(Τρεις διανοούμενοι εξηγούν πόσο κακό είναι το να μένετε στο δικό σας σπίτι στον τόπο που γεννηθήκατε)
Αφορμή για το παρακάτω κείμενο στάθηκε, η εξής ειδησούλα:
«Το πρώτο ακίνητο στην Αττική με βάση τον νέο νόμο 4146/2013 πουλήθηκε την προηγούμενη εβδομάδα σε Κινέζο. Βάσει του νόμου αυτού ο αγοραστής έλαβε άδεια παραμονής, παρ’ ότι πρόκειται για πολίτη εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όπως ανακοίνωσε η εταιρεία ακινήτων BuildUp, το συμβόλαιο υπογράφηκε στο πλαίσιο της αποκλειστικής συνεργασίας της ελληνικής εταιρείας με την κινέζικη CSDH με σκοπό την προώθηση ελληνικών ακινήτων στο κοινό της Κίνας.» Ο Αντώνης ο Τρομερός έχει κάνει θρησκεία του την προώθηση τέτοιου είδους συμφωνιών που επιτρέπουν σε ευυπόληπτους κινέζους μαφιόζους των Triads και Κολομβιανούς εισαγωγείς (ξέρετε τι…) να ξεπλένουν τα δολλάριά τους και από πάνω να κερδίζουν άδειες παραμονής και στασίδι στην τοπική ενορία.
Την ίδια χρονική στιγμή στην Αμυγδαλέζα το κράτος επιχειρούσε να καταστείλει τις ταραχές που ξέσπασαν στο κέντρο «κλειστής φιλοξενίας»(!) αλλοδαπών της Αμυγδαλέζας –ακόμα ένα προχώρημα των κατασταλτικών σχεδιασμών η επ’ αόριστον κράτηση ανθρώπων σε στρατόπεδα χωρίς να κατηγορούνται για κάτι, έστω για να τηρούνται κάποια προσχήματα–. Και την ίδια ώρα διοχετεύονταν στον τύπο στοχευμένες «διαρροές» για το πως θα γίνει η σαλαμοποίηση των ιδιοκτητών ακινήτων που πρόκειται να χάσουν τα σπίτια τους από τις τράπεζες «για να μην καταρρεύσουν», όπως είπε ο υστερικός Στουρνάρας. Και ποιός θέλει να καταρρεύσουν οι τράπεζες;
Ήρθε, λοιπόν, η ώρα να συστήσουμε τον πρώτο καλεσμένο μας, τον λογοτέχνη, καθηγητή οικονομικών στην Ecole Polytechnique, μυστικοσύμβουλο του Γάλλου προέδρου Φρανσουά Μιτεράν και διατελέσαντα διοικητή της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, τον αξιότιμο κύριο Ζακ Ατταλί. Μια από τις όχι και τόσο γνωστές πτυχές του είναι η αφανής αλλά σημαντική συμβολή του στο «όραμα» της Ενωμένης (σε ένα κράτος) Ευρώπης και στο «κοινό νόμισμα».
O Ζακ Ατταλί, το 1991, σε ένα βιβλιαράκι μόλις 130 σελίδων που έτυχε διθυραμβικής κριτικής και έχει τον εύγλωττο τίτλο «Μιλένιουμ, οι κερδισμένοι και οι χαμένοι της ερχόμενης παγκόσμιας τάξης» χωρίζει τον παγκόσμιο πληθυσμό σε δύο κατηγορίες: Στους νομάδες του πλούτου και τους νομάδες της φτώχειας.
«Οι καταναλωτές-πολίτες από τις προνομιούχες περιοχές του πλανήτη είναι οι νομάδες του πλούτου» γράφει ο Ατταλί, «μέτοχοι του πολιτικού και οικονομικού πνεύματος της ελεύθερης αγοράς και γυρνούν ανά τον πλανήτη αναζητώντας τρόπο να περάσουν τον ελεύθερο χρόνο τους κυνηγώντας υλικά αγαθά, εμπειρίες, αισθήσεις και πληροφορίες, λαχταρούν όμως την σιγουριά της εστίας και της κοινότητας» που, κατά τον Αταλί, αποτελούν αξίες που έχουν πια σβήσει.
