Ο χρόνος βρίσκεται «κάπου εκεί έξω»

Lee Smolin

Χρόνος, η αναγέννηση

μτφρ. Νίκος Αποστολόπουλος

επιμ. Ν. Χούνος - Κ. Κλείδης

εκδ. Τραυλός, σελ. 476

Όταν ήταν νεότερος, ο θεωρητικός φυσικός Lee Smolin πίστευε πως ο χρόνος είναι μια ανθρώπινη ψευδαίσθηση, ότι δεν υπάρχει.
Θεωρία ευρέως διαδεδομένη σε φιλοσοφικούς και επιστημονικούς κύκλους, ειδικά μέσα στον 20ό αιώνα.
Είκοσι χρόνια αργότερα, ο Lee Smolin έχει περάσει στην αντίπερα όχθη: θεωρεί πως «τίποτε απ’ όσα γνωρίζουμε ή βιώνουμε δεν πλησιάζει περισσότερο στην καρδιά της φύσης απ’ όσο η πραγματικότητα της ύπαρξης του χρόνου».
Επιπροσθέτως, «από τη στιγμή που υιοθετεί κάποιος την επαναστατική άποψη ότι ο χρόνος έχει πραγματική υπόσταση, αλλάζει ο τρόπος με τον οποίο σκέφτεται τα πάντα. Συγκεκριμένα, βλέπει το μέλλον με διαφορετικό τρόπο, με έναν τρόπο που δίνει έμφαση τόσο στις ευκαιρίες όσο και στους κινδύνους που αντιμετωπίζει το ανθρώπινο είδος».
Εξ ου και ο τίτλος του τελευταίου του βιβλίου, που έχει συζητηθεί στο εξωτερικό: «Χρόνος, η αναγέννηση» -στα ελληνικά, από τις εκδόσεις Τραυλός.

Από τον Πλάτωνα, τον Πλωτίνο, τον Αγιο Αυγουστίνο έως τον Σβέντεμποργκ, τον Καντ, τον Χούσερλ, ο χρόνος προβλημάτισε, άγχωσε, ενέπνευσε. Όπως έχει εύστοχα ειπωθεί, όταν δεν τον σκεφτόμαστε, ξέρουμε τι είναι, όταν όμως αρχίζουμε να τον σκεφτόμαστε, ο ανθρώπινος νους σα να στερεύει.

Συχνότερα, όταν δεν σκεφτόμαστε τον χρόνο, απλώς τον θεωρούμε δεδομένο.
Τι γίνεται τώρα: έως τον Αϊνστάιν και τη Θεωρία της Σχετικότητας, ο χρόνος ήταν ο ίδιος παντού, σε ολόκληρο το Σύμπαν.
Αυτός ήταν ο νευτώνειος χρόνος, γραμμικός, κινούμενος σε μια ευθεία, αδιατάρακτη γραμμή προς τα εμπρός – το περίφημο «βέλος του χρόνου».
Αυτό άλλαξε δραματικά ο Αϊνστάιν. Και όχι μόνον εξαιτίας των καμπυλώσεων του χωροχρονικού συνεχούς μετά τη Σχετικότητα που αφορά τον κόσμο της μακροκλίμακας (πλανήτες, άστρα, γαλαξίες), διότι στην αντίστροφη κλίμακα των μικροσωματιδίων, τα πράγματα είναι ακόμη πιο παράξενα: π.χ., τα ηλεκτρόνια παρουσιάζονται να είναι σωματίδια και κυματισμοί ταυτόχρονα, ενώ άλλα μικροσωματίδια έχει παρατηρηθεί ότι μπορούν να βρίσκονται σε δύο απομακρυσμένα μεταξύ τους σημεία την ίδια στιγμή (!).
Αυτός είναι, χονδροειδώς, ο αλλόκοτος κόσμος της Κβαντοφυσικής.
Το Σύμπαν, οι γαλαξίες και τα σώματά μας αποτελούνται από τέτοια σωματίδια, όμως εμείς δεν ζούμε μια τέτοια ρευστή πραγματικότητα – ή μήπως τη ζούμε αλλά δεν μπορούν οι αισθήσεις μας να το τακτοποιήσουν παρά μόνον σε μια συμβατική σειρά αλληλοδιαδοχής;
Κάπως έτσι, πολλοί επιστήμονες, μεταξύ αυτών και ο Αϊνστάιν, εξέφρασαν την άποψη ότι ο χρόνος όπως τον αντιλαμβανόμαστε είναι μια ψευδαίσθηση.

Ενοποίηση δύο κόσμων

Το «ιερό δισκοπότηρο» της Φυσικής και της Κοσμολογίας είναι η ενοποίηση των δύο ακραία αντίθετων «κόσμων»: της Σχετικότητας και της Κβαντοφυσικής.

Για τον Λι Σμόλιν, το κλειδί στην περίφημη αυτή ενοποίηση (τη Θεωρία του Παντός) είναι ο χρόνος. Μόνον με μια ουσιαστικότερη κατανόηση της φύσης του χρόνου ίσως υπάρχει τρόπος να φθάσουμε σε μια καθολική κατανόηση των νόμων που διέπουν το Σύμπαν.

Που σημαίνει ότι μπορεί ο χρόνος να εξαλείφεται στις μαθηματικές ασκήσεις επί χάρτου (από την απλή πράξη της πρόσθεσης έως τις πλέον περίπλοκες εξισώσεις, όντως τα μαθηματικά είναι άχρονα), όμως ο χρόνος βρίσκεται «κάπου εκεί έξω». «Το πρόβλημα με τον εξοβελισμό του χρόνου», γράφει ο Σμόλιν, «επηρεάζει και τις πράξεις στις οποίες προβαίνουμε ως άτομα, ως μέλη μιας οικογένειας και ως πολίτες, αφού η εικόνα μας για τον χρόνο καθορίζει το πώς σκεφτόμαστε το μέλλον».

Το βιβλίο του Σμόλιν φέρει τον χαρακτήρα της επιστημονικής πραγματείας πλην όμως με διακριτές φιλοσοφικές προεκτάσεις, καθώς ο Σμόλιν συνδέει δεξιοτεχνικά θετικές και ανθρωπιστικές επιστήμες. Ας μην τρομάξει διόλου τους αμύητους (τέτοιος είναι εξάλλου και ο γράφων) στη «σκληρή» επιστήμη: δεν θα σκοντάψετε πάνω σε εξισώσεις και ο συγγραφέας, μετρ της απαιτητικής εκλαϊκευμένης επιστήμης, κάνει τα πάντα για να απλοποιήσει χωρίς να απλουστεύσει. Στην ουσία, μιλάει σε βάθος για κάτι που μας αφορά όλους. Ο χρόνος είμαστε εμείς οι ίδιοι και οι σχέσεις μας με τους άλλους και τα πράγματα.

πηγή του άρθρου:kathimerini.gr΄
photo:el.wikipedia.org