πόνος, πείνα και δυστυχία.
Αυτός λοιπόν είναι ο 2ος κεντρικός ήρωας, αλλά είναι Άγριος, ένα κατάλοιπο του σαιξπηρικού κόσμου (δηλαδή ο τελευταίος άνθρωπος), που δεν αντέχει τη κοινωνία των αυτομάτων κι αυτοκτονεί.
Ο Μουσταφά Μοντ, αυτός ο ψυχρός θεωρητικός της ευτυχίας, μοιάζει με μαριονέτα -αλλά έτσι μοιάζουν κι άλλοι χαρακτήρες του βιβλίου.
Αυτός ο κόσμος, εν τούτοις, όπου έχει χαθεί η ουσία της ελευθερίας και της ατομικής ευθύνης, δεν είναι αλώβητος.
Σε μια τοποθεσία του Νιου Μέξικο βρίσκεται ένα στρατόπεδο περιφραγμένο με ηλεκτροφόρο συρματόπλεγμα, μια αποικία Αγρίων που είναι κατάλοιπο του παλιού πολιτισμού.
Κανείς, εκτός από κάποιους υψηλόβαθμους Αλφα, δεν επιτρέπεται να το επισκεφθεί.
Κι όταν ένας από τους Αγρίους (που πρότυπό του είναι κατά κάποιο τρόπο ο ευγενής άγριος του Ρουσό) βρίσκεται σε αυτόν το θαυμαστό καινούργιο κόσμο, αναφωνεί επαναλαμβάνοντας τα λόγια της κόρης του Προσπέρο, Μιράντα, στη Τρικυμία του Σαίξπηρ (5η πράξη, 1η σκηνή): "Τί πολλά όμορφα πλάσματα είναι εδώ! Τί ωραία που είναι η ανθρωπότης!
Ω! εξαίσιος νέος κόσμος"! (μτφρ.: Βασίλη Ρώτα).
Ο τίτλος του μυθιστορήματος, είναι βεβαίως ειρωνικός, αφού το παγκόσμιο κράτος του Μουσταφά Μοντ δεν έχει καμιά σχέση με το νησί του Προσπέρο.
Για τούτο και σύντομα ο Αγριος διαπιστώνει πως τα θαύματα που τον εντυπωσίασαν είναι άκυρα.
Οτι είναι πλασματική κι επικίνδυνη αυτή η απόλυτη ευτυχία, αφού μας αποκόπτει από την αιτία των πραγμάτων.
Οτι η αφθονία κι η ποσότητα δεν μπορούν ν' αντικαταστήσουνε τη ποιότητα.
Οτι η ζωή αποκτά το πραγματικό της νόημα όταν έχουμε ένα σκοπό, όταν αγαπάμε, όταν ανήκουμε κάπου, όταν έχουμε δικαίωμα ακόμη και στη δυστυχία.
Κι τη στιγμή που όλ' αυτά παύουν να υπάρχουν, η ζωή χάνει κάθε νόημα.
Γ' ιαυτό και στο τέλος ο δυστυχής Αγριος αυτοκτονεί.
Τελικά, ποιος, άραγε, έχει δίκιο, ο Χάξλεϊ ή ο Όργουελ, (ας βάλουμε στο λογαριασμό και τον Κουρτ Βόνεγκατ, με το Σφαγείο Νο 5).
Διερωτάται ο Νιλ Πόστμαν στο βιβλίο του Τηλεόραση, ο πολιτισμός του θανάτου.
Ο τελευταίος θεωρούσε τη τηλεόραση ως κρίσιμο εργαλείο για το νέο πολιτισμό και το νέο ολοκληρωτισμό.
Κι αυτό γιατί η τηλεόραση συνιστά μία μεταφορά (metaphora) κι η μεταφορική λειτουργία της συνίσταται στους συμβολισμούς των πληροφοριών της, τις πηγές, τη ποιότητα και τη ταχύτητα της ενημέρωσης και το περιβάλλον στο οποίο παράγονται οι ειδήσεις.
Με τη μεταφορική της λειτουργία, η τηλεόραση ποιεί πολιτισμό, διότι μεταβάλλει ριζικά τον τρόπο και το περιεχόμενο του δημόσιου διαλόγου, πολιτισμό που απομυζούνε τα χάχανα κι ο νηπιακός λόγος των δημόσιων συζητήσεων, ένα πολιτισμό συνεχών κύκλων ευτελούς ψυχαγωγίας και γι' αυτό ικανό να εξαλείψει τον πολιτισμό.
Ο Πόστμαν παραδέχεται πως υφίστανται οι πολιτισμοί-φυλακές κι οι μηχανισμοί ελέγχου της σκέψης όπως ακριβώς τις περιέγραψε ο Όργουελ, ότι ο σύγχρονος πολιτισμός χαρακτηρίζεται από την υπερπληροφόρηση που πνίγει την αλήθεια μες στο θόρυβο και τη σύγχυση -γεγονός που καθιστά άχρηστη την απαγόρευση- καταλήγοντας στην καταξίωση της κοινοτοπίας, των σκουπιδιών και του ανεξάντλητου χάχανου.