Οι νομάδες του πλούτου έχουν όμως να αντιμετωπίσουν έναν κίνδυνο: Τα ορμητικά ποτάμια των νομάδων της φτώχειας που προέρχονται από την φτωχή περιφέρεια (η περιφέρεια αποτελεί κατά τον Αταλί την πηγή πλούτου για τα τέσσερα-πέντε παγκόσμια οικονομικά κέντρα) και κατακλύζουν τις πλούσιες μητροπόλεις αναζητώντας τροφή και καταφύγιο.
«Τα όνειρά τους θα παίρνουν φωτιά από τα πανταχού παρόντα και δελεαστικά είδωλα του καταναλωτισμού. Ευελπιστώντας να μεταναστεύσουν από τον αργό κόσμο στον γρήγορο κόσμο όπως θα έλεγε και ο Alvin Toffler, θα ζουν τη ζωή ενός ζωντανού-νεκρού.» Κάποιοι, όμως, από αυτούς τους νομάδες ίσως να αναζητήσουν την ελπίδα στον φονταμενταλισμό (επιστροφή στο αρχέτυπο) ακολουθώντας δρόμους μακριά από τη νεωτερικότητα και αποτελώντας «έναν δυναμικό κίνδυνο νέας τρομοκρατίας που μπορεί ξαφνικά να διαρρήξει το ευάλωτο υλικό των περίπλοκων συστημάτων».
Ο Αταλί επιχειρεί έναν παραλληλισμό ανάμεσα στα εργαλεία των νομάδων της νεολιθικής εποχής με τα σύγχρονα «γκάτζετς», τα «νομαδικά εργαλεία» του πλούσιου πλάνητα, που μπορεί να τα αποκτήσει και του φτωχού πλάνητα, που ονειρεύεται κάποια μέρα να τα αποκτήσει. Συσκευές όπως το κινητό τηλέφωνο ή ο φορητός Η/Υ που διαρκώς μικραίνουν σε όγκο αλλά αυξάνουν τις δυνατότητές τους, «παρακάμπτουν εθνικά σύνορα, γραφειοκρατίες που η κατοχή τους και μόνη επιτρέπει στον χρήστη», κατά την άποψη του Αταλί, «έναν ασύλληπτο βαθμό αυτονομίας, γνώσης και δύναμης». Ρισκάρει ακόμα να προβλέψει ότι το μέλλον της παγκόσμιας οικονομίας θα εξαρτηθεί από την τελειοποίηση και την πολλαπλή λειτουργικότητα αυτών των «νομαδικών συσκευών», που θα μπορούσαν εκτός από υπηρεσίες επικοινωνίας και πλοήγησης να μετρούν την πίεση, το σάκχαρο, τη χοληστερίνη και να δίνουν ιατρικές οδηγίες στον χρήστη ώστε να θεραπεύεται από μόνος του.
Κατά τον Αταλί, ο σύγχρονος νομάς αναθεωρεί εκ βάθρων τις κοινωνικές και οικογενειακές σχέσεις αφού μπορει με τα νομαδικά του εργαλεία «να γίνεται ο γλύπτης του εαυτού του». Αν θέλει να προκόψει δεν θα πρέπει να βασίζεται στον κοινωνικό περίγυρο, αλλά στην προσπάθεια του να μορφώνεται διαρκώς, να διατηρείται σε καλή σωματική φόρμα και να παραμένει ελκυστικός.
Η χρήση του όρου «νομάς» από τον Ατταλί δεν προέρχεται από κάποιο ακαδημαϊκό καπρίτσιο, ούτε από λόγια και ρομαντική διάθεση προς τον ομηρικό Οδυσσέα, που διψάει να γνωρίσει «ανθρώπων άστεα». Επισημαίνει ότι η ελληνική λέξη «νομάς» επιχειρεί να περιγράψει τη «διαίρεση, το κομμάτιασμα». Αργότερα προστέθηκαν ή προέκυψαν νέες έννοιες, όπως ο νόμος και η τάξη. Ο Αταλί απλώς κυριολεκτεί όταν τονίζει ότι ο νομάς δεν μπορεί να έχει εστία αλλά υποχρεούται να υποτάσσεται σε νόμους.
