Μια σειρά διατροφικών συνηθειών που στοχεύουν στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού μας συστήματος έναντι του κοροναϊού και άλλων λοιμώξεων του Anthony Berthou

 

Anthony Berthou,covid-19,http://www.sante-et-nutrition.com/

Για τους περισσότερους από εμάς, αυτές τις μέρες ζούμε εμπειρίες άνευ προηγουμένου, που σχετίζονται με τη νέα μάστιγα που είναι ο κοροναϊός Covid-19.
Αυτός ο ιός έχει διαταράξει τη ζωή μας σε τόσα πολλά επίπεδα. 

Έχουν γραφτεί πολλά για την πανδημία αυτήν  και, ως αποτέλεσμα, έχει δημιουργήσει πληθώρα πληροφοριών που είναι λίγο πολύ ακριβείς, περισσότερο ή λιγότερο ρεαλιστικές και περισσότερο ή λιγότερο προσανατολισμένες προς προσοδοφόρους στόχους.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο έχω πάρει την πρωτοβουλία να δημοσιεύσω αυτό το άρθρο που γράφτηκε από έναν επιφανή διατροφολόγο, τον Anthony Berthou, το οποίο επισημαίνει μια ολόκληρη σειρά διατροφικών συνηθειών που στοχεύουν στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού μας συστήματος έναντι του κοροναϊού και άλλων λοιμώξεων.
Αυτό το άρθρο είναι ένας τεράστιος οδηγός που στοχεύει να σας ενημερώσει σχετικά με το ρόλο της διατροφής στο ανοσοποιητικό μας σύστημα και γενικότερα στην υγεία μας.
Ελπίζω να διαβάσετε τουλάχιστον το πρώτο μέρος αυτού του άρθρου.
Η διατροφή βρίσκεται στο επίκεντρο της ρύθμισης της ανοσίας. Ρυθμίζει την ικανότητά μας να αμυνθούμε με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο, ούτε πολύ ούτε λιγότερο, σύμφωνα με τέσσερις κύριους μηχανισμούς:
§  Η ποιοτική εντερική μικροχλωρίδα ρυθμίζει θετικά την ανοσία.
§  Η βελτιστοποιημένη διατροφική κατάσταση επιτρέπει στα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος να λειτουργούν άριστα ή ακόμα και να ενισχύουν τη δράση τους με επίκεντρο στοχοθετημένο συμπλήρωμα.
§  Το ισορροπημένο ανοσοποιητικό σύστημα ανέχεται τις καταναλισκόμενες πρωτεΐνες τροφίμων, με ενδεχόμενο κίνδυνο να αναπτύξουν χρόνιες φλεγμονές, ακόμη και υπερευαισθησίες στα τρόφιμα.
§  Η χαμηλή μόλυνση με ξενοβιοτικά διατηρεί το ανοσοποιητικό μας σύστημα 1,2.
Ανοσολογική απόκριση και έλεγχος της φλεγμονής, η καρδιά του θέματος για το Covid-19;
Η φλεγμονώδης αντίδραση είναι ένας φυσιολογικός μηχανισμός απαραίτητος για τη ζωή. Μπορεί να είναι μολυσματικής προέλευσης, αλλά και να προέρχεται μετά από κάψιμο, τραυματισμό ή χημική επίθεση, για παράδειγμα.
Στην περίπτωση μόλυνσης, ο στόχος είναι φυσικά να σκοτωθούν οι μολυσματικοί παράγοντες και να γίνει ανάρρωση το συντομότερο δυνατό.
Ο πυρετός είναι ένα από τα χαρακτηριστικά συμπτώματα. Για να γίνει αυτό, το σώμα χρησιμοποιεί το ανοσοποιητικό του σύστημα με εξαιρετικούς τρόπους.
Τα κύτταρα που το συνθέτουν δείχνουν πράγματι μια αντιδραστικότητα, μια πολυπλοκότητα, μια επικοινωνία και μια λεπτή ρύθμιση που δύσκολα μπορεί να τελειοποιηθεί.
Και ευτυχώς, επειδή το ανοσοποιητικό μας σύστημα αντιμετωπίζει μια διπλή πρόκληση, ζωτικής σημασίας, αυτή είναι η σωστή λέξη: πρέπει να μας υπερασπιστεί από όλα τα παθογόνα - όπως στην περίπτωση αυτού του νέου ιού επιδημίας που είναι το Covid-19, αλλά και από τα βακτήρια, παράσιτα ή ακόμα και μύκητες - ενώ να ανέχεται την εντερική μικροβιακή ισορροπία, τις πρωτεΐνες του φαγητού που τρώμε καθημερινά, αλλά και πάνω απ 'όλα τις δικές μας πρωτεΐνες, αυτές που συντίθεται από τον δικό μας οργανισμό, τις αυτό-πρωτεΐνες.
Επομένως, έχει τη μεγάλη ευθύνη να διαιτητεύει διαρκώς μεταξύ της αμυντικής ικανότητάς του, με κίνδυνο να υποστεί μολυσματική ασθένεια, εάν είναι απαραίτητο, και της ανοχής για την αποφυγή οποιασδήποτε αλλεργίας έναντι μιας ξένης πρωτεΐνης (τροφής ή του περιβάλλοντος) ή οποιασδήποτε αυτοάνοσης παθολογία.
Χωρίς αποτελεσματική ανοσία, δεν υπάρχει ζωή. 

Αλλά χωρίς φλεγμονή, δεν υπάρχει ανοσία.
Με έναν πολύ συνθετικό τρόπο, είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι έχουμε δύο ανοσοποιητικά συστήματα: η έμφυτη ανοσία και η επίκτητη ή προσαρμοστική ανοσία.
Η έμφυτη ανοσοαπόκριση είναι γρήγορη (μέσα σε λίγες ώρες), μη ειδική και προειδοποιεί το προσαρμοστικό ανοσοποιητικό σύστημα εάν είναι απαραίτητο.
Η προσαρμοστική ανοσοαπόκριση απαιτεί περισσότερο χρόνο (αρκετές ημέρες), αλλά είναι στοχευμένη.
Στην περίπτωση της λοίμωξης Covid-19, είναι η προσαρμοστική ανοσολογική αντίδραση που ουσιαστικά εμπλέκεται, όπως συνοψίζεται σε ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε στο Nature medicine, στις 16 Μαρτίου 3.
Το σύστημα που επιτρέπει στα ανοσιακά κύτταρα να εξειδικεύονται και να ενισχύουν την άμυνα εξαρτάται από τον - λεπτό - έλεγχο της φλεγμονής.
Αυτός ο συντονισμός γίνεται εφικτός χάρη στην έκκριση ανοσολογικών αγγελιοφόρων, τις κυτοκίνες.
Μερικές χαρακτηρίζονται ως προ-φλεγμονώδεις ενώ άλλες, αντιθέτως, καθιστούν δυνατή την «ηρεμία του παιχνιδιού» για να εμποδίσουν το σύστημα να παρασυρθεί.
Ωστόσο, όταν μιλάμε για φλεγμονή, μιλάμε υποχρεωτικά για οξειδωτικό στρες.
Η αρχή του τρόπου λειτουργίας των ανοσοποιητικών κυττάρων βασίζεται στην παραγωγή ελεύθερων ριζών (τα μόρια που προκαλούν οξειδωτικό στρες) για να σκοτώσουν τον παθογόνο στοιχείο 4.
Ορισμένα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος παράγουν μεγάλο οξειδωτικό στρες ιδίως μέσω του υπεροξειδίου του υδρογόνου (Η202) 5.
Αυτές οι ελεύθερες ρίζες επιτρέπουν επίσης στα μιτοχόνδρια να λειτουργούν σωστά κατά τη διάρκεια μιας μολυσματικής περιόδου, για να διεγείρουν τον πολλαπλασιασμό και τη διαφοροποίηση των Τ λεμφοκυττάρων 6,7.
Επομένως, ο έλεγχος της φλεγμονής είναι ζωτικός: χωρίς φλεγμονή, πεθαίνουμε γιατί δεν αναπτύσσεται η άμυνα έναντι του παθογόνου. 

Με την υπερβολική φλεγμονή, θα πεθάνουμε εξαιτίας της "θύελλας κυτοκίνης", μια έκφραση που χρησιμοποιείται για την περιγραφή αυτού του μηχανισμού 9.
Και αυτό είναι το όλο πρόβλημα της λοίμωξης Covid-19 όπως ακριβώς και άλλες παθολογικές παθήσεις, π.χ. η ισπανική γρίπη ή το H5N1.
Σύμφωνα με μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό The Lancet στις 13 Μαρτίου, ο ιός προκαλεί υπερενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος (ιδιαίτερα των λεμφοκυττάρων) στην αρχή μίας μαζικής παραγωγής κυτοκινών (συγκεκριμένα IL-2, IL-7 και TNF-α) 9.
Το σύστημα παρασύρεται, η φλεγμονή φτάνει στους ιστούς και μπορεί να φτάσει μέχρι την πρόκληση θανάτου.
Η οξεία βλάβη των πνευμόνων μπορεί πράγματι να προκύψει από αυτή τη θύελλα κυτοκίνης, προκαλώντας μαζική εισροή λευκοκυττάρων στους πνεύμονες λόγω μόλυνσης, προκαλώντας ίνωση ή ακόμα και σύνδρομο οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας (ARDS). 
Οι νεφροί μπορούν επίσης να είναι θύματα αυτής της καταιγίδας κυτοκίνης.
Μια μελέτη 150 κινέζων ασθενών θεωρεί ότι η μεγάλη αύξηση σε μια συγκεκριμένη κυτοκίνη, IL-6, είναι ένας προγνωστικός δείκτης θανάτου 10.
Ένα από τα φάρμακα που δοκιμάστηκαν στην Κίνα, το tocilizumab, αποκλείει ακριβώς τους υποδοχείς αυτής της κυτοκίνης.
Αυτό είναι ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα στη χρήση φαρμάκων που αποσκοπούν στον έλεγχο της φλεγμονής. 