Σήμερα, βασανιζόμαστε, όπως ο πληθυσμός στο Θαυμαστό Καινούργιο Κόσμο του Χάξλεϋ, όχι γιατί γελάμε αντί να σκεφτόμαστε, αλλά γιατί δε ξέρουμε ούτε γιατί γελάμε ούτε για ποιο λόγο έχουμε σταματήσει να σκεφτόμαστε.
"Σκέφτομαι" έγραφε για τις ΗΠΑ ο Νόρμαν Μέιλερ (Μάγισσα Τέχνη) "ότι αυτή τη πλούσια κι ισχυρή χώρα…
αυτή την εταιρική γη δίχως ενστικτώδη αντίδραση στην αισθητική που τώρα διέδιδε σ' ολόκληρο τον κόσμο, τη χειρότερη εφαρμοσμένη αισθητική στην ιστορία του κόσμου…
αυτή τη λαίμαργη δημοκρατία που κατέψυξε το φαΐ της προτού το κάψει...
αυτή τη σαδιστικά επαναστατημένη Δημοκρατία που τις άρεσαν τα πέτσινα, τα σαδομαζοχιστικά...
ναι, αυτή η Αμερική, η τρομοκρατημένη, κάλλιστα χρειαζότανε τη τηλεόραση - είμαι εδώ για να σε νεκρώσω, το χρειάζεσαι"!
Για τη τηλεόραση τα πάντα είναι η στιγμή, όλα είναι στιγμιαία και ταυτόχρονα. Το πνεύμα δεν είναι πια παρά η οργανωμένη νοημοσύνη, η δεξιοτεχνία, η άσκηση καθώς κι η ευτελής χρησιμοθηρική εξυπνάδα.
Η κουλτούρα ως καλλιέργεια δεν είναι παρά μια επίφαση που χρησιμεύει ως άλλοθι έναντι των βαρβάρων, που είναι οι απόκληροι, οι μετανάστες.
Η τηλεόραση διχοτομεί απόλυτα τη φαντασία, που χάνει τις αποχρώσεις, παύοντας να 'ναι φαντασία.
Απομένει έτσι μόνον ο δαιμονισμός που είναι "η μιλιά της βουβαμάρας" (Κίκεργκωρ) του αποβλακωμένου και χειραγωγημένου ιδιώτη κι ο ζωώδης ηδονισμός ως το νόημα της ζωής του, όπως είχε προβλέψει ο Χάξλεϊ, αυτός που είπε ότι: "Μπορεί αυτός ο κόσμος να 'ναι η κόλαση κάποιου άλλου πλανήτη".
Ο σατιρικός και σκεπτικιστής Χάξλεϊ δεν μας λέει πουθενά αν και πώς μπορεί να γεφυρωθεί το χάσμα ανάμεσα στον κόσμο του Αγρίου και του παγκόσμιου κυβερνήτη Μουσταφά Μοντ.
Το πρόβλημα παραμένει άλυτο και στη δική μας εποχή, επιβεβαιώνονας αυτό τον προφητικό συγγραφέα που έγραψε πως "Το μέλλον είναι προβολή του παρόντος".
"Ένας συγγραφέας σαν τον Χάξλεϊ δεν έχει το δικαίωμα να προδίδει το μέλλον, όπως έκανε σ’ αυτό το βιβλίο" έγραψε για τον Θαυμαστό καινούργιο κόσμο ο Χ. Γκ. Γουέλς, τα ουτοπικά βιβλία κι η πίστη στη πρόοδο του οποίου, δεν άρεσαν διόλου στον Χάξλεϊ.
Οταν εκδόθηκε το δικό του δυστοπικό μυθιστόρημα, δεν ήταν λίγοι όσοι το αντιμετώπισαν αρνητικά, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ.
Η μεγάλη αξία του θα αναγνωριζόταν αρκετά χρόνια αργότερα.
Εκείνοι που θα το εκτιμούσαν από την αρχή ήταν οι φιλόσοφοι κι οι βιολόγοι.
Αυτονόητο, θα έλεγε κανείς, αφού προερχόταν από οικογένεια βιολόγων, που ανήκε κι ο παππούς του, Τόμας Χένρι Χάξλεϊ, αποκαλούμενος και μπουλντόγκ του Δαρβίνου κι ο αδελφός του Τζούλιαν.
Ο ενημερωμένος αναγνώστης θα διαπιστώσει από τις πρώτες ακόμη σελίδες ότι η σκιά του Κάρολου Δαρβίνου πέφτει βαριά πάνω στον Θαυμαστό καινούργιο κόσμο.
90 έτη μετά τη 1η έκδοση του μυθιστορήματος εμείς θαυμάζουμε όσα με μεγάλην ακρίβεια προέβλεψε ο Χάξλεϊ: τον κλωνισμό, τα ταξίδια στο Διάστημα, τα ιδιωτικά ελικόπτερα, τις πολυεθνικές εταιρείες, τα ψυχοτρόπα φάρμακα και τα ναρκωτικά που αλλάζουνε την αίσθηση του χώρου και του χρόνου.