«Οι μεσαίοι νομάδες θα διαμένουν σε απρόσωπους χώρους όπως τα ξενοδοχεία που περιστοιχίζουν τα αεροδρόμια, μόνο όμως οι πλουσιότεροι νομάδες θα έχουν τα μέσα να γίνουν ιδιοκτήτες στις μεγάλες πόλεις που θα είναι οι μαγνητικοί πόλοι από κάθε γωνιά του πλανήτη. Οχυρωμένες και επικίνδυνες, θα είναι οι καρδιές μπερδεμένων ηλεκτρονικών δικτύων και καλωδιακών ονείρων.» Ακόμα και τα ναρκωτικά έχουν την θέση τους στη μυθολογία του Αταλί αφού αποτελούν «τις νομαδικές ουσίες για τους χαμένους της χιλιετίας» που «μεταναστεύουν σε τόπους φανταστικούς αφού ο πραγματικός κόσμος δεν τους δίνει καμία ελπίδα».
Η ακροτελεύτεια επιταγή του Ζακ Αταλί είναι μια αληθινή καντιανή κατηγορική προσταγή, διαπνέεται δε κατά το ήμισυ από το πνεύμα νεοφώτιστου προυντονικού αναρχικού και κατά το άλλο ήμισυ από το πνεύμα του μεσίτη.
«Οι άνθρωποι πρέπει να προστατευτούν από τους εαυτούς τους, να σταματήσουν να σκέφτονται ως οι ιδιοκτήτες του κόσμου και των ειδών του και να αναγνωρίσουν επιτέλους ότι ο άνθρωπος είναι μόνο ένας ενοικιαστής».
Βεβαίως, ο Αταλί δεν απαντά στο βασανιστικό υπαρξιακό ερώτημα: Τί γίνεται με την αρχέγονη ανάγκη του ανθρώπου για κοινότητα και οικογενειακή εστία;
Ο Τζέρεμι Ρίφκιν, ένας σημαντικός θεωρητικός των παγκόσμιων οικονομικών τάσεων, στο βιβλίο του «Η νέα εποχή της πρόσβασης», δίνει την απάντηση: Η αρχέγονη αυτή ανάγκη μπορεί να αναχθεί σε εμπειρία που μπορείτε να την αγοράσετε μέσα στο σύγχρονο πλαίσιο, όπου «ολόκληρη η ζωή είναι μια επί πληρωμή εμπειρία». Ο Ρίφκιν, εύστοχα, διαπιστώνει ότι ο συχνά «άκαμπτος» και «περιοριστικός» κόσμος της ιδιοκτησίας, δίνει βαθμιαία, σχεδόν ανεπαίσθητα τη θέση του στον «ευέλικτο κόσμο της πρόσβασης». Πρόσβαση σε υπηρεσίες, και δίκτυα εταιρικά, καταναλωτικά, κοινωνικά, ψυχαγωγικά. Επισημαίνει ότι πολλές πολυεθνικές-κολοσσοί της μεταβιομηχανικής εποχής, όπως η Amazon, έχουν ελάχιστα περιουσιακά στοιχεία αλλά αντλούν τη δύναμη και τα κέρδη τους από τα πανίσχυρα πλην άυλα δίκτυα προμηθευτών-πελατών. Κατά τον Ρίφκιν, η ιδιοκτησία κινητών και ακίνητων αξιών είναι μια παλαιομοδίτικη συνήθεια. «Αντί να αγοράσετε χαλιά ή κλιματιστικό για το σπίτι σας μπορείτε να αναζητήσετε υπηρεσίες χαλιού ή ψυχρού αέρα, αγοράζοντας το αντίστοιχο χρονομερίδιο». Με τον ίδιο τρόπο αντί να αγοράζετε κατοικία μπορείτε να αγοράσετε, ανάλογα με τα οικονομικά σας ή χρονομερίδιο εμπειρίας «κατοίκησης» οπουδήποτε στον πλανήτη ή εμπειρία «κοινότητας» σε ιδιωτικά οργανωμένα, κλειστά συγκροτήματα κατοικιών. Σε μία κατά βάσιν αναγκαστικά νομαδική ζωή, η ιδιοκτησία είναι ένα συχνά «δυσβάσταχτο βάρος με ελάχιστη λειτουργικότητα».