Εάν ληφθούν νωρίς στην εμφάνιση της λοίμωξης, μπορούν να παρεμποδίσουν τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Μόλις παρουσιαστεί η θύελλα κυτοκίνης, μπορεί να μην επαρκούν για να τον ελέγξουν.
Είμαστε αντιμέτωποι με μια κατάσταση που χαρακτηρίζει αυτό που αναφέρω συνεχώς στις εκπαίδεύσεις μου: θυμηθείτε ότι η κυτταρική ζωή βασίζεται στην αρχή της ομοιόστασης.
Χωρίς φλεγμονή, δεν μπορούμε ούτε να εξελιχθούμε ούτε να υπερασπιστούμε τους εαυτούς μας από εξωτερικές επιθέσεις.
Ωστόσο, αν αυτή η φλεγμονή γίνει συστηματική, επίμονη και ανεξέλεγκτη, αυτό είναι το σημείο έναρξης της κακής προσαρμογής, ακόμα και της παθολογίας.
Στην περίπτωση του Covid-19, μπορεί ακόμη και να σκοτώσει.
Η καρδιά της πρόκλησης που συνδέεται με την καταπολέμηση του κοροναϊού είναι συνεπώς να ελέγξει τον φλεγμονώδη χείμαρρο που συνδέεται με την υπερπαραγωγή των κυτοκινών, περισσότερο από τον ίδιο τον ιό.
Είναι συναρπαστικό να κατανοήσουμε ότι η ανοσία βασίζεται στην ικανότητα εκκίνησης, υποστήριξης και ελέγχου μιας βιολογικής ανισορροπίας, αν και δυστυχώς έχει τρομερές συνέπειες εδώ.
Συναρπαστικό γιατί αυτή η κατάσταση απεικονίζει τέλεια τι συμβαίνει στην κλίμακα της Δυτικής υγείας.
Ο ατομικός "δυτικός" τρόπος ζωής και το περιβάλλον που δημιουργήσαμε συλλογικά δημιουργούν μια μόνιμη, ολέθρια, χαμηλού θορύβου (λεγόμενη χαμηλού βαθμού ) συστηματική φλεγμονή που εξηγεί σε μεγάλη πλειοψηφία, αν όχι όλες, τις λεγόμενες ασθένειες του πολιτισμού.
Δεν θεωρούμε εδώ, σε καμία περίπτωση, ότι ο τρόπος ζωής μας είναι υπεύθυνος για τις επιπλοκές της μόλυνσης από το Covid-19.
Αντιμετωπίζουμε τώρα μια οξεία κατάσταση, όπως υπήρχε και παλιά και επαναλαμβάνεται σε τακτική βάση.
Ωστόσο, ακόμη και αν δεν έχουμε ακόμα δεδομένα για να αντικειμενοποιήσουμε μια σχέση μεταξύ των κινδύνων της επιπλοκής και της φλεγμονής χαμηλού βαθμού, είναι προφανές ότι η βιολογική κατάσταση στην οποία είμαστε κατά τη στιγμή της μόλυνσης παίζει κάποιο σημαντικό ρόλο στον τρόπο με τον οποίο το ανοσοποιητικό σύστημα θα μπορέσει να το αντιμετωπίσει.
Οι άνθρωποι που κινδυνεύουν περισσότερο είναι εκείνοι που, πέρα από την ηλικία, πάσχουν από χρόνιες φλεγμονές, διαβήτη, καρδιαγγειακές παθήσεις, νεφρική ανεπάρκεια, καρκίνο ή ακόμα και αυτοάνοσες ασθένειες.
Ωστόσο, όλες αυτές οι παθολογίες σχετίζονται με συστηματική φλεγμονή χαμηλού βαθμού. Η ηλικία, το κάπνισμα και η καθιστική ζωή συμβάλλουν επίσης.
Γιατί ορισμένα άτομα μολυσμένα με Covid-19 κινδυνεύουν περισσότερο από επιπλοκές;
Οι ερευνητές αρχίζουν να κάνουν σοβαρές υποθέσεις σχετικά με το θέμα. Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο The Lancet στις 11 Μαρτίου είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα από αυτή την άποψη 11.
Σύμφωνα με τους συγγραφείς, για τα άτομα που πάσχουν από διαβήτη ή υψηλή αρτηριακή πίεση θεωρούν ότι οι κίνδυνοι τους αυξάνονται λόγω της θεραπείας τους.
Πράγματι, ήταν σε θέση να αποδείξουν ότι ο κορονοϊός προσκολλάται περισσότερο στους πνευμονικούς υποδοχείς σε αυτούς τους ανθρώπους, διευκολύνοντας έτσι τη διείσδυσή του στο σώμα.
Ωστόσο, ορισμένες από τις θεραπείες που χρησιμοποιούνται (αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτενσίνης ΙΙ ή ACE2) δρουν ακριβώς πάνω σε αυτούς τους υποδοχείς προκειμένου να μειωθεί η φλεγμονή.
Η χρόνια χρήση των φαρμάκων παράγει τότε έναν μηχανισμό γνωστό στον κόσμο της αλλοπάθειας, ο οποίος τροποποιεί την ευαισθησία των υποδοχέων.
Οι ερευνητές της μελέτης Lancet λένε, ωστόσο, ότι άλλες θεραπείες, που βασίζονται στον αποκλεισμό των διαύλων ασβεστίου, δεν θα είχαν αυτές τις παρενέργειες.
Ο αυξημένος κίνδυνος επιπλοκών από τη λήψη μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων όπως η ιβουπροφαίνη, ειδικά στους νέους, μπορεί να συνδέεται με αλλαγές στην ικανότητα ρύθμισης της φλεγμονής κατά τη διάρκεια της λοίμωξης.
Ομοίως, μια ομάδα ερευνητών κατέστησε σαφές το Φεβρουάριο ότι η χρήση κορτικοστεροειδών δεν συνιστάται σε περίπτωση μόλυνσης με Covid-19 12.
Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι μπορεί να υπάρξει βλάβη στο ήπαρ σε ασθενείς με Covid-19 λόγω της στόχευσης αυτών των κυττάρων από ιούς και μέσω του ACE2 13.
Το ήπαρ θεωρείται ολοένα και περισσότερο ως πιθανό όργανο-στόχος 14 με στενούς δεσμούς με την αναδυόμενη εντερική μικροβιακή ισορροπία (βλ. Ειδική ενότητα στο άρθρο).
Περίπου το 10% των ασθενών με Covid-19 πάσχουν από πεπτικές διαταραχές, συμπεριλαμβανομένης της διάρροιας.
Αρκετοί συγγραφείς υποδεικνύουν ότι οι υποδοχείς του ACE2 βρίσκονται ουσιαστικά στο επίπεδο του εντερικού επιθηλίου 15, επομένως ο κορωναϊός μπορεί να αλληλεπιδράσει με την εντερική μικροχλωρίδα 16 .
Οι πνεύμονες έχουν επίσης τη δική τους μικροχλωρίδα και οι δεσμοί μεταξύ των δύο οργάνων δεν είναι ακόμη πλήρως κατανοητοί. Ωστόσο, τα άτομα με αναπνευστικές λοιμώξεις συνήθως έχουν προβλήματα εντέρου.
Έχει αποδειχθεί στην περίπτωση της γρίπης, ότι η διαμόρφωση της εντερικής μικροχλωρίδας μπορεί να μειώσει την πνευμονία και να αντιστρέψει κάποιες παρενέργειες των αντιβιοτικών για την πρόληψη της πρόωρης αντιγραφή του ιού στο επιθήλιο του πνεύμονα 17.
Η Κινέζικη Εθνική Επιτροπή Υγείας υπέβαλε η ίδια το στοιχείο της χρήσης των προβιοτικών σε ασθενείς με σοβαρή λοίμωξη Covid-19 από την 5η έκδοση των συστάσεων της 18.
Επομένως, είναι πολύ πιθανό η ποιότητα της μικροχλωρίδας να διαδραματίζει ουσιαστικό ρόλο στην ανοσολογική απάντηση σε αυτή τη μολυσματική ασθένεια, για αυτό θέλησα να αναπτύξω τις συμβουλές σχετικά με αυτό το μέρος στο άρθρο.
Δύο σημαντικά σημεία προκύπτουν από αυτήν την κατάσταση:
1- Η ύπαρξη ενός βέλτιστου συστήματος αντιοξειδωτικού ελέγχου είναι απαραίτητη για την αποτελεσματική καταπολέμηση της λοίμωξης 19-23 .
Μια πτώση στις αντιοξειδωτικές άμυνες έχει πράγματι αναφερθεί σε πολλούς ανθρώπους που είναι επιρρεπείς σε ιογενείς λοιμώξεις όπως η γρίπη, ο ιός HIV ή η ηπατίτιδα 21 .
Ωστόσο, αυτό το οξειδωτικό στρες πρέπει να αφεθεί να ξεκινήσει έτσι ώστε να επιτρέψει στο ανοσοποιητικό σύστημα να λειτουργήσει άριστα χωρίς να δημιουργήσει μια ακατάλληλη επιδεινούμενη απόκριση, επομένως αποφύγετε οποιαδήποτε χρήση αντιφλεγμονωδών φαρμάκων χωρίς ιατρική συμβουλή.
Μέχρι σήμερα, όλοι οι παράγοντες κινδύνου επιπλοκών από το Covid-19 που προκαλούνται από χρήση φαρμάκων έχουν συσχετιστεί με μια αναγκαστική μείωση της φλεγμονής που προκαλείται από τον ιό.
2- Εάν η άμεση αλλαγή στον τρόπο ζωής σας δεν αποτελεί θεραπεία για μια σοβαρή οξεία κατάσταση, όπως η λοίμωξη Covid-19, το γεγονός παραμένει ότι θα έχετε μόνο οφέλη να υιοθετείστε έναν τρόπο ζωής ευνοϊκό για το θετικό έλεγχο της φλεγμονής.
Είναι πράγματι ο κύριος μοχλός στον οποίο μπορείτε να είστε άμεσα ο πρωταγωνιστής. 