Για τούτο το τελευταίο, πειραματίστηκε παίρνοντας LSD κι έγραψε ένα βιβλίο βασικό στη παγκόσμια βιβλιογραφία με τίτλο The Doors of Perception (Οι Πύλες Της Αντίληψης).
Απ' αυτό επηρεάστηκε ο Τζιμ Μόρισον κι ονόμασε Doors το συγκρότημά του.
Στον Χάξλεϊ και στο σόμα παραπέμπει το διάσημο τραγούδι Lucy in the Sky with Diamonds των Μπιτλς.
Στο σόμα επίσης μπορεί κανείς ν' αναγνωρίσει ιδιότητες του βάλιουμ κι ιδίως του ecstacy, ακόμη και του Viagra.
Ο καταναλωτισμός, που τείνει ν' αντικαταστήσει τη θρησκεία -κατά συνέπεια κάθε άχρηστο υπαρξιακό ερώτημα κι όλη τη μεταφυσική που προηγήθηκε- κι υπάρχει κίνδυνος ν' αποκτήσει καθεστωτικό χαρακτήρα, προβλέφθηκε από τον ίδιο.
Σε μια κοινωνία όπου έχουν οριστεί κι άρα απαντηθεί τα πάντα, ερωτήματα δεν υπάρχουν.
Αν σκεφθεί κανείς τη πολιτική τού ενός παιδιού στη Κίνα θα τονε θυμηθεί και τα όσα έχει γράψει για τον έλεγχο των γεννήσεων.
Ο κλωνισμός κι η γενετική μηχανική που 'ναι καθημερινή πρακτική σε παγκόσμιο επίπεδο, 1η φορά εφαρμόζονται με τέτοιαν ανατριχιαστική αποτελεσματικότητα στο Θαυμαστό Καινούργιο Κόσμο.
Tο ότι σήμερα έχουμε πολλές φορές την αίσθηση ότι ζούμε χαρές αλλά δεν τις χαιρόμαστε τονε θυμίζει που πολύ πρώιμα μας ειδοποίησε ότι τέτοιος θα 'ναι ο κόσμος του μέλλοντος.
Στο μυθιστόρημα επίσης, έχουμε 2 παράλληλους κόσμους: του Μουσταφά Μοντ και του Αγριου.
Σ' ένα παρόμοιο σύμπαν ζούμε δυστυχώς και σήμερα.
Το ότι ο Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος εκδίδεται το 1932 έχει τη σημασία του, αφού τότε παρατηρείται η ραγδαία άνοδος του ναζισμού και του ολοκληρωτισμού που θα κυριαρχούσε και θα σάρωνε την Ευρώπη.
Ο Huxley Aldοus Leonard πέθανε στις 22 Νοεμβρίου 1963, την ημέρα που δολοφονήθηκε ο Τζον Κένεντι.
Για πολλούς ιστορικούς η μέρα αυτή, όπου μέσω της τεχνολογίας η ανθρωπότητα ζούσε μέσω της τηλεόρασης ένα γεγονός τη στιγμή σχεδόν που συνέβη, σηματοδοτεί τη γέννηση του παγκόσμιου χωριού.
Στις 13 Φλεβάρη 2017 δημοσιεύτηκε στους New York Times άρθρο του συγγραφέα Charles MacGraph, πρώην αρχισυντάκτη του Book Review της εφημερίδας, με τίτλο Which Dystopian Novel Got it Right: Orwell’s 1984 or Haxley’s Brave New World?.
Ο συγγραφέας του συμπεραίνει πως ο Huxley Aldοus Leonard έχει περισσότερο δίκιο από τον Οργουελ.
Είναι ζήτημα άλλης τάξεως φυσικά, κι οι 2 γνώριζαν άριστα τα βιβλία των συγγραφέων της ουτοπίας που είχανε προηγηθεί κι ήταν αμφότεροι βουτηγμένοι ως τον λαιμό στην εποχή τους.
Η διορατικότητα του Huxley Aldοus Leonard τον καθιστά μεταξύ των συγγραφέων του 20ού αι., έναν από τους οξυδερκέστερους οδηγούς για το μέλλον.
Ακόμη κι οι δευτερεύουσες φράσεις του έχουνε πρωτεύουσα σημασία για τη κατανόηση των καιρών μας.
Στη διάρκεια του A' Παγκ. Πολ., πριν ακόμη την εμπλοκή της Αμερικής, προειδοποιούσε: "Φοβάμαι την αναπόφευκτη επιτάχυνση της αμερικανικής κυριαρχίας του κόσμου, που θα 'ναι απόληξη της σύγκρουσης αυτής… η Ευρώπη θα πάψει να 'ναι πια Ευρώπη".
Οι καιροί μας απηχούν αυτό το αίσθημα, μολονότι είναι πια πολύ αργά να γίνει οτιδήποτε για την αποτροπή του.