Ωστόσο, το πιο αρχέγονο κομμάτι της ανθρώπινης φύσης εμπεδώνεται στον τόπο, στην γεωγραφία. Η σχέση του ανθρώπου με τη γη είναι μια υπαρξιακή σχέση. Η ανάγκη των ανθρώπων να αποκτήσουν ρίζες με έναν τόπο, όπως και αν αυτή δημιουργήθηκε, οδήγησε στην υπεράσπιση του τόπου αυτού, συχνά μέχρι θανάτου, από τους εισβολείς. Η ιστορία του Ελλαδικού χώρου (και όχι μόνο φυσικά) είναι μια διαρκής τέτοια μάχη, ξεριζώματος από την μία, όλων εκείνων των κοινωνικών, πολιτισμικών, φυλετικών και γήινων δεσμών από αλλεπάλληλους κατακτητές και της λυσσασμένης αντίστασης του ελλαδικού πληθυσμού από την άλλη.
Αυτά ακριβώς δεν ανέχεται να ακούει ο τρίτος καλεσμένος μας, ο Στέλιος Ράμφος. Έχοντας διανύσει στο παρελθόν μια τεθλασμένη πορεία ανάμεσα στον καστοριαδισμό και την νεορθοδοξία, σήμερα έχει αναδειχτεί σε πρύτανη του φραγκολεβαντινισμού και όχι άδικα. Στο τελευταίο του βιβλίο, «Timeout», αφού περιγράφει ως ελκυστική την ιδέα της «πιθανής συγκατοίκησης ενοικιαστών από διάφορα μέρη του κόσμου επί του (ελληνικού) εδάφους», οικτίρει «τον Βαλκάνιο νεοέλληνα», που τόσο πολύ παραμένει προσκολλημένος στη γη του και στο σπίτι του όντας δέσμιος προνεωτερικών αντιλήψεων. «Ενώ ο Ευρωπαίος», κραυγάζει ο Ράμφος, «ενοικιάζει το σπίτι του»!. Αναρωτιέται με μεγάλη απορία: «Από που αντλεί για τον Ρωμηό το ακίνητο τη μαγνητική του δύναμη; Πρωτίστως θα έλεγα από τον συμβολισμό της οικογένειας. Τόπος οικογένειας είναι η συνεκτική της στέγη […] Αντίθετα ο μέσος Ευρωπαίος και ειδικότερα του Βορρά δεν αγοράζει κατοικία αλλά κυρίως νοικιάζει δηλαδή εντάσσει τον χώρο του στο χρόνο».
Η κατάσταση είναι δραματική για τον Ράμφο, που πιάνει με αγωνία το λαιμό του, γιατί νιώθει να πνίγεται:
«Ο χρόνος μας είναι, όπως και ο τόπος μας, κλειστός. Ζούμε σε μια κοινωνία η οποία δέχεται σαν σταθερή αξία και αλήθεια την οικογένεια και σαν ασφαλή εστία την κατοικία. Κρατούμε το σπίτι παστρικό και το φροντίζουμε όσο γίνεται, αδιαφορούμε ωστόσο για τον δημόσιο χώρο, τη λειτουργικότητα με την καθαριότητα και την αισθητική του. Δεν πρέπει να είναι τυχαία η τάση να τρέπουμε αέναα τον χρόνο μας σε χώρο».