Μπορεί μόνο να σας βοηθήσει για την πρόληψη και την καλύτερη αντιμετώπιση της λοίμωξης.
Ωστόσο, όπως θα δούμε, ο τρόπος ζωής επηρεάζει έντονα τη ρύθμιση αυτής της φλεγμονής χαμηλής βαθμίδας, ιδιαίτερα μέσω της διαχείρισης των συναισθημάτων (συμπεριλαμβανομένου του στρες), του ύπνου, της σωματικής δραστηριότητας, της ρύπανσης και φυσικά ... της διατροφής 24-31 .
Πέρα από το σημερινό μολυσματικό πρόβλημα, η φλεγμονή χαμηλής βαθμίδας εξηγεί σε μεγάλο βαθμό την εμφάνιση παθήσεων όπως η παχυσαρκία, ο διαβήτης, οι καρδιαγγειακές παθήσεις, οι αυτοάνοσες ασθένειες, ο καρκίνος, οι νευροεκφυλιστικές ασθένειες ή ακόμη και οι χρόνιες φλεγμονώδεις ασθένειες.
Για πρώτη φορά, μια μελέτη κοόρτης των περίπου 3,7 εκατομμυρίων ανθρώπων στο Ηνωμένο Βασίλειο που δημοσιεύτηκε στο The Lancet Diabetes το 2018 έδειξε ότι ο δυτικός τρόπος ζωής αποτελεί την αιτία μιας πιθανής μείωσης στο προσδόκιμο ζωής των μελλοντικών γενεών 32 .
Ένα άλλο άρθρο, που δημοσιεύθηκε στο Cell Metabolism τον Νοέμβριο του 2019, συνοψίζει πολύ καλά τις συνέπειες μιας ανεπαρκούς δίαιτας στη φλεγμονή χαμηλής βαθμίδας και στην ανοσία 33 .
Ο θετικός έλεγχος της φλεγμονής είναι η δουλειά μιας ζωής, ή πιο συγκεκριμένα, το αποτέλεσμα της δια βίου συμπεριφοράς.
Θα αναπτύξω εδώ τις θρεπτικές λύσεις που συστήνω ανεπιφύλακτα σε ένα έκτακτο πλαίσιο, που σχετίζεται με το Covid-19. 

Είναι φυσικά δραματικό όσον αφορά τον αριθμό των θανάτων.
Ωστόσο, μπορούμε επίσης να θεωρήσουμε αυτήν την κατάσταση ως ευκαιρία. 

Και να θέσουμε το θεμελιώδες ζήτημα της επίδρασης των επιλογών μας στην υγεία μας.
Σίγουρα το αντιλαμβάνεστε όπως κι εγώ, η αλλαγή στη συλλογική συνείδηση επιταχύνεται, αναδύονται νέες προσδοκίες και αποτελεί το μισό γεμάτο ποτήρι. 

Και η διατροφή αξίζει να καταλαμβάνει κεντρική θέση.
Οι συμβουλές που μοιράζομαι μαζί σας εδώ είναι απλά ο καρπός της εμπειρίας μου.
Εργάζομαι για την κατάρτιση όλων των δεδομένων για περισσότερο από μία εβδομάδα για να τα μοιραστώ μαζί σας εδώ.
Εάν διαβάσετε ολόκληρο το άρθρο, θα διαπιστώσετε ότι αναφέρονται εκατοντάδες δημοσιεύσεις, συμπεριλαμβανομένων των πιο πρόσφατων.
Θα μπορούσα να σας προσφέρω μια συναυλία στο σπίτι, αλλά είμαι σίγουρος για ένα πράγμα ότι δεν θα ήταν ωφέλιμο! Σοβαρά τώρα, γράφοντας αυτό το άρθρο είναι ένας τρόπος να κάνω τη διαφορά.
Ελπίζω ειλικρινά ότι αυτές οι συμβουλές θα είναι χρήσιμες σε εσάς σε μια εποχή που ο άνθρωπος πρέπει να βρίσκεται ξανά στο επίκεντρο των προτεραιοτήτων.
Προσφέρω δύο επίπεδα ανάγνωσης. 

Ένα πρώτο μέρος, σύνθετο και πρακτικό, αν θέλετε να μάθετε τα βασικά και ένα δεύτερο, πιο τεκμηριωμένο, για τους πιο περίεργους από εσάς.
Απολαύστε την ανάγνωση και ... 

Φροντίστε τον εαυτό σας και τους αγαπημένους σας!
Μην πέσετε στην παγίδα του θαυματουργού χαπιού
Όπως και το χαρτί τουαλέτας, τα συμπληρώματα διατροφής γνωρίζουν επίσης την εποχή της δόξας τους.
Ποιοι επωφελούνται από αυτήν την τρέλα; 

Σύμφωνα με τις ελλείψεις των αποθεμάτων στα περισσότερα εργαστήρια και τα μηνύματα μάρκετινγκ που εκπέμπουν φόβους υπό την κάλυψη ψευδο-επιστημονικών επιχειρημάτων, πάνω απ' όλα ο κλάδος της συμπληρωματικής διατροφής.
Αυτό δεν είναι ένα από τα διδάγματα που πρέπει να αντλήσουμε από την τρέχουσα κατάσταση;
Ποια είναι η πραγματική θέση αυτών των συμπληρωμάτων διατροφής;
Δεν αμφισβητώ τη δυνητική αξία των συμπληρωμάτων διατροφής σε μολυσματικό πλαίσιο, είμαι ο πρώτος που πιστεύει στη σημασία ορισμένων μικροστοιχείων, και θα κάνω τις συστάσεις μου.
Ωστόσο, γιατί να τρέξετε απάνω στη βιταμίνη C αν πρόκειται να συνεχίστε να τρώτε υπέρ-μεταποιημένα προϊόντα, από μπισκότα μέχρι κατεψυγμένη πίτσα, κόκα κόλα και Pringles;
Προκαλώ (λίγο), αλλά ας μην ξεχνάμε ότι σκοπός ενός συμπληρώματος διατροφής δεν είναι να απαλλαχθείτε από τις θεμελιώδεις αρχές μιας υγιεινής διατροφής, δηλαδή της ακατέργαστης, τοπικής, εποχιακής και βιολογικής ή ελεγχόμενης προέλευσης.
Το ανακαλύπτουμε κάθε μέρα και περισσότερα ότι η συνέργεια της δράσης μεταξύ των διαφόρων μικροθρεπτικών συστατικών και ο σεβασμός της ακεραιότητας του τροφικού συμπλέγματος είναι παράγοντες που είναι τουλάχιστον εξίσου σημαντικοί αν όχι περισσότερο με το ίδιο το μικροθρεπτικό στοιχείο.
Θα μπορούσα επίσης να σας πω πολλά για το συναρπαστικό θέμα της επιγενετικής (άλλη φορά όμως!).
Έτσι, η συμβουλή μου είναι να μην πέσετε στην παγίδα του θαυματουργού χαπιού, ειδικά όταν ενορχηστρώνεται έξυπνα από οικονομικά συμφέροντα.
Οι περισσότεροι από εμάς αντιδρούμε με τον ίδιο τρόπο. Ενόψει μιας απειλής, αναζητούμε όλες τις πιθανές λύσεις για την καλύτερη αντιμετώπισή της.
Στην περίπτωση του Covid-19, τα συμπληρώματα διατροφής αποτελούν μέρος του οπλοστασίου των εργαλείων που έχουμε στη διάθεσή μας και είναι ευκολότερο να παραγγείλουμε συμπληρώματα διατροφής στο Διαδίκτυο από το να παραμείνουμε περιορισμένοι στο σπίτι.
Μια τέτοια πράξη βοηθά επίσης να καθησυχάσουμε τους εαυτούς μας και αυτό από μόνο του είναι ασφαλώς πολύ θετικό. Ωστόσο, αυτά τα συμπληρώματα διατροφής δεν θα πρέπει να καθορίζουν τη διατροφική προτεραιότητα: την ποιότητα όσων βάζουμε στο πιάτο μας κάθε μέρα.
Σε αυτό το άρθρο προτείνω την επιλογή συμπληρωμάτων διατροφής με σχετικούς συνδέσμους.
Δίστασα να τους υποδείξω. 

Συνήθως αρνούμαι να το κάνω, αλλά στο πλαίσιο αυτό, ο στόχος είναι να σας βοηθήσει να βρείτε άκρη στη ζούγκλα που αποτελεί το διαδίκτυο.
Θα ήθελα να καταστήσω σαφές ότι δεν έχω εργαστήριο, ότι δεν είμαι μέτοχος σε κανένα από αυτά και ότι δεν με ενδιαφέρει καμία πώληση.
Κατά τη γνώμη μου, δεν μπορεί κανείς να είναι δικαστής και διάδικος, ιδίως σε ένα τέτοιο πλαίσιο.
Τα επιλεγμένα προϊόντα προέρχονται από τα ακόλουθα εργαστήρια: Dietanat, Dr. Wolz, Energetica Natura, Effinov, Terexeal, Phyto Prevent, Pileje, Propolia, Sunday Natural, Therascience.
Ωστόσο, επέλεξα να καθορίσω μόνο δύο έως τρία εργαστήρια στις περισσότερες περιπτώσεις, προκειμένου να αποφύγω τον πολλαπλασιασμό των τοποθεσιών αγοράς.
Όλες αυτές οι επιλογές πρέπει να αντικειμενικοποιούνται με βάση την επιλογή και την ποσότητα των χρησιμοποιούμενων δραστικών συστατικών, τη βιοδιαθεσιμότητα, τα πρόσθετα και τα βοηθητικά μέσα επεξεργασίας που χρησιμοποιούνται για τα συστατικά και την τιμή.
Ποια διατροφή πρέπει να υιοθετήσετε σε καθημερινή βάση;
Η προτεραιότητα είναι βεβαίως να διατηρηθεί μια ισορροπημένη διατροφή, είτε υπάρχει περιορισμός κινήσεων είτε όχι. 

Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει έλλειψη εφοδιασμού, οπότε είναι πολύ εφικτό.
Με την ανάγνωση των 10 βασικών σημείων, ίσως θα σκεφτείτε, στο τέλος, ότι είναι παρόμοια με αυτά που αναφέρονται συνήθως αλλού και θα έχετε βασικά δίκιο.
Οι συμβουλές που σας προσφέρω έχουν σκοπό να ελέγχουν θετικά τη φλεγμονή χαμηλής βαθμίδας, έτσι ώστε να είναι ακόμα πιο έγκυρες στο σημερινό πλαίσιο.
Ωστόσο, αυτά τα βασικά σημεία δεν γράφτηκαν τυχαία, αντιπροσωπεύουν τη σύνθεση όσων αναπτύσσονται αργότερα.
Κάθε προτεινόμενη τροφή δικαιολογείται προκειμένου να βελτιστοποιηθεί η ανοσία σας.
Τα 10 βασικά σημεία για την ανοσία σας
1. Περιποιηθείτε τη μικροβιακή χλωρίδα του εντέρου, ξανά και ξανά
Είναι πράγματι Η διατροφική προτεραιότητα. 