H χειρότερη μοίρα ενός προφήτη είναι να βγουν αληθινές οι προφητείες του όταν πια όλοι τον μισούν εξαιτίας της διορατικότητάς του.
Το σημαντικότερο μυθιστόρημά του, είναι μια κατά πολύ βαθύτερη ματιά στη μορφή της μελλοντικής τυραννίας από ό,τι το 1984, το όραμα του Οργουελ, για τη σταλινική τρομοκρατία. O κόσμος που περιγράφει εκεί ο Χάξλεϊ διαφέρει ριζικά τρόπο από το όραμα του Οργουελ, της εποχής που συνετρίβη το ανθρώπινο πρόσωπο.
Τα θύματα του Χάξλεϊ αποδέχονται, (αν δεν καλωσορίζουν) τη σκλαβιά τους, δείχνοντας την ίδια παθητικότητα, όπως οι σημερινοί άνθρωποι απέναντι στο πολιτισμό της ψυχαγωγίας.
Το 1984 δεν έφθασε ποτέ, αλλά ο Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος βρίσκεται ολόγυρά μας.
Ενας άλλος λόγος (εκτός από την ημερομηνία θανάτου του) για τη λήθη του Χάξλεϊ, ήταν η σύνδεσή του με την Ομάδα του Μπλούμσμπερι, την αναιμική κείνη παρέα που στοιχειώνει τ' αγγλικά γράμματα όπως η αιμοφιλία τους γαλαζοαίματους.
Τα μυθιστορήματά του, της 10ετίας του '20 από το Αντικ Χαίη (ονομασία παλιού λαϊκού χορού) ως το Στίξη Αντίστιξη ήτανε σκληρές σάτιρες της μεσοαστικής τάξης του καιρού του, αλλά έχουνε χάσει πια την οξύτητά τους.
Ομως, όπως δείχνει ο Νίκολας Μάρει στη πλούσια βιογραφία του, ο Huxley Aldοus Leonard αποδεσμεύθηκε από το Μπλούμσμπερι.
Παράλληλα κι αντίθετα, από πολλούς συναδέλφους του μετανάστες στο Χόλιγουντ που σνομπάρισαν τον κινηματογράφο, έγινε πετυχημένος σεναριογράφος, όπως δείχνουν οι συνεργασίες του στο Περηφάνεια και προκατάληψη και Τζέιν Εϊρ.
Το μεγάλο του ενδιαφέρον όμως ήταν το μυστήριο του ανθρώπινου πνεύματος κι η δύναμη των φαρμάκων ν' ανοίξουν τα όρια του νου, που συσκοτίζει ο αγώνας για επιβίωση.
Στις Πύλες της αντίληψης το προφητικότερο ίσως βιβλίο του, περιγράφει ένα απόγευμα του 1953, όταν πρωτοπήρε μεσκαλίνη κι είδε ένα σουπερμάκετ να μεταμορφώνεται σε θαυμάσιο καθεδρικό ναό.
Πίστευε ότι τ' ανθρώπινα πλάσματα πάντα χρειάζονται κάποια χημική ουσία για να ολοκληρώσουνε τις διανοητικές τους δυνάμεις.
Ζήτησε καθώς ήταν ετοιμοθάνατος να του κάνουν ενέσεις με LSD και βυθίστηκε στο τελευταίο του κώμα, πιστεύοντας ότι μεταφέρεται προς το φως.
Ισως ήτανε περίεργος να δει πώς η συνείδηση του θανάτου του, θα μεταμορφωνόταν από το παραισθητικό φάρμακο κι ίσως έτσι η ερευνητική του διάνοια έζησε ώς την ύστατη στιγμή.
ΡΗΤΑ:
* Σε τελευταία ανάλυση, καλύτερα να 'σαι καλός αστός, όπως άλλοι, παρά κακός μποέμ ή ψευτοαριστοκράτης ή διανοούμενος Β' κατηγορίας.
* Εμπειρία δεν είναι αυτό που σου συμβαίνει.
Είναι αυτό που κάνεις σε σχέση με αυτό που σου συμβαίνει.
* Οι ατομικοί επιστήμονες ετοιμάζουν το κρεβάτι που θα ξαπλώσει πάνω του η ανθρωπότητα.
* Πολλές δικαιολογίες είναι πάντα λιγότερο πειστικές από μία.
* Διανοούμενος είναι κάποιος που ανακάλυψε κάτι πιο ενδιαφέρον από το σεξ.
* Για το σκύλο του, κάθε άνθρωπος είναι Μέγας Ναπολέων.
Σ’ αυτό οφείλεται κι η μεγάλη δημοτικότητα των σκύλων.
* Δεν είμαι ο καπετάνιος της ψυχής μου.
Είμαι απλώς ο πιο θορυβώδης επιβάτης.
* Παρθενία: Η πιο αφύσικη από όλες τις σεξουαλικές αποκλίσεις.