Μην ανησυχείτε, όμως, για τον Στέλιο Ράμφο και το βασανιστικό κλειστοφοβικό του σύνδρομο. Όταν δεν ταξιδεύει στο εξωτερικό για να δώσει τα φώτα του σε κάποιο TEDx, διαμένει τον περισσότερο καιρό σε ιδιόκτητη(!) βίλλα μέσα σε μια ωραιότατη φάρμα κάπου στην Πεντέλη…
Αφορμή για το παρακάτω κείμενο στάθηκε, η εξής ειδησούλα:
«Το πρώτο ακίνητο στην Αττική με βάση τον νέο νόμο 4146/2013 πουλήθηκε την προηγούμενη εβδομάδα σε Κινέζο. Βάσει του νόμου αυτού ο αγοραστής έλαβε άδεια παραμονής, παρ’ ότι πρόκειται για πολίτη εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όπως ανακοίνωσε η εταιρεία ακινήτων BuildUp, το συμβόλαιο υπογράφηκε στο πλαίσιο της αποκλειστικής συνεργασίας της ελληνικής εταιρείας με την κινέζικη CSDH με σκοπό την προώθηση ελληνικών ακινήτων στο κοινό της Κίνας.» Ο Αντώνης ο Τρομερός έχει κάνει θρησκεία του την προώθηση τέτοιου είδους συμφωνιών που επιτρέπουν σε ευυπόληπτους κινέζους μαφιόζους των Triads και Κολομβιανούς εισαγωγείς (ξέρετε τι…) να ξεπλένουν τα δολλάριά τους και από πάνω να κερδίζουν άδειες παραμονής και στασίδι στην τοπική ενορία.
Την ίδια χρονική στιγμή στην Αμυγδαλέζα το κράτος επιχειρούσε να καταστείλει τις ταραχές που ξέσπασαν στο κέντρο «κλειστής φιλοξενίας»(!) αλλοδαπών της Αμυγδαλέζας –ακόμα ένα προχώρημα των κατασταλτικών σχεδιασμών η επ’ αόριστον κράτηση ανθρώπων σε στρατόπεδα χωρίς να κατηγορούνται για κάτι, έστω για να τηρούνται κάποια προσχήματα–. Και την ίδια ώρα διοχετεύονταν στον τύπο στοχευμένες «διαρροές» για το πως θα γίνει η σαλαμοποίηση των ιδιοκτητών ακινήτων που πρόκειται να χάσουν τα σπίτια τους από τις τράπεζες «για να μην καταρρεύσουν», όπως είπε ο υστερικός Στουρνάρας. Και ποιός θέλει να καταρρεύσουν οι τράπεζες;
Ήρθε, λοιπόν, η ώρα να συστήσουμε τον πρώτο καλεσμένο μας, τον λογοτέχνη, καθηγητή οικονομικών στην Ecole Polytechnique, μυστικοσύμβουλο του Γάλλου προέδρου Φρανσουά Μιτεράν και διατελέσαντα διοικητή της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, τον αξιότιμο κύριο Ζακ Ατταλί. Μια από τις όχι και τόσο γνωστές πτυχές του είναι η αφανής αλλά σημαντική συμβολή του στο «όραμα» της Ενωμένης (σε ένα κράτος) Ευρώπης και στο «κοινό νόμισμα».
O Ζακ Ατταλί, το 1991, σε ένα βιβλιαράκι μόλις 130 σελίδων που έτυχε διθυραμβικής κριτικής και έχει τον εύγλωττο τίτλο «Μιλένιουμ, οι κερδισμένοι και οι χαμένοι της ερχόμενης παγκόσμιας τάξης» χωρίζει τον παγκόσμιο πληθυσμό σε δύο κατηγορίες: Στους νομάδες του πλούτου και τους νομάδες της φτώχειας.
«Οι καταναλωτές-πολίτες από τις προνομιούχες περιοχές του πλανήτη είναι οι νομάδες του πλούτου» γράφει ο Ατταλί, «μέτοχοι του πολιτικού και οικονομικού πνεύματος της ελεύθερης αγοράς και γυρνούν ανά τον πλανήτη αναζητώντας τρόπο να περάσουν τον ελεύθερο χρόνο τους κυνηγώντας υλικά αγαθά, εμπειρίες, αισθήσεις και πληροφορίες, λαχταρούν όμως την σιγουριά της εστίας και της κοινότητας» που, κατά τον Αταλί, αποτελούν αξίες που έχουν πια σβήσει.