Οι μικροοργανισμοί του εντέρου παίζουν σημαντικό ρόλο στην ωριμότητα του ανοσοποιητικού συστήματος και στη ρύθμιση της φλεγμονής.
Αρκετές πρόσφατες μελέτες τονίζουν μια πιθανή σχέση μεταξύ ορισμένων υποδοχέων που υπάρχουν στο πνευμονικό αλλά και στο εντερικό επιθήλιο.
2. Προτιμήστε μια φυτική διατροφή όσο το δυνατόν πλούσια σε αντιοξειδωτικά
Τα αντιοξειδωτικά είναι απαραίτητα για τη φροντίδα της εντερικής μικροχλωρίδας και τον έλεγχο του οξειδωτικού στρες, ως εκ τούτου και της φλεγμονής.
Το μεσογειακό μοντέλο παραμένει το σημείο αναφοράς περισσότερο από ποτέ. Αντίθετα, η κατανάλωση κρέατος ειδικότερα πρέπει να περιοριστεί, και αντικατασταθεί με τα αυγά, τα ψάρια και τα πουλερικα, όλα με μέτρο για θρεπτικούς και περιβαλλοντικούς λόγους.
Προσέξτε, το κρέας δεν σημαίνει πρωτεΐνη.
Πράγματι, είναι σημαντικό να διατηρήσετε την πρόσληψη πρωτεϊνών, επειδή ολόκληρο το ανοσοποιητικό σας σύστημα βασίζεται σε αυτές (τόσο τα κύτταρα του ανοσοποιητικού όσο και τα αντισώματα και οι κυτοκίνες που παράγονται).
3. Επιλέξτε τρόφιμα με χαμηλό γλυκαιμικό φορτίο
Το γλυκαιμικό φορτίο καθιστά δυνατή την ποσοτικοποίηση των μεταβολών στο επίπεδο σακχάρου (γλυκαιμίας) στο αίμα.
Μια δίαιτα χαμηλού γλυκαιμικού φορτίου είναι ένας από τους πυλώνες της υγιεινής διατροφής, κυρίως επειδή περιορίζει χρονικά την έκκριση ινσουλίνης που προάγει την κακοήθη φλεγμονή και βοηθά στη ρύθμιση του βάρους κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου περιορισμού.
4. Προτιμήστε το μαγείρεμα με ήπιο ατμό
Είναι ο καλύτερος τρόπος για τη διατήρηση των βιταμινών και των αντιοξειδωτικών που υπάρχουν στα τρόφιμα. Αντίθετα, το ψήσιμο που μετατρέπει τις τροφές σε σκωριόχρωμα ή τις μαυρίζει (παράγοντας τα σώματα Maillard) προάγει το οξειδωτικό στρες (περισσότερες πληροφορίες εδώ ).
Έτσι, όσο λιγότερο χρωματισμένοι είναι, τόσο το καλύτερο!
5. Δώστε προτεραιότητα στα ποιοτικά λίπη, ειδικά τα ωμέγα 3
Τα ωμέγα 3 μπορούν να ελέγξουν θετικά τη φλεγμονή και να φροντίσουν τη μικροχλωρίδα του εντέρου, σε αντίθεση με τα ωμέγα 6.
Επίσης, παίζουν θετικό ρόλο στην ανοσία.
6. Επιλέξτε μια βιολογική τροφή χωρίς μολυσματικές προσμείξεις
Οι μολυσματικές προσμείξεις, ιδιαίτερα τα φυτοφάρμακα και άλλα βιοκτόνα, είναι γνωστό ότι είναι " ανοσοτοξικές " ενώσεις.
Με άλλα λόγια, μεταβάλουν τη λειτουργία της ανοσίας.
7. Διαλείπουσα νηστεία, ναι και όχι
Αν ήδη ασκείτε διαλείπουσα νηστεία και δεν έχετε χάσει βάρος για αρκετούς μήνες, τότε είναι μια απόλυτα προσαρμοσμένη συνήθεια για τον καλύτερο έλεγχο της φλεγμονής και την υποστήριξη της ανοσίας.
Εάν δεν το κάνετε, δεν συνιστώ να ξεκινήσετε μια τέτοια αλλαγή μόνοι σας (χωρίς παρακολούθηση εκπαιδευμένου ειδικού) κατά τη συγκεκριμένη περίοδο.
8. Τι γίνεται με την κετογόνο διατροφή;
Οι μελέτες δεν είναι ομόφωνες για το θέμα. 

Μερικοί παράγοντες φαίνονται θετικοί για την ανοσία, άλλοι λιγότερο.
Εάν ακολουθείτε μια κετογόνο διατροφή για αρκετούς μήνες, και δεν έχετε παρατηρήσει καμία επιδείνωση της υγείας σας, απώλεια βάρους, απώλεια μυϊκής μάζας ή απώλεια ζωτικότητας, δεν υπάρχει κανένας λόγος να μην συνεχίσετε.
Αν αυτό δεν συμβαίνει ή εάν δεν έχετε αρχίσει ακόμη αυτήν την δίαιτα, σας συμβουλεύω να μην την ξεκινήσετε ή να τη συνεχίσετε υπό τέτοιες συνθήκες.
9. Το αλκοόλ, περισσότερο από ποτέ, με μέτρο
10. Φροντίστε τον τρόπο ζωής σας
- Ο ύπνος είναι ένας από τους πυλώνες της ανοσίας σας. 

Πρέπει να δοθεί προτεραιότητα, ειδικά σε αυτήν την περίοδο περιορισμού, όπου είναι ευκολότερο να αποσυνδεθείτε από τους συνηθισμένους ρυθμούς σας, ή ακόμα και να πάτε για ύπνο αργότερα, αφού παρακολουθήσετε τηλεόραση (ή ακόμα καλύτερη διαβάζοντας ένα βιβλίο).
- Φυσική δραστηριότητα;

 Μεγάλη ερώτηση. 

Προφανώς, η άσκηση μιας δραστηριότητας είναι επωφελής για την ανοσία σας. Αλλά ο περιορισμός απαιτεί προσαρμογή. Συνιστώνται ασκήσεις προσαρμοσμένες στη φυσική σας κατάσταση, 20 έως 30 λεπτά την ημέρα με διακυμάνσεις στην ένταση. 

Αερίστε καλά το δωμάτιο ή κάνετε ασκήσεις στον κήπο σας ή στο μπαλκόνι, αν έχετε ένα.
- Μείνετε ήρεμος. 

Αυτή η συμβουλή είναι περισσότερο ή λιγότερο προφανής στις συγκεκριμένες συνθήκες και ανάλογα με την κατάσταση του καθενός. Ωστόσο, είναι αποδεδειγμένο ότι το ψυχολογικό στρες μεταβάλλει την ανοσία και ότι, αντίθετα, πρακτικές όπως ο διαλογισμός ή οι θετικές σκέψεις την ενισχύουν.
- Κάπνισμα. 

Εάν μπορείτε, τώρα είναι η ώρα να σταματήσετε το κάπνισμα καθώς είναι γνωστός παράγοντας κινδύνου για λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος.
Παραμένει το ζήτημα της διαθεσιμότητας τροφίμων κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου περιορισμού.
Μέχρι σήμερα, δεν υπάρχουν ελλείψεις. 

Ανακύπτει ένα ερώτημα σχετικά με τα φρούτα και τα λαχανικά τις επόμενες εβδομάδες, δεδομένης της έλλειψης ανθρώπινου δυναμικού για τη συγκομιδή τους (γεγονός που μας φέρνει πίσω στα βασικά ερωτήματα σχετικά με τη διαχείριση της τροφικής αλυσίδας, αλλά αυτό είναι ένα άλλο θέμα).
Τα κατεψυγμένα είναι προς το παρόν μια βέλτιστη λύση για την αποθεματοποίηση.
Ακολουθούν μερικές απλές πρόσθετες συμβουλές όταν επιστρέφετε από τα ψώνια σας:
§  Αν είναι δυνατόν, αφήστε τα ψώνια σε ένα άλλο δωμάτιο (γκαράζ, βοηθητικό δωμάτιο) τουλάχιστον μια ημέρα και να μην τοποθετήστε τις σακούλες ή τσάντες σας σε ένα τραπέζι ή πάγκο εργασίας.
§  Μουλιάστε όλα τα φρούτα και τα λαχανικά σας με νερό και ξύδι.
§  Καθαρίστε τις συσκευασίες των τροφίμων που αποθηκεύετε, ειδικά στο ψυγείο (με νερό με ξύδι).
§  Και πάλι, διαγράψετε τα προϊόντα που έχουν υποστεί υπερβολική μεταποίηση, ειδικά τα μπισκότα και τα ζαχαρωτά, είναι ο καλύτερος τρόπος να μην μπείτε στον πειρασμό σε μια περίοδο περιορισμού εν όψει της πλήξης ...
§  Στην πράξη: τι να φάτε;
§  Φάτε ωμά (χωρίς επεξεργασία), αποφύγετε τα προϊόντα που έχουν υποστεί υπερβολική μεταποίηση και τα εξευγενισμένα προϊόντα δημητριακών (ζυμαρικά, ρύζι και λευκό ψωμί).
§  Πάρτε το χρόνο να μασάτε καλά, ειδικά τα ζωικά προϊόντα.
§  Επιλέξτε πρεβιοτικά λαχανικά και διαφοροποιείτε τη διατροφή σας. 

Εάν υπάρχει επιστημονική συναίνεση ως προς το ποια τρόφιμα μπορείτε να επιλέξετε για να φροντίσετε την εντερική μικροχλωρίδα σας, είναι πράγματι τα πρεβιοτικά τρόφιμα. 

Τα φρούτα, τα λαχανικά και τα δημητριακά αποτελούν την κύρια πηγή χάρη στον πλούτο τους σε ζυμώσιμες ίνες. 