* Η καταπιεσμένη παρόρμηση ξεχειλίζει, γίνεται συναίσθημα, το συναίσθημα πάθος, το πάθος τρέλλα.
* Η αλήθεια είναι σημαντική, αλλά από πρακτική σκοπιά η σιωπή γύρω από την αλήθεια είναι σημαντικότερη.
* Η αλήθεια είναι σημαντική, αλλά από πρακτική σκοπιά η σιωπή γύρω από την αλήθεια είναι σημαντικότερη.
* Οι περισσότεροι από εμάς παραμένουμε αδαείς γύρω από τον εαυτό μας, επειδή η αυτογνωσία είναι επώδυνη και προτιμούμε την απόλαυση της ψευδαίσθησης.
* Ντρέπομαι λίγο που μετά από 45 χρόνια έρευνας και μελέτης, η καλύτερη συμβουλή που μπορώ να δώσω στους ανθρώπους είναι να φέρονται στους άλλους με λιγάκι περισσότερη καλοσύνη.
* Η ιατρική επιστήμη έχει σημειώσει τόσο μεγάλη πρόοδο, που δεν έχει μείνει σχεδόν κανένας άνθρωπος υγιής.
* Προσέξτε να μην είστε υπερβολικά λογικοί.
Στη χώρα των τρελών, ο μυαλωμένος άνθρωπος δεν γίνεται βασιλιάς.
Τον λιντσάρουν.
* Το ζήτημα για την επόμενη γενιά δεν θα είναι το πώς θα απελευθερωθούν οι μάζες, αλλά μάλλον πώς θα πειστούν να αγαπήσουν τη δουλεία τους.
* Όσο πιο δυνατό και πρωτότυπο ένα μυαλό, τόσο περισσότερο θα έχει κλίση προς τη θρησκεία της μοναχικότητας.
* Οι ελευθερίες δεν χαρίζονται, παίρνονται.
* Η τεχνολογική πρόοδος απλώς μας έδωσε πιο αποτελεσματικά μέσα για να οπισθοδρομήσουμε.
* Ο πατέρας μου θεωρούσε έναν περίπατο στα βουνά ισοδύναμο του να πηγαίνεις στην εκκλησία.
* Ο θάνατος είναι το μόνο πράγμα που δεν έχουμε καταφέρει ακόμη να εκχυδαΐσουμε τελείως.
* Μετά τη σιωπή, αυτό που είναι πιο κοντά στο να μπορέσει να εκφράσει το ανείπωτο είναι η μουσική.
* Το μάρμαρο, όπως το αντιλαμβάνομαι, καλύπτει μια πλειάδα από αμαρτίες.
* Υπάρχει μόνο ένα σημείο στο σύμπαν που μπορείς να είσαι σίγουρος ότι μπορείς να βελτιώσεις, και αυτό είναι ο ίδιος σου ο εαυτός.
* Είμαστε όλοι ιδιοφυΐες μέχρι την ηλικία των δέκα ετών.
* Όσο οι άνθρωποι προσκυνούν τους Καίσαρες και τους Ναπολέοντες, οι Καίσαρες και οι Ναπολέοντες θα έρχονται στην εξουσία και θα κάνουν τη ζωή μας δύσκολη.
* Δεν φτάνουμε στην ευτυχία μετά από ένα συνειδητό κυνήγι της ευτυχίας.
Η ευτυχία είναι συνήθως το παραπροϊόν άλλων δραστηριοτήτων.
* Με ψυχολογικούς όρους, φανατικός είναι εκείνος που συνειδητά προσπαθεί να αντισταθμίσει σε υπερβολικό βαθμό μια μυστική αμφιβολία.
* Σε κάθε αγώνα δρόμου ανάμεσα στον ανθρώπινο πληθυσμό και στους φυσικούς πόρους, ο χρόνος είναι εναντίον μας.
* Το να βλέπουμε τον εαυτό μας, όπως τον βλέπουν οι άλλοι, είναι ένα πολύ χρήσιμο χάρισμα.
Και είναι εξίσου σημαντική η ικανότητα να βλέπουμε τους άλλους όπως βλέπουν οι ίδιοι τον εαυτό τους.
* Οι παροιμίες είναι κοινοτοπίες μέχρι να αποκτήσεις προσωπική εμπειρία για το πόσο αληθινές είναι.
* Τα δεδομένα δεν παύουν να ισχύουν μόνο και μόνο επειδή δεν λαμβάνονται υπόψη.
* Σ' ένα καλό και σ' ένα κακό βιβλίο κρύβεται μέσα τους ο ίδιος κόπος.
* Η Ιλιάδα γράφτηκε είτε από τον Όμηρο είτε από κάποιον άλλον με το ίδιο όνομα!
* Η μνήμη κάθε ανθρώπου είναι η ιδιωτική του λογοτεχνία.
* Η τέλεια δικτατορία θα έχει την εμφάνιση της δημοκρατίας.
Μια φυλακή χωρίς τοίχους στην οποία οι κρατούμενοι δεν θα ονειρεύονται να δραπετεύσουν. Ένα σύστημα δουλείας όπου, χάρη στην κατανάλωση και τη διασκέδαση, οι δούλοι θα αγαπήσουν τη δουλεία τους...