Οι νομάδες του πλούτου έχουν όμως να αντιμετωπίσουν έναν κίνδυνο: Τα ορμητικά ποτάμια των νομάδων της φτώχειας που προέρχονται από την φτωχή περιφέρεια (η περιφέρεια αποτελεί κατά τον Αταλί την πηγή πλούτου για τα τέσσερα-πέντε παγκόσμια οικονομικά κέντρα) και κατακλύζουν τις πλούσιες μητροπόλεις αναζητώντας τροφή και καταφύγιο.
«Τα όνειρά τους θα παίρνουν φωτιά από τα πανταχού παρόντα και δελεαστικά είδωλα του καταναλωτισμού. Ευελπιστώντας να μεταναστεύσουν από τον αργό κόσμο στον γρήγορο κόσμο όπως θα έλεγε και ο Alvin Toffler, θα ζουν τη ζωή ενός ζωντανού-νεκρού.» Κάποιοι, όμως, από αυτούς τους νομάδες ίσως να αναζητήσουν την ελπίδα στον φονταμενταλισμό (επιστροφή στο αρχέτυπο) ακολουθώντας δρόμους μακριά από τη νεωτερικότητα και αποτελώντας «έναν δυναμικό κίνδυνο νέας τρομοκρατίας που μπορεί ξαφνικά να διαρρήξει το ευάλωτο υλικό των περίπλοκων συστημάτων».
Ο Αταλί επιχειρεί έναν παραλληλισμό ανάμεσα στα εργαλεία των νομάδων της νεολιθικής εποχής με τα σύγχρονα «γκάτζετς», τα «νομαδικά εργαλεία» του πλούσιου πλάνητα, που μπορεί να τα αποκτήσει και του φτωχού πλάνητα, που ονειρεύεται κάποια μέρα να τα αποκτήσει. Συσκευές όπως το κινητό τηλέφωνο ή ο φορητός Η/Υ που διαρκώς μικραίνουν σε όγκο αλλά αυξάνουν τις δυνατότητές τους, «παρακάμπτουν εθνικά σύνορα, γραφειοκρατίες που η κατοχή τους και μόνη επιτρέπει στον χρήστη», κατά την άποψη του Αταλί, «έναν ασύλληπτο βαθμό αυτονομίας, γνώσης και δύναμης». Ρισκάρει ακόμα να προβλέψει ότι το μέλλον της παγκόσμιας οικονομίας θα εξαρτηθεί από την τελειοποίηση και την πολλαπλή λειτουργικότητα αυτών των «νομαδικών συσκευών», που θα μπορούσαν εκτός από υπηρεσίες επικοινωνίας και πλοήγησης να μετρούν την πίεση, το σάκχαρο, τη χοληστερίνη και να δίνουν ιατρικές οδηγίες στον χρήστη ώστε να θεραπεύεται από μόνος του.
Κατά τον Αταλί, ο σύγχρονος νομάς αναθεωρεί εκ βάθρων τις κοινωνικές και οικογενειακές σχέσεις αφού μπορει με τα νομαδικά του εργαλεία «να γίνεται ο γλύπτης του εαυτού του». Αν θέλει να προκόψει δεν θα πρέπει να βασίζεται στον κοινωνικό περίγυρο, αλλά στην προσπάθεια του να μορφώνεται διαρκώς, να διατηρείται σε καλή σωματική φόρμα και να παραμένει ελκυστικός.
Η χρήση του όρου «νομάς» από τον Ατταλί δεν προέρχεται από κάποιο ακαδημαϊκό καπρίτσιο, ούτε από λόγια και ρομαντική διάθεση προς τον ομηρικό Οδυσσέα, που διψάει να γνωρίσει «ανθρώπων άστεα». Επισημαίνει ότι η ελληνική λέξη «νομάς» επιχειρεί να περιγράψει τη «διαίρεση, το κομμάτιασμα». Αργότερα προστέθηκαν ή προέκυψαν νέες έννοιες, όπως ο νόμος και η τάξη. Ο Αταλί απλώς κυριολεκτεί όταν τονίζει ότι ο νομάς δεν μπορεί να έχει εστία αλλά υποχρεούται να υποτάσσεται σε νόμους.