Τα τρόφιμα που περιέχουν τις περισσότερες είναι οι μπανάνες, οι αγκινάρες, το σκόρδο, τα κρεμμύδια, οι αγκινάρες Ιερουσαλήμ, η κολοκύθα, τα πράσα, τα σπαράγγια, το λαγόχορτο, τα φύλλα κιχωρίου (πικροράδικο), η σίκαλη ολικής άλεσης.
§  Τρώτε τρόφιμα πλούσια σε πολυφαινόλες, φλαβονοειδή και κερσετίνη: κρεμμύδια (ειδικά κόκκινα και ιδανικά ωμά ανάλογα με την ανοχή σας), σκόρδο (κατά προτίμηση ωμό ή μαριναρισμένο / ζαχαρωμένο σε λάδι), κάπαρη, λάχανο (συμπεριλαμβανομένου του μπρόκολου), πράσα, σπανάκι, μήλα, μικρά πολύχρωμα μούρα (βατόμουρα, μύρτιλα, σμέουρα κ.λπ.), εσπεριδοειδή, βιολογικό πράσινο τσάι, σοκολάτα πλούσια σε κακάο (με τουλάχιστον 70% κακάο, ιδανικά 85%) κουρκουμά (με λάδι).
§  Επιλέξτε φρούτα και λαχανικά που είναι όσο το δυνατόν φρέσκα (όσο το δυνατόν περισσότερο) και εποχιακά, ωμά (σύμφωνα με την πεπτική ανοχή σας) ή μαγειρεμένα με χαμηλό ατμό (μην μαυρίσετε τα τρόφιμα). 

Να προσθέσετε λίγο χυμό λεμονιού.
§  Προτιμήστε τα κατεψυγμένα φρούτα και λαχανικά από τις κονσέρβες ή από προϊόντα που δεν γωρίζετε τη φρεσκάδα τους.
§  Σκεφτείτε τα τρόφιμα που έχουν υποστεί ζύμωση: λαχανικά τουρσιά, κεφίρ, κομπούτσα, ψωμί με 100% προζύμι μακράς ζύμωσης, κ.λπ. 

Η ποσότητα που καταναλώνετε πρέπει να προσαρμόζεται ανάλογα με τη δική σας εντερική ευαισθησία.
§  Τα τρόφιμα που περιέχουν ανθεκτικό άμυλο είναι ενδιαφέροντα: δημητριακά ολικής αλέσεως, φαγόπυρος, όσπρια, ρύζι που τρώγεται κρύο μετά το μαγείρεμα.
§  Να μουλιάστε καλά τα όσπρια σας, τουλάχιστον 12 ώρες (συμπεριλαμβανομένων των φακών) πριν το μαγείρεμα και να τα μαγειρέψετε καλά.
§  Εάν πάσχετε από πεπτικές διαταραχές, αυτοάνοσες ασθένειες ή χρόνιες φλεγμονώδεις νόσους: αποφύγετε πατάτες, ντομάτες, μελιτζάνες, πιπεριές, φιστίκια και κάσιους. Ανάλογα με την κατάστασή σας, εξετάστε το ενδεχόμενο να μειώσετε ή και να σταματήσετε τα προϊόντα με βάση τη γλουτένη και τα γαλακτοκομικά προϊόντα
§  Προτιμήστε τα ποιοτικά λιπαρά: Τουλάχιστον 2 κουταλιές της σούπας παρθένο κραμβέλαιο ψυχρής έκθλιψης που φυλάγεται στο ψυγείο (μέγιστο 3 μήνες) ωμό σε καρύκευμα, 1 με 2 κουταλιές εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο, μικρά λιπαρά ψάρια, συμπεριλαμβανομένων των κονσερβοποιημένων 2 φορές την εβδομάδα (σαρδέλες, σκουμπρί, γαύρος), καρύδια, αμύγδαλα και φουντούκιακάθε μέρα (τουλάχιστον 60g με 30g καρύδια), αυγά από το δίκτυο Bleu Blanc Coeur (βιολογικά, ελευθέρας βοσκής και σεβασμό στα ζώα), αν δεν έχετε κότες (ιδανικά 1 με 2 βραστά ή μαλακά βραστά αυγά για πρωινό). 

Είναι σημαντικό τα τρόφιμα πλούσια σε ωμέγα 3, και ειδικά τα συμπληρώματα διατροφής, να οξειδώνονται όσο το δυνατόν λιγότερο, ώστε να μην αυξάνεται σημαντικά το οξειδωτικό στρες. Δείτε τις συμβουλές αγοράς και τις προφυλάξεις μου.
§  Περιορίστε την κατανάλωση κρέατος (αλλά όχι πρωτεϊνών), ειδικά εντατικής εκτροφής και προτιμήστε τα πουλερικά, τα ψάρια και τα αυγά. 

Προτιμήστε βραχείας αλυσίδας όπου τα ζώα έχουν εκτραφεί σε σανό, σε βοσκότοπους ή του τομέα της Bleu Blanc Coeur. 

Όσον αφορά την σημασία του ψευδαργύρου, βεβαιωθείτε ότι καταναλώνετε ζωικά προϊόντα ή αλλιώς συμπληρώματα διατροφής (δείτε αφιερωμένες οδηγίες).
§  Επιλέξετε μια διατροφή που είναι όσο το δυνατόν πιο φτωχή σε ρύπους και χημικά μόρια: βιολογικής προέλευσης ή ακόμη καλύτερα βιοδυναμικής καλλιέργειας, αφαιρέστε όλα τα γλυκαντικά από τη διατροφή σας και γενικά τα πρόσθετα όσο το δυνατόν περισσότερο (ιδιαίτερα καρβοξυμεθυλοκυτταρίνη Ε466 και πολυσορβικό 80 Ε433). 

Οι ακατέργαστες και τοπικές τροφές έχουν μεγαλύτερη σημασία από ποτέ στο σημερινό περιβάλλον. 

Αποφύγετε τα καλλυντικά προϊόντα που περιέχουν διοξείδιο του τιτανίου E171, πλαστικές ενώσεις που περιέχουν δισφαινόλες ή φθαλικές ενώσεις (βλ. Κεφάλαιο σχετικά με τους ρύπους). Χρησιμοποιήστε τηγάνια από ανοξείδωτο χάλυβα (inox), όχι Teflon (μη γδαρμένο) ή αλουμινίου.
§  Περιορίστε (εάν μπορείτε) τη χρήση αντιβιοτικών και ιδιαίτερα αντιφλεγμονωδών φαρμάκων: ζητήστε τη συμβουλή του γιατρού σας. 

Εάν είστε διαβητικός, σε καρδιαγγειακό κίνδυνο ή αν έχετε μια θεραπεία κατά της υψηλής αρτηριακής πίεσης, συζητήστε με το γιατρό σας για την αλλαγή της θεραπείας σας.
Συμπληρώματα διατροφής: 

Ποια να πάρω; 

Πώς; 

Σε ποιες καταστάσεις;
Αυτό που προτείνω εδώ είναι μια σύνθεση που έγινε από όλα τα δεδομένα που αναπτύχθηκαν σε κάθε μέρος.
Είναι το αποτέλεσμα μιας μακράς ανάλυσης της επιστημονικής βιβλιογραφίας και της αγοράς συμπληρωμάτων διατροφής που πληρούν τα πιο απαιτητικά κριτήρια ποιότητας.
Επισημαίνω και πάλι ότι δεν με ενδιαφέρει κανενός είδους εμπορικης προώθησης.
Τα 3 προϊόντα που συστήνω σε όλους για την πρόληψη (ειδικά εάν είστε πάνω από 60 ετών) και κατά σειρά προτεραιότητας είναι:
1- Βιταμίνη D
Αναμφισβήτητα, η βιταμίνη D είναι η βιταμίνη προτεραιότητας για τη βελτιστοποίηση της ανοσολογικής λειτουργίας, ειδικά κατά το τέλος του χειμώνα. Οι μελέτες και οι μετα-αναλύσεις που επέδειξαν το ενδιαφέρον της είναι πολυάριθμες και αξιόπιστες.
Στην πράξη:
§  Συνιστώ καθημερινή πρόσληψη 1000 έως 3000 IU / ημέρα για τη βελτιστοποίηση της ανοσολογικής απόκρισης (ιδανικά η πρόσληψη να γίνεται το βράδυ). Είναι πιο αποτελεσματική από μια περιστασιακά υψηλότερη πρόσληψη με τη μορφή αμπούλας. Το ιδανικό θα ήταν να γνωρίζετε την τρέχουσα τιμή σας για να ρυθμίσετε τη δοσολογία.
§  Εάν γνωρίζετε ότι έχετε έλλειψη μετά από εξέταση αίματος, εάν είστε θετικός για τη δοκιμή ή εάν είστε άνω των 60 ετών, συνιστώ αντί αυτού τη δόση των 75 IU ανά κιλό σωματικού βάρους ανά ημέρα.
§  Σε παιδιά (μεταξύ 1 και 5 ετών: 400 IU / ημέρα) Δεν έχουν καταδειχθεί υψηλότερες ευεργετικές επιδράσεις με υψηλή δόση (2000 IU έναντι 400 IU).
§  Παράδειγμα προϊόντων: D-Nat 1000 (Thérascience) ή Vitamine D3 1000 IU (Sunday Natural).
2- Ψευδάργυρος
Όπως και η βιταμίνη D, ο ψευδάργυρος είναι ΤΟ μεταλλικό στοιχείο στο ανοσοποιητικό σύστημα.
Στην πράξη :
§  Στην ιδανική περίπτωση, κάνετε μια εξέταση αίματος για να ελέγξετε το επίπεδό σας (ψευδάργυρος στα ερυθροκύτταρα).
§  Λόγω της σπουδαιότητάς του στην ανοσοποιητική λειτουργία, εάν είστε σε ανοσολογικό κίνδυνο ή vegan, ή άνω των 60 ετών ή ακόμα και για προληπτικούς λόγους, συστήνω 10 έως 15 mg δισγλυκίνης ψευδαργύρου. Προσοχή στην υπερδοσολογία, είναι επιβλαβής. Μην υπερβαίνετε τη δόση χωρίς συστάσεις ειδικού.
§  Παράδειγμα προϊόντα: Zinc chélaté ( Nutrixeal ) ή Zinc bio (Κυριακή Φυσικό)
3-  Βιταμίνη C
Τα προληπτικά οφέλη της συμπλήρωσης βιταμίνης C ισχύουν ιδιαίτερα για άτομα με ανεπάρκεια βιταμίνης C (πλειοψηφία του πληθυσμού όσον αφορά την αυθόρμητη σίτιση) ή "σε κίνδυνο": χαμηλή κατανάλωση φρέσκων φρούτων και λαχανικών, ηλικιωμένοι, καπνιστές, άτομα με χρόνιες φλεγμονώδεις ή αυτοάνοσες ασθένειες.
Στην πράξη, συνιστώ 1 έως 2 γραμμάρια την ημέρα, ιδανικά διαιρούμενο σε 5 δόσεις κατά τη διάρκεια της ημέρας. Οι "βασικές" μορφές βιταμίνης C, ιδανικά ασκορβικό νάτριο ή ασβέστιο, ή αλλιώς ασκορβικό οξύ είναι απόλυτα κατάλληλες. Οι μορφές ελεγχομένες αποδέσμευσης και η λιποσωμιακη είναι πολύ ακριβές σε σχέση με το μικρό αναμενόμενο όφελος.
Ομοίως, τα συμπληρώματα διατροφής που συνδυάζουν βιταμίνη C με φλαβονοειδή δεν είναι απαραίτητα, δεδομένου ότι η συνέργεια της δράσης είναι έγκυρη μόνο όταν αυτές οι ενώσεις είναι ενσωματωμένες σε ένα τροφικό σύμπλεγμα, επομένως σε ένα τρόφιμο.
Τα χάπια ασερόλας μπορούν να είναι μια λύση αλλά προσέξτε να ελέγξετε την περιεκτικότητα σε βιταμίνη C. Επιπλέον, πολλές μάρκες προσθέτουν ασκορβικό οξύ σε εκχυλίσματα acerola ογκομετρημένα σε βιταμίνη C. 