Έργα:
Μυθιστορήματα
Crome yellow (Κίτρινο κρόουμ / Ο κίτρινος πύργος, 1921)
Antic hay (Κολασμένος χορός, 1923)
Those barren leaves (Αυτά τα γυμνά φύλλα, 1925)
Point counter point (Κοντραπούντο / Αντίστιξη, 1928)
The rest cure (Αναγκαστική ανάπαυση, 1930)
After the fireworks (Μετά τα πυροτεχνήματα, 1930)
The Gioconda smile (Το χαμόγελο της Τζοκόντα, 1932)
Brave new world (Θαυμαστός καινούριος κόσμος, 1932)
Eyeless in Gaza (Αόμματος στην Γάζα, 1936)
After many a summer (Μετά από πολλά καλοκαίρια, 1939)
Time must have a stop (Ο χρόνος πρέπει να κάνει μια στάση, 1944)
Ape and essence (Ο πίθηκος και η αλήθεια, 1948)
The genius and the goddess (Ο μεγαλοφυής κι η θεά, 1955)
Island (Το νησί, 1962)
Δοκίμια
Music at night (Μουσική τη νύχτα, 1931)
Ends and means (Σκοποί και μέσα, 1937)
The doors of perception (Οι πύλες της αντίληψης, 1954)
Heaven and Hell (Κόλαση & Παράδεισος, 1956)
Brave New World Revisited (Επιστροφή στον Θαυμαστό Καινούριο Κόσμο, 1958)
Literature and Science (Λογοτεχνία κι επιστήμη, 1963)
Οι Πύλες Της Αντίληψης
(απόσπ.)
-"Άργησες! Άργησες πάλι, όπως πάντα!"
Η φωνή του Τζουντ είχε έναν τόνο αυστηρό κι επιτιμητικό.
Οι λέξεις έπεφταν κοφτές, σα ραμφίσματα.
"Σα να 'μαι εγώ καρύδι κι αυτός κότσυφας", σκέφτηκε φουρκισμένος ο Μάιλς Φάνινγκ "κι ωστόσο είναι η αφοσίωση προσωποποιημένη και θα 'ταν άξιος να κάνει για μένα οτιδήποτε. Αλλά γι' αυτό ακριβώς, φαντάζομαι, θεωρεί δικαίωμα του να σπάζει το τσόφλι μου, κάθε φορά που με βλέπει".
Έβγαλε το συμπέρασμα, όπως τόσες φορές πρωτύτερα, πώς, στη πραγματικότητα, καμμιά απολύτως συμπάθεια δεν αισθανόταν για τον Κόλιν Τζούντ.
"Είναι ο πιο παλιός μου φίλος, πού, βέβαια, σε τελευταία ανάλυση, δεν τον συμπαθώ διόλου. Κι όμως... κι όμως ο Τζούντ ήταν ένα στήριγμα κι άξιζε να του 'χεις κάποιαν επιείκεια".
-"Ορίστε, πάρε την αλληλογραφία σου", εξακολούθησε η αυστηρή φωνή.
Ο Φάνινγκ πήρε το μικρό πακέτο μουρμουρίζοντας.
Είναι αδύνατο, τελοσπάντων, να γλιτώσει κανείς απ' τα γράμματα.
Φτάνουν ακόμα ως κι εδώ, στη Ρώμη. Φαίνεται πώς τρυπώνουν παντού, σαν τα μικρόβια πού περνάνε το φίλτρο.
Τί ευτυχισμένοι πού ήταν οι άνθρωποι πριν βρεθούνε τα ταχυδρομεία! Καθώς ρουφούσε τον καφέ του, κοίταξε, πάνω απ' τα χείλη του φλιτζανιού, τις διευθύνσεις στους φακέλλους.
-"Πρώτος εσύ θα παραπονιόσουν αν δε σου 'γραφαν", έκαμε επιθετικά ο Τζουντ.
"Ορίστε τ' αυγό σου. Έβρασε ακριβώς τρία λεπτά, το πρόσεξα εγώ ο ίδιος".
-"Κάνεις λάθος", απάντησε ο Φάνινγκ καθώς έπαιρνε τ' αυγό.
"Πρώτος εγώ θα χαιρόμουνα.
Γιατί όταν σου γράφουν οι άνθρωποι, σημαίνει πώς υπάρχουνε και το μόνο πού ζητάω, είναι να πιστέψω πώς ο κόσμος δεν υπάρχει.
Οι αμαρτωλοί φεύγουν, ακόμα κι όταν δεν τούς καταδιώκει κανένας.
Πώς τούς καταλαβαίνω!
Τα γράμματα όμως δε σ' αφήνουν να κρυφτείς σαν τη στρουθοκάμηλο.
Οι φροϋδιστές λένε..."
Σταμάτησεν απότομα.
Στο κάτω-κάτω, μιλούσε στον Κόλιν, μάλιστα, στον Κόλιν.