«Οι μεσαίοι νομάδες θα διαμένουν σε απρόσωπους χώρους όπως τα ξενοδοχεία που περιστοιχίζουν τα αεροδρόμια, μόνο όμως οι πλουσιότεροι νομάδες θα έχουν τα μέσα να γίνουν ιδιοκτήτες στις μεγάλες πόλεις που θα είναι οι μαγνητικοί πόλοι από κάθε γωνιά του πλανήτη. Οχυρωμένες και επικίνδυνες, θα είναι οι καρδιές μπερδεμένων ηλεκτρονικών δικτύων και καλωδιακών ονείρων.» Ακόμα και τα ναρκωτικά έχουν την θέση τους στη μυθολογία του Αταλί αφού αποτελούν «τις νομαδικές ουσίες για τους χαμένους της χιλιετίας» που «μεταναστεύουν σε τόπους φανταστικούς αφού ο πραγματικός κόσμος δεν τους δίνει καμία ελπίδα».
Η ακροτελεύτεια επιταγή του Ζακ Αταλί είναι μια αληθινή καντιανή κατηγορική προσταγή, διαπνέεται δε κατά το ήμισυ από το πνεύμα νεοφώτιστου προυντονικού αναρχικού και κατά το άλλο ήμισυ από το πνεύμα του μεσίτη.
«Οι άνθρωποι πρέπει να προστατευτούν από τους εαυτούς τους, να σταματήσουν να σκέφτονται ως οι ιδιοκτήτες του κόσμου και των ειδών του και να αναγνωρίσουν επιτέλους ότι ο άνθρωπος είναι μόνο ένας ενοικιαστής».
Βεβαίως, ο Αταλί δεν απαντά στο βασανιστικό υπαρξιακό ερώτημα: Τί γίνεται με την αρχέγονη ανάγκη του ανθρώπου για κοινότητα και οικογενειακή εστία;
Ο Τζέρεμι Ρίφκιν, ένας σημαντικός θεωρητικός των παγκόσμιων οικονομικών τάσεων, στο βιβλίο του «Η νέα εποχή της πρόσβασης», δίνει την απάντηση: Η αρχέγονη αυτή ανάγκη μπορεί να αναχθεί σε εμπειρία που μπορείτε να την αγοράσετε μέσα στο σύγχρονο πλαίσιο, όπου «ολόκληρη η ζωή είναι μια επί πληρωμή εμπειρία». Ο Ρίφκιν, εύστοχα, διαπιστώνει ότι ο συχνά «άκαμπτος» και «περιοριστικός» κόσμος της ιδιοκτησίας, δίνει βαθμιαία, σχεδόν ανεπαίσθητα τη θέση του στον «ευέλικτο κόσμο της πρόσβασης». Πρόσβαση σε υπηρεσίες, και δίκτυα εταιρικά, καταναλωτικά, κοινωνικά, ψυχαγωγικά. Επισημαίνει ότι πολλές πολυεθνικές-κολοσσοί της μεταβιομηχανικής εποχής, όπως η Amazon, έχουν ελάχιστα περιουσιακά στοιχεία αλλά αντλούν τη δύναμη και τα κέρδη τους από τα πανίσχυρα πλην άυλα δίκτυα προμηθευτών-πελατών. Κατά τον Ρίφκιν, η ιδιοκτησία κινητών και ακίνητων αξιών είναι μια παλαιομοδίτικη συνήθεια. «Αντί να αγοράσετε χαλιά ή κλιματιστικό για το σπίτι σας μπορείτε να αναζητήσετε υπηρεσίες χαλιού ή ψυχρού αέρα, αγοράζοντας το αντίστοιχο χρονομερίδιο». Με τον ίδιο τρόπο αντί να αγοράζετε κατοικία μπορείτε να αγοράσετε, ανάλογα με τα οικονομικά σας ή χρονομερίδιο εμπειρίας «κατοίκησης» οπουδήποτε στον πλανήτη ή εμπειρία «κοινότητας» σε ιδιωτικά οργανωμένα, κλειστά συγκροτήματα κατοικιών. Σε μία κατά βάσιν αναγκαστικά νομαδική ζωή, η ιδιοκτησία είναι ένα συχνά «δυσβάσταχτο βάρος με ελάχιστη λειτουργικότητα».