Είναι μια παραβίαση εμπιστοσύνης.
Σε συμπλήρωμα με τη διατροφή, ανάλογα με την ανοσολογική σας ευαισθησία
4- Echinacea
1 κουταλάκι του γλυκού σε λίγο νερό 1 έως 2 φορές την ημέρα.
Παράδειγμα προϊόντων: Το εργαστήριο EPS Phytoprevent (εκχυλίσματα πρότυπων φυτών) σε μορφή μονάδας ή σε συνδυασμό με το κυπαρίσσι για παράδειγμα, διατίθεται στα φαρμακεία. Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ως μητρικό βάμμα.
5- Πρόπολη
20 σταγόνες, 3 φορές την ημέρα, από μητρικό βάμμα (1 σταγόνα ανά κιλό σωματικού βάρους ανά ημέρα).
Παράδειγμα προϊόντων: Propolia ή Sunday Natural φυσικού ψεκασμού.
Σημείωση: Το αιθέριο έλαιο Ravinstara συνιστάται επίσης ως προληπτικό μέτρο.
Θα μπορούσα επίσης να προτείνω το μαγνήσιο όσον αφορά τον ρόλο του στον ενεργειακό μεταβολισμό, και την αντιική του δράση
Επιπλέον (κατά σειρά προτεραιότητας): εάν πάσχετε από σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, από αυτοάνοση ή από χρόνια φλεγμονώδη νόσο ή εάν έχετε αποδυναμοποιημένο ανοσοποιητικό σύστημα. 
1- Προβιοτικά
Για να κατανοήσουμε το ενδιαφέρον τους, σας καλώ να ανακαλύψετε το πλήρες άρθρο μου σχετικά με το θέμα: 

Πώς να επιλέξετε τα σωστά προβιοτικά; .
Στην πράξη:
§  Η δράση των προβιοτικών είναι ενδιαφέρουσα κυρίως μακροπρόθεσμα, τουλάχιστον για 3 μήνες 5 ημέρες την εβδομάδα.
§  10 με 20 δισεκατομμύρια, 15 λεπτά πριν το πρωινό (κρατήστε το στο ψυγείο).
§  Παράδειγμα προϊόντων: Lactibiane Immuno (Pileje), Florinov Imuno (Effinov), Darmaflora (Dr Wolz).
2- Κερσετίνη
Σε αντίθεση με όσα κυκλοφορούν σε ορισμένες ιστοσελίδες, η κερσετίνη, αν και αντιπροσωπεύει ένα σημαντικό αντιοξειδωτικό στο πλαίσιο του κοροναϊού, δεν είναι ΤΟ μόριο του θαύματος.
Στην πράξη :
§  Λαμβάνοντας υπόψη την σημερινή κατάσταση και ειδικά εάν τρώτε λίγα φρούτα και λαχανικά, είναι δικαιολογημένη η συμπλήρωση μέχρι 1g την ημέρα (500mg το μεσημέρι και το βράδυ) κατά τη διάρκεια του γεύματος.
§  Συνδυάζετε συστηματικά με φυτά πλούσια σε φλαβονοειδή και στην κατανάλωση τσαγιού τη διάρκεια της ημέρας.
§  Παράδειγμα προϊόντων: θα βρείτε κερσετίνη (αν υπάρχει ακόμα!) σε Nutrixeal και Sunday Natural.
3- Γλουταμίνη
Η γλουταμίνη είναι χρήσιμη στο πλαίσιο της ανοσίας για δύο λόγους. Από τη μία πλευρά, είναι ένας σημαντικός διαμορφωτής της λειτουργίας των ανοσοκυττάρων. Από την άλλη πλευρά, τα εντερικά κύτταρα που εγγυώνται την ακεραιότητα του βλεννογόνου τη χρειάζονται επίσης.
Στην πράξη :
§  5g ανά ημέρα για 1 έως 2 μήνες.
§  Παράδειγμα προϊόντων: Glutamine (Sunday Natural) ή L-Glutamine ( Nutrixeal ).
4- Ιαπωνικά μανιτάρια (maïtake, reishi, shiitake, cordyceps)
Αυτά τα ιαπωνικά μανιτάρια είναι πλούσια σε ορισμένα συστατικά της οικογένειας των πολυσακχαριτών που είναι ιδιαίτερα ενδιαφέροντα για την υποστήριξη της ανοσίας: βήτα - (1,3 / 1,6) - γλυκάνες .
Στην πράξη :
§  Μπορείτε να προσθέσετε μανιτάρια στη διατροφή σας, αλλά οι ποσότητες β-γλυκανών που καταναλώνονται είναι χαμηλές.
§  3 κάψουλες των 500 mg ανά ημέρα τυποποιημένων εκχυλισμάτων κατά τη διάρκεια ενός γεύματος.
§  Παράδειγμα προϊόντων: RSM ( Nutrixeal ) ή εκχυλίσματα από Reishi ή Shiitake ή Maitake ή Cordyceps (Sunday Natural).
Εάν παίρνετε φάρμακα, καπνίζετε, πίνετε πολύ αλκοόλ, είστε εκτεθειμένοι σε ρύπους ή τρώτε πολύ λίγα φρούτα και λαχανικά.
Ν- ακετυλ- κυστεϊνη (NAC) + γλυκίνη
Η γλουταθειόνη είναι σημαντικός παράγοντας στην ανοσολογική υποστήριξη. Ωστόσο, η ενεργός μορφή της (μειωμένη γλουταθειόνη) που προσφέρεται ως συμπλήρωμα διατροφής δεν είναι μόνο ιδιαίτερα δαπανηρή αλλά υποβαθμίζεται πολύ η δραστικότητα της στο έντερο. Στην πράξη, θα ήθελα να συστήσω αντ 'αυτού:
§  500 mg έως 1 g ημερησίως Ν-ακετυλο-κυστεΐνης (NAC ) σε συνδυασμό με 5 έως 10 g γλυκίνης 390 επιτρέπουν στο σώμα να κάνει τη δική της γλουταθειόνη.
§  Παράδειγμα προϊόντων: NAC στο Nutrixeal + γλυκίνη από Sunday Natural ή Nutrixeal .
Πιθανή λήψη συμπληρώματος διατροφής μετά από αντικειμενική αξιολόγηση εξέτασης αίματος (προσοχή στην υπερδοσολογία)
Βιταμίνη Α
§  600 έως 800 μg ανά ημέρα.
§  Παράδειγμα προϊόντος: A-mulsion ( Energetica Natura ).
Βιταμίνη Ε
§  Μπορεί να παρέχεται συστηματικά σε άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών.
§  Προτιμήστε μια φυσική μορφή που περιέχει όλα τα ισομερή της βιταμίνης Ε (όχι μόνο άλφα-τοκοφερόλη) μέχρι 15 έως 30 mg την ημέρα .
§  Παράδειγμα προϊόντων: Υγρή βιταμίνη Ε από το εργαστήριο Solgar που διατίθεται στα φαρμακεία.
Σελήνιο
§  50 έως 75 μg ανά ημέρα με τη μορφή L-σεληνομεθειονίνης.
§  παράδειγμα Προϊόν: Σελήνιο χηλικό (Nutrixeal) ή Σελήνιο Bio (Sunday Natural).
Σίδηρος
§  Είναι απαραίτητο να ελέγξετε τη φερριτίνη σας με εξέταση αίματος σε κατάσταση υγείας (αν συμβαίνει αυτό, ζητήστε καλύτερα το γιατρό σας για τη δοσολογία του διαλυτού υποδοχέα τρανσφερρίνης). Σας συμβουλεύω θερμά να ΜΗΝ καταναλώνετε συμπληρώματα διατροφής που περιέχουν σίδηρο χωρίς να έχετε επαληθεύσει ότι έχετε έλλειψη, του τύπου πολυμετάλλων "όλα σε ένα". Το ίδιο ισχύει για τον χαλκό.
§  14 έως 28 mg ημερησίως ανάλογα με την ανοχή στο πεπτικό σύστημα.
§  Παράδειγμα προϊόντων: Fer Magnésium (Thérascience) ή Végifer (Flaman Vert).
Σε περίπτωση θετικής εξέτασης ή αποδεδειγμένης μόλυνσης από Covid-19 (να συνοδεύεστε από ειδικό για να ορίσει τη σειρά προτεραιότητας στην πρόσληψη των συμπληρωμάτων ανάλογα με την περίπτωσή σας)
Βιταμίνη D: 75 IU / k σωματικού βάρους / ημέρα + Βιταμίνη C: 200 mg κάθε 1 έως 2 ώρες + Βιταμίνη B6: 2 mg / ημέρα, ακόμη και 20 mg πυριδοξάλης-5-φωσφορικού οξέος (P5P) σε περίπτωση διαπιστωμένου ελλείμματος. Παράδειγμα του προϊόντος: Βιταμίνη Β6 (Κυριακή Natural).
§  Ψευδάργυρος: 20 mg / d
§  Γλουταμίνη: 10 g ανά ημέρα
§  Κερσετίνη : 2x500mg 2 φορές την ημέρα
§  Μανιτάρια πλούσια σε β- γλυκάνες : 2 × 500 mg 2 φορές την ημέρα
+ Ανάλογα με την κατάσταση:
§  NAC + γλυκίνη ανάλογα με την κατάσταση
§  Αρτεμισία (Artemisia annua )
Το Αρτεμισιά (Artemisia annua) είναι ένα φυτό που παραδοσιακά χρησιμοποιείται στην κινεζική ιατρική και αναγνωρίζεται για την αντιπαρασιτική δράση του, ειδικά σε περιπτώσεις ελονοσίας (μαλάρια) ή βαβεσιώσεως, μια από τις συν-λοιμώξεις της νόσου του Lyme.
Δεν υπάρχει σημαντική μελέτη των επιδράσεων της Artemisia Annua στον κοροναϊό. Εντούτοις, λόγω των ιδιαιτέρως ενδιαφερόντων επιπτώσεών του σε άλλες ιογενείς λοιμώξεις, δεδομένων των προκαταρκτικών αποτελεσμάτων που επιτυγχάνονται με την υδροξυχλωροκίνη (Plaquenil), ακόμη και αν ο μηχανισμός δράσης είναι διαφορετικός, πρόκειται για ένα κομμάτι που δεν πρέπει να αγνοηθεί κατά την γνώμη μου.
Στην πράξη:
§  Η Αρτεμισία μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν διάλυμμα (κατά προτίμηση σε πλήρες γάλα αντί για νερό, ανάλογα με την ανοχή σας στη λακτόζη), σε μητρικό βάμμα, σε σκόνη (κάψουλα), με φρέσκο χυμό (1 κουταλιά της σούπας με τη χρήση εξολκέα) ή με ψυχρή διαβροχή.
§  Σε περίπτωση λοίμωξης, είναι σημαντικό να καταναλώνονται όλα τα ενεργά συστατικά σε αναλογία 5gr ανά λίτρο. Μπορείτε να το καταναλώνετε κατά τη διάρκεια της ημέρας ή να παίρνετε κάψουλα των 500mgr, 3 φορές την ημέρα (πρωί, μεσημέρι, βράδυ) για 7-10μέρες και μετά μειώνεται την ποσότητα σε 1,5gr την ημέρα (προληπτική δόση) διαλειμματικά με άλλες θεραπείες, πχ. για 2 εβδομάδες το μήνα (όχι συνεχόμενη χρήση).
§  Το φυτό αυτό δεν επιτρέπεται στη Γαλλία σαν συμπλήρωμα διατροφής. Εάν επιθυμείτε μπορείτε να το καλλιεργήσετε μόνοι σας. Σας προτείνω  τις συμβουλές του βοτανολόγου Christophe Bernard και μπορείτε να βρείτε τους σπόρους στην ιστοσελίδα kokopelli. Ξένες ιστοσελίδες προσφέρουν την Αρτεμισία στο Ίντερνετ.
§  Ιαπωνικό πολύγονο (Japanese Knotweed)
Ένα ποώδες φυτό που καλλιεργείται στην Κίνα, Κορέα, Ιαπωνία και Σιβηρία και χρησιμοποιείται για τη νόσο του  Lyme ή Βορρελίωση. Επίσης φαίνεται να έχει αντιικές ιδιότητες, που αποτέλεσαν το θέμα αρκετών in vitro μελετών στη γρίπη, τον έρπη, το κοξάκι την ηπατίτιδα-Β και τον ιό Έμπολα.
§  Στην πράξη :
- 4 x 500 mg ημερησίως
- Παράδειγμα του προϊόντος : Diétanat
§  Σημείωση: Αιθέριο έλαιο ευγενής δάφνης διατίθεται σε αρωματοθεραπεία. Μπορεί επίσης να ληφθούν υπόψη αιθέρια έλαια όπως η κανέλα, το θυμάρι με θυμόλη και το γαριφαλόδενδρο (προσέξτε τα, ιδιαίτερα δυνατά, να χρησιμοποιηθούν μετά από συμβουλές από εκπαιδευμένο επαγγελματία).
Για να ολοκληρώσω αυτό το πρώτο μέρος
Εδώ είναι οι βασικές συμβουλές που μπορώ να μοιραστώ μαζί σας σχετικά με τη διατροφική διαχείριση αυτής της πολύ ιδιαίτερης περιόδου περιορισμού που σχετίζεται με την επιδημία κοροναϊού.
Και πάλι, μέρος αυτού του άρθρου είναι αφιερωμένο στην παρουσίαση της σημασίας και των ορίων των συμπληρωμάτων διατροφής βάσει στοιχείων από την επιστημονική βιβλιογραφία, γεγονός που δεν σημαίνει ότι πρέπει να θεωρούνται ως προτεραιότητα.
Είναι πράγματι "συμπληρώματα" για τη διατροφή. 