Αυτό το είδος της εξομολόγησης και της αυτοκατηγορίας δεν έστεκε διόλου.
Ήτανε περιττό να δώσει στον Κόλιν την ευκαιρία να πει κάτι δυσάρεστο.
Ωστόσο, αυτό πού είχε αρχίσει να λέει για τούς φροϋδιστές, ήταν πρωτότυπο.
-"Οι φροϋδιστές..." άρχισε πάλι να λέει...
Ο Θαυμαστός Καινούριος Κόσμος
(απόσπ.)
Ζούμε μαζί με άλλους ανθρώπους, επιδρούμε πάνω τους, αντιδρούμε σ΄αυτούς.
Αλλά πάντοτε και κάτω από όλες τις πιθανές συνθήκες, είμαστε μόνοι.
Οι μάρτυρες πηγαίνουν στην αρένα πιασμένοι χέρι χέρι, αλλά σταυρώνονται μόνοι. Αγκαλιασμένοι οι εραστές προσπαθούν απεγνωσμένα να ενώσουν τις μεμονωμένες τους εκστάσεις σε μια μοναδική υπέρβαση του εαυτού τους.
Μάταια…
Από την ίδια του τη φύση το κάθε πνεύμα είναι καταδικασμένο να υποφέρει και να απολαμβάνει μέσα στη μοναξιά.
Οι αισθήσεις, τα αισθήματα, οι διαθέσεις, οι φαντασιώσεις- όλα αυτά είναι ιδιωτική υπόθεση και- είναι αδύνατο να μεταδοθούν παρά μονάχα με τη βοήθεια συμβόλων, κι οπωσδήποτε από δεύτερο χέρι.
Εν τέλει, η Ουτοπία φαίνεται πως βρίσκεται πολύ πιο κοντά μας απ΄ ό,τι θα μπορούσαμε να φανταστουμε μόλις πριν δεκαπέντε χρόνια.
Άλλωστε, την είχα φανταστεί σαν κάτι υπαρκτό μετά 600 χρόνια μέλλοντος.
Σήμερα μου φαίνεται πολύ πιθανό να μας πλακώσει η φρίκη μέσα σε έναν μόλις αιώνα.
Όπως και θα συμβεί, αν στο μεταξύ δεν τιναχθούμε μόνοι μας στον αέρα.
Πράγματι, αν δεν διαλέξουμε την αποκέντρωση και την εφαρμοσμένη επιστήμη, όχι ως σκοπό αλλά ως μέσον για μια γενιά ελεύθερων ατόμων, έχουμε να διαλέξουμε μόνο μία από τις ακόλουθες δύο δυνατότητες: είτε έναν αριθμό εθνικών, στρατιωτικοποιημένων ολοκληρωτισμών που θα έχουν για βάση τους την τρομοκρατία της ατομικής βόμβας και για επακόλουθό τους τη καταστροφή του πολιτισμού (ή, αν ο πόλεμος είναι περιορισμένος, τη διαιώνιση του μιλιταρισμού), είτε έναν υπερεθνικό ολοκληρωτισμό, που θα τον γεννήσει το κοινωνικό χάος που θα 'ρθει σαν αποτέλεσμα μιας γρήγορης τεχνολογικής ανάπτυξης γενικά και της εξάπλωσης της ατομικής ενέργειας ειδικά, καθώς και την ανάτπυξη εξ αιτίας της ανάγκης για αποτελεσματικότητα και σταθερότητα, της τυραννίας του κράτους πρόνοιας της Ουτοπίας.
Επιστολή Στον Όργουελ
Λίγους μήνες αφού το 1984 του George Orwell τοποθετήθηκε στα ράφια βιβλιοπωλείων, ο Huxley του 'στειλε ένα γράμμα όπου, ενώ αρχικά επαινεί το βιβλίο, στη συνέχεια κάνει σύγκριση μεταξύ αυτού και του δικού του, Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος, που 'χε γραφεί 17 χρόνια πριν κι είχε παρόμοιο θέμα.
Οι δυο τους είχανε και προσωπική σχέση, αφού ο Huxley είχε διδάξει στο 14χρονο Orwell γαλλικά στο Κολλέγιο του Eton.
21 Οκτώβρη 1949
Αγαπητέ κ. Όργουελ,
ήτανε πολύ ευγενικό εκ μέρους σας να πείτε στους εκδότες σας να μου στείλουν ένα αντίτυπο του βιβλίου σας. Κατέφτασε ενώ ήμουν στη μέση μιας εργασίας που απαιτούσε πολύ διάβασμα και τη συμβουλή παραπομπών κι εφόσον η κακή μου όραση απαιτεί να καταμερίζω το διάβασμά μου, έπρεπε να περιμένω πολύ καιρό πριν να είμαι ικανός να ξεκινήσω το 1984.
Συμφωνώντας με όλα όσα οι κριτικοί έχουν γράψει γι’ αυτό, δεν χρειάζεται να σας πω, άλλη μια φορά, πόσο ωραίο και πόσο βαθιά σημαντικό είναι το βιβλίο.
Μπορώ μήπως, αντ’ αυτού, να μιλήσω γι’ αυτό με το οποίο ασχολείται το βιβλίο: την απόλυτη επανάσταση;
Τα πρώτα ίχνη μιας φιλοσοφίας της απόλυτης επανάστασης -της επανάστασης που βρίσκεται πέρα από τη πολιτική και την οικονομία και που στοχεύει στην απόλυτη υπονόμευση της ψυχολογίας και φυσιολογίας του ατόμου- βρίσκονται στον Μαρκήσιο Ντε Σαντ, που θεωρούσε τον εαυτό του ως συνεχιστή, τον ολοκληρωτή, του Ροβεσπιέρου και του Μπαμπέφ.
Η φιλοσοφία της άρχουσας μειοψηφίας στο 1984 είναι ένας σαδισμός που έχει φτάσει στη λογική του κατάληξη με το να πηγαίνει πέρα από το σεξ και να το αρνείται.
Το αν στη κυριολεξία η πολιτική της μπότας στο πρόσωπο μπορεί να συνεχιστεί επ' αόριστον φαίνεται αμφίβολο.
Το δικό μου πιστεύω είναι πως η άρχουσα ολιγαρχία θα βρει λιγότερο επίμοχθους και σπάταλους τρόπους διακυβέρνησης κι ικανοποίησης της δίψας της για εξουσία κι αυτοί οι τρόποι θα προσομοιάσουν εκείνους που περιέγραψα στον Θαυμαστό Καινούργιο Κόσμο.
Είχα την ευκαιρία πρόσφατα ν' ασχοληθώ με την ιστορία του ζωικού μαγνητισμού κι υπνωτισμού και μου 'κανε μεγάλη εντύπωση ο τρόπος με τον οποίο, επί 150 έτη, ο κόσμος έχει αρνηθεί ν' αποκτήσει σοβαρή επίγνωση των ανακαλύψεων του Mesmer, του Braid, του Esdaile και των υπόλοιπων.
Εν μέρει λόγω του επικρατούντος υλισμού κι εν μέρει λόγω της επικρατούσας αίσθησης αξιοπρέπειας, φιλόσοφοι κι άνδρες της επιστήμης του 19ου αι. δεν ήτανε πρόθυμοι να ερευνήσουνε τα πιο παράξενα γεγονότα της ψυχολογίας ώστε πρακτικοί άνθρωποι, όπως πολιτικοί, στρατιώτες κι αστυνομικοί, να τα εφαρμόσουνε στον χώρο της διακυβέρνησης.
Χάρη στη πρόθυμη άγνοια των πατέρων μας, ο ερχομός της απόλυτης επανάστασης καθυστέρησε 5 ή 6 γενιές. Ακόμα έν ευτυχές ατύχημα ήταν η ανικανότητα του Φρόυντ να υπνωτίσει αποτελεσματικά κι η μετέπειτα υποτίμηση του υπνωτισμού.
Αυτό καθυστέρησε τη γενική εφαρμογή του για τουλάχιστον 40 χρόνια.
Αλλά τώρα η ψυχανάλυση συνδέεται με τον υπνωτισμό κι η ύπνωση έγινε εύκολη κι επ' αόριστον εκτατή μέσω της χρήσης βαρβιτουρικών, που προκαλούν μια υπνώδη κι ευεπηρέαστη κατάσταση ακόμα και στα πιο απείθαρχα αντικείμενα.
Μέχρι την επόμενη γενιά πιστεύω πως οι εξουσιαστές του κόσμου θα ανακαλύψουνε πως ο βρεφικός προγραμματισμός κι ο ναρκο-υπνωτισμός είναι περισσότερο αποτελεσματικά, ως εργαλεία διακυβέρνησης, από τα γκλομπ και τις φυλακές και πως η δίψα για εξουσία μπορεί εξίσου να ικανοποιηθεί με παρότρυνση των ανθρώπων ν' αγαπάνε τη δουλεία τους όσο με το να τους χτυπάνε και να τους κλωτσάνε ώστε να συμμορφωθούν.
Με άλλα λόγια, αισθάνομαι πως ο εφιάλτης του 1984 είναι προορισμένος να προσαρμοστεί στον εφιάλτη ενός κόσμου που θα προσομοιάζει περισσότερο αυτόν που φαντάστηκα στον Θαυμαστό Καινούργιο Κόσμο.
Η αλλαγή θα προκληθεί ως αποτέλεσμα μιας αισθητής ανάγκης για αυξημένη απόδοση.
Εν τω μεταξύ, φυσικά, μπορεί να ξεσπάσει ένας βιολογικός και πυρηνικός πόλεμος μεγάλου μεγέθους -στην οποία περίπτωση θα 'χουμε εφιάλτες διαφορετικού και μετά βίας νοητού τύπου.
Ευχαριστώ και πάλι για το βιβλίο.
Ειλικρινά δικός σας,