Ωστόσο, το πιο αρχέγονο κομμάτι της ανθρώπινης φύσης εμπεδώνεται στον τόπο, στην γεωγραφία. Η σχέση του ανθρώπου με τη γη είναι μια υπαρξιακή σχέση. Η ανάγκη των ανθρώπων να αποκτήσουν ρίζες με έναν τόπο, όπως και αν αυτή δημιουργήθηκε, οδήγησε στην υπεράσπιση του τόπου αυτού, συχνά μέχρι θανάτου, από τους εισβολείς. Η ιστορία του Ελλαδικού χώρου (και όχι μόνο φυσικά) είναι μια διαρκής τέτοια μάχη, ξεριζώματος από την μία, όλων εκείνων των κοινωνικών, πολιτισμικών, φυλετικών και γήινων δεσμών από αλλεπάλληλους κατακτητές και της λυσσασμένης αντίστασης του ελλαδικού πληθυσμού από την άλλη.
Αυτά ακριβώς δεν ανέχεται να ακούει ο τρίτος καλεσμένος μας, ο Στέλιος Ράμφος. Έχοντας διανύσει στο παρελθόν μια τεθλασμένη πορεία ανάμεσα στον καστοριαδισμό και την νεορθοδοξία, σήμερα έχει αναδειχτεί σε πρύτανη του φραγκολεβαντινισμού και όχι άδικα. Στο τελευταίο του βιβλίο, «Timeout», αφού περιγράφει ως ελκυστική την ιδέα της «πιθανής συγκατοίκησης ενοικιαστών από διάφορα μέρη του κόσμου επί του (ελληνικού) εδάφους», οικτίρει «τον Βαλκάνιο νεοέλληνα», που τόσο πολύ παραμένει προσκολλημένος στη γη του και στο σπίτι του όντας δέσμιος προνεωτερικών αντιλήψεων. «Ενώ ο Ευρωπαίος», κραυγάζει ο Ράμφος, «ενοικιάζει το σπίτι του»!. Αναρωτιέται με μεγάλη απορία: «Από που αντλεί για τον Ρωμηό το ακίνητο τη μαγνητική του δύναμη; Πρωτίστως θα έλεγα από τον συμβολισμό της οικογένειας. Τόπος οικογένειας είναι η συνεκτική της στέγη […] Αντίθετα ο μέσος Ευρωπαίος και ειδικότερα του Βορρά δεν αγοράζει κατοικία αλλά κυρίως νοικιάζει δηλαδή εντάσσει τον χώρο του στο χρόνο».
Η κατάσταση είναι δραματική για τον Ράμφο, που πιάνει με αγωνία το λαιμό του, γιατί νιώθει να πνίγεται:
«Ο χρόνος μας είναι, όπως και ο τόπος μας, κλειστός. Ζούμε σε μια κοινωνία η οποία δέχεται σαν σταθερή αξία και αλήθεια την οικογένεια και σαν ασφαλή εστία την κατοικία. Κρατούμε το σπίτι παστρικό και το φροντίζουμε όσο γίνεται, αδιαφορούμε ωστόσο για τον δημόσιο χώρο, τη λειτουργικότητα με την καθαριότητα και την αισθητική του. Δεν πρέπει να είναι τυχαία η τάση να τρέπουμε αέναα τον χρόνο μας σε χώρο».
Μην ανησυχείτε, όμως, για τον Στέλιο Ράμφο και το βασανιστικό κλειστοφοβικό του σύνδρομο. Όταν δεν ταξιδεύει στο εξωτερικό για να δώσει τα φώτα του σε κάποιο TEDx, διαμένει τον περισσότερο καιρό σε ιδιόκτητη(!) βίλλα μέσα σε μια ωραιότατη φάρμα κάπου στην Πεντέλη…
Δημοσιεύθηκε στην ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ. 131, Οκτώβριος 2013
anarchypress.wordpress.com
anarchypress.wordpress.com