Παρόλο που είναι χρήσιμα για τη υποστήριξη της ανοσίας αυτή τη στιγμή, σας καλώ να δώσετε προτεραιότητα στις επιλογές των τροφίμων σας.
Προσέξτε τις σειρήνες του διαδικτύου ...
Σαν συμπέρασμα και με σκοπό να σας ενθαρρύνω μπορώ να σας πω να φροντίζετε τον εαυτό σας, τους αγαπημένους σας και να εκμεταλλευτείτε αυτήν την «ευκαιρία» να εξελιχθείτε προς έναν τρόπο ζωής που σέβεται την υγεία σας, αυτό των παιδιών σας και του πλανήτη μας; 
Επειδή, ακόμη και αν το θέμα πέρασε σε δεύτερο πλάνο σε αυτή την περίοδο της πολεμικής ιατρικής, η διατήρηση του περιβάλλοντος παραμένει το βασικό ζήτημα.
Δεν θα ήθελα να πω ότι αυτό που συμβαίνει σε εμάς είναι η συνέπεια της συμπεριφοράς μας και ότι η θνησιμότητα που συνδέεται με το Covid-19 φαίνεται πολύ μικρή σε σύγκριση με άλλες καταστροφικές κρίσεις υγείας και πείνας στον κόσμο.
Δεν έχω την αρμοδιότητα και άλλοι το κάνουν ήδη.
Ωστόσο, οι πιο ηλικιωμένοι άνθρωποι είναι σήμερα οι πιο ευάλωτοι σε αυτή την κατάσταση. 

Ας βεβαιωθούμε, λοιπόν, με τις αποφάσεις μας, αλλά κυρίως με τις πράξεις μας, ότι τα παιδιά μας δεν είναι και αυτά ευάλωτα στα επόμενα χρόνια.
Εάν επιθυμείτε να ανακαλύψετε λεπτομερώς τις αιτιολογήσεις των συμβουλών μου, θα βρείτε όλες τις λεπτομέρειες σε αυτό το δεύτερο μέρος, που προορίζεται για τους πιο ενημερωμένους.
Το εντερικό οικοσύστημα βρίσκεται στην καρδιά της ανοσίας σας
Είναι πράγματι Η διατροφική προτεραιότητα34. 

Μιλώ πράγματι για το οικοσύστημα και όχι μόνο για τη μικροχλωρίδα.
Αποτελείται από περίπου 100.000 δισεκατομμύρια βακτήρια, αλλά και ζύμες και ιούς, συμπεριλαμβανομένων των λεγόμενων βακτηριοφάγων, οι οποίοι είναι περίπου 10 φορές περισσότεροι από τα βακτηρίδια.
Σύμφωνα με μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Nature το 201035, οι γενετικές πληροφορίες στο έντερο μας - το μεταβολώμα - είναι 150 φορές μεγαλύτερες από το ανθρώπινο γονιδίωμα. Περίπου 160 διαφορετικά είδη βακτηρίων (1000 σύμφωνα με ορισμένους συγγραφείς) αποικίζουν την εντερική μικροβιακή χλωρίδα36.
Οι μεγάλες οικογένειες - τα φύλα μικροβίων - είναι για το 90% των Firmicutes (λεγόμενα gram-θετικά βακτήρια) και Bacteroidetes (λεγόμενα gram-αρνητικά βακτήρια) 37. Ακολουθούν τα Actinobacteria, Proteobacteria , Fusobacteria και Verrucomicrobia.
O εντερικός βλεννογόνος
Το έντερο είναι η προνομιακή επιφάνεια για ανταλλαγές μεταξύ του περιβάλλοντος και του εσωτερικού κόσμου. 

Η εντερική βλεννογόνος μεμβράνη αποτελείται από όχι λιγότερο από 300 m2 επιφάνειας!
Μια μελέτη του 2014 μοιάζει ωστόσο να θέτει τον αριθμό αυτό σε προοπτική, θεωρώντας ότι η επιφάνεια θα ήταν στην πραγματικότητα ... 32m238.
Ένα τέτοιο σφάλμα (με συντελεστή 10) συνδέεται με το γεγονός ότι ο υπολογισμός θα είχε γίνει με βάση τις μετρήσεις που έγιναν ιστορικά σε αποβιώσαντες.
Σε κάθε περίπτωση, το έντερο παραμένει μια σημαντική περιοχή ανταλλαγής. 

Η βλεννογόνος μεμβράνη αποτελείται από διάφορους τύπους κυττάρων.
Το κύριο είναι το εντεροκύτταρο, που αποτελείται από μιτροβρίλια που είναι υπεύθυνα για την αφομοίωση των θρεπτικών ουσιών (υδατάνθρακες, λιπίδια, πρωτεΐνες) και μικροθρεπτικά συστατικά (βιταμίνες, μέταλλα, ιχνοστοιχεία, φυτικά ενεργά συστατικά κλπ.).
Αυτό το κύτταρο παίζει ουσιαστικό ρόλο στο βαθμό που, αφενός, είναι υπεύθυνο για την αφομοίωση και, αφετέρου, εγγυάται τη σφράγιση μεταξύ του εσωτερικού και του "εξωτερικού" περιβάλλοντος, δηλαδή του αυλού του εντέρου, του επονομαζόμενου εντερικού φραγμού.
Ο εντερικός βλεννογόνος επομένως εξασφαλίζει την επιλεκτική διαπερατότητα.
Ωστόσο, ο ρόλος του δεν σταματά εκεί. 

Εξασφαλίζει επίσης την έκκριση της βλέννας για να τον προστατεύσει από τη γαστρική οξύτητα και παράγει πολλά πεπτίδια και γαστρεντερικές ορμόνες χάρη στα λεγόμενα εντερο-ενδοκρινικά κύτταρα που δίνουν στο έντερο το ψευδώνυμο του δεύτερου εγκεφάλου ή του εντερικού νευρικού συστήματος. 

Και, για αυτό που μας ενδιαφέρει εδώ, ρυθμίζει την ανοσία.
Το εντερικό οικοσύστημα είναι ένας διπλός ανοσολογικός πρωταγωνιστής. 

Πάνω απ 'όλα, ο βλεννογόνος και η μικροχλωρίδα εγγυώνται φυσική προστασία από παθογόνους παράγοντες. 

Είναι η πρώτη γραμμή άμυνας.
Επιπλέον, αυτό το οικοσύστημα θα καθορίσει εν μέρει τον τρόπο με τον οποίο το ανοσοποιητικό σύστημα μπορεί να αντιδράσει στα μικρόβια. 

Επομένως, είναι απαραίτητο το ανοσοποιητικό σύστημα να είναι σε θέση να καθιερώσει έναν αρμονικό διάλογο μεταξύ των κυττάρων και των βακτηρίων της εντερικής μικροχλωρίδας, με κίνδυνο να δημιουργήσει μια πραγματική διαφωνία με δυνητικά σοβαρές συνέπειες για την υγεία.
Για να γίνει αυτό, ο εντερικός βλεννογόνος έχει έναν πραγματικό στρατό στη διάθεσή του:
• Τα κύτταρα των Paneth είναι εξειδικευμένα κύτταρα, τα οποία είναι υπεύθυνα για την παραγωγή αντιμικροβιακών ενώσεων όπως το λυσοζύμη, τις αμυντοσίνες ή το Reg3y.
• Τα πλασματοκύτταρα, που είναι παρόντα στο lamina propria, ένας συνδετικός ιστός που καλύπτει την βλεννογόνο μεμβράνη, θα παράγουν πολύ μεγάλες ποσότητες αντισωμάτων για να εξασφαλίσουν την παραγωγή ενώσεων απαραίτητων για την προστασία του οργανισμού: τα IgA ή εκκριτικές ανοσοσφαιρίνες τύπου Α, που είναι περισσότερες από το άθροισμα όλων των άλλων αντισωμάτων που παράγονται από τον οργανισμό!
• Τα δενδριτικά κύτταρα παρέχουν μια άνοση σύνδεση μεταξύ του εσωτερικού περιβάλλοντος και του αυλού του εντέρου.
• Οι πλάκες του Πέγιερ (Peyer) είναι ειδικές δομές που βρίσκονται στο τερματικό τμήμα του ειλεού. 

Πρόκειται για ένα σύνολο λεμφοειδών ωοθυλακίων με διάμετρο 5 έως 6 mm, που αποτελούνται ουσιαστικά από ανοσοποιητικά κύτταρα (κυρίως Β και Τ λεμφοκύτταρα που εμπλέκονται στη αποκαλούμενη προσαρμοστική απόκριση) και σε επαφή με μια άλλη κατηγορία κυττάρων του εντερικού βλεννογόνου, τα Μ κύτταρα. 

Οι λεμφαδένες και άλλα απομονωμένα λεμφοειδή θυλάκια συμπληρώνουν το ανοσοποιητικό σύστημα. 

Επιπλέον, υπάρχουν πολλά κυκλοφορούντα κύτταρα όπως τα μακροφάγα και τα ουδετερόφιλα που εμπλέκονται στην έμφυτη ανοσοαπόκριση.
Αυτή η πολύπλοκη οργάνωση (απλουστευμένη εδώ) αντιπροσωπεύει την κύρια οργανωμένη γραμμή της ανοσολογικής άμυνας έναντι παθογόνων παραγόντων. Θεωρείται (εμπειρικά) ότι περίπου το 70% της ανοσίας είναι σε επαφή με την εντερική σφαίρα 39.
Για να διασφαλιστεί η βέλτιστη λειτουργία, αυτά τα κύτταρα επικοινωνούν όχι μόνο μεταξύ τους, αλλά και με την εντερική μικροχλωρίδα και με όλο τον οργανισμό χάρη στους αγγελιαφόρους για τους οποίους μιλάω πολύ τακτικά: τις κυτοκίνες .
Υπάρχουν πάρα πολλές από αυτές (περίπου 60), η καθεμία από αυτές παίζει ένα συγκεκριμένο ρόλο στη μετάδοση στοχοθετημένων πληροφοριών στα άλλα κύτταρα.
Η φύση των κυτοκινών που παράγονται από το ανοσοποιητικό σύστημα εξαρτάται εν μέρει από τη φύση των βακτηριδίων που υπάρχουν στην εντερική μικροχλωρίδα αλλά και από την ακεραιότητα του εντερικού βλεννογόνου.
Πράγματι, το ανοσοποιητικό σύστημα μπορεί να αναγνωρίσει, χάρη στους ειδικούς υποδοχείς (TLR και NLR) που υπάρχουν συγκεκριμένα στα μακροφάγα, ορισμένες ενώσεις βακτηριακών ή ιικών τοιχωμάτων, λιποπολυσακχαριτών ή LPS (και σε μικρότερο βαθμό πρωτεογλυκάνες, φλαγγελίνες ή ΑΤΡ που δεν έχει καμία θέση σε έναν εξωκυτταρικό χώρο).
Αυτή η αναγνώριση θα ξεκινήσει την παραγωγή των χημικών ενώσεων από τα μακροφάγα για να σκοτώσει το μικρόβιο μέσω μεγάλου οξειδωτικό στρες και την έκκριση φλεγμονωδών αγγελιοφόρων, τις κυτοκίνες (ή χημειοκίνες), που θα καλέσουν άλλα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος για υποστήριξη.
Πέρα από τη μετάδοση πληροφοριών, αυτά τα μηνύματα ευθύνονται για την εκκίνηση της φλεγμονής, που έχει σαν σκοπό την επιτάχυνση της λεμφικής ροής για τη μεταφορά των μικροβίων ή των μολυσμένων κυττάρων στους λεμφοειδείς ιστούς.
Η παρουσία αυτών των ενώσεων μπορεί να οφείλεται σε παθογόνους παράγοντες αλλά και στην εντερική μικροβιακή χλωρίδα.
Πράγματι, ορισμένα από αυτά τα βακτήρια περιέχουν (ή παράγουν μόρια που τα περιέχουν), τα οποία στη συνέχεια αναγνωρίζονται από τους υποδοχείς TLR (κυρίως TLR2 και TLR4) και των NOD 40-43 ανοσοκυττάρων.
Σε περίπτωση αυξημένης παρουσίας αυτών των ενώσεων στο αίμα, το ανοσοποιητικό σύστημα μπορεί να ενεργοποιηθεί, με αποτέλεσμα μια φλεγμονή που θα αυξήσει τη διαπερατότητα της βλεννογόνου μεμβράνης.
Αυτό είναι περισσότερο γνωστό ως εντερική υπερδιαπερατότητα (IPH) ή ενδοτοξίνωση 44-50.
Δυστυχώς, ένας τέτοιος μηχανισμός αποτελεί έναν φαύλο κύκλο. 

Εάν ο βλεννογόνος γίνει πιο διαπερατός, θα επιτρέψει στην πραγματικότητα να περάσει περισσότερος LPS, πράγμα που θα έχει ως αποτέλεσμα μια αυξημένη φλεγμονή, η οποία με τη σειρά της θα αυξήσει τη διαπερατότητα κλπ.
Ο μηχανισμός αυτός είναι γνωστός ως υπερδιαπερατότητα. 

Έχετε καταλάβει την ιστορία.
Ένας τέτοιος φλεγμονώδης φαύλος κύκλος μπορεί να έχει σημαντικές συστημικές συνέπειες, πολύ πέρα από την πεπτική σφαίρα.
Οι κυτοκίνες που παράγονται κατ 'αυτόν τον τρόπο μπορούν στην πραγματικότητα να δράσουν σε πολλά όργανα, συμπεριλαμβανομένου του εγκεφάλου, του ήπατος, των νεφρών ή του παγκρέατος, και "τρελαίνουν" το σύστημα 51,52 .
Είναι πλέον καλά τεκμηριωμένο ότι αυτή η κακοήθης φλεγμονή που προέρχεται από την εντερική μικροχλωρίδα, χαμηλής βαθμίδας, προάγει την εμφάνιση χρόνιων φλεγμονωδών και νευροεκφυλιστικών παθολογιών, καρκίνων και αυτοάνοσων νόσων 41,53,54 . 

Και δε σταματάει εδώ, η χρόνια παρουσία αυτών των μικροβιακών ενώσεων επηρεάζει ακόμη και το μεταβολισμό της ανθρώπινης ενέργειας, κυρίως με την αύξηση της αντίστασης στην ινσουλίνη, αυξάνοντας έτσι τους κινδύνους της παχυσαρκίας, του διαβήτη, της ηπατικής στεάτωσης και των περισσότερων ασθενειών του πολιτισμού 55-64. 

Είναι συνεπώς ένας ιδιαίτερα σημαντικός μηχανισμός που πρέπει να σταματήσει.
Από τη μία πλευρά, παρέχει μια καλύτερη κατανόηση του μηχανισμού πίσω από την ανοσολογική απόκριση στη διέλευση των παθογόνων βακτηρίων, αλλά και των μορίων που θεωρούνται δυνητικά επικίνδυνα από το ανοσοποιητικό σύστημα, συμπεριλαμβανομένων των τροφικών πεπτιδίων ή των αυτό-πρωτεϊνών.
Ο ντόρος γύρο από τη μείωση ή ακόμη και την εξάλειψη της γλουτένης και των γαλακτοκομικών καζεϊνών είναι ένα παράδειγμα 65-69 ( βλ. Άρθρο μου σχετικά με το θέμα ).
Από την άλλη πλευρά, υπογραμμίζει τις πιθανές συνέπειες μιας διαταραχής της εντερικής μικροχλωρίδας, της λεγόμενης δυσβολίας, στην ισορροπία του ανοσοποιητικού συστήματος και στην υγεία εν γένει.
Αντιστρόφως, μια υγιή εντερική μικροχλωρίδα συμμετέχει στη ρύθμιση της διαφοροποίησης των ανοσοκυττάρων 70.
Ειδικότερα είναι υπεύθυνη για μια σημαντική παραγωγή λιπαρών οξέων βραχείας αλυσίδας (βουτυρικό, οξικό, προπιονικό οξέα) ιδιαίτερα ευεργετικών για τον έλεγχο της φλεγμονής και της ανοσίας.
Πράγματι, προάγουν τη διαφοροποίηση των Τ λεμφοκυττάρων προς την οδό των ρυθμιστικών Τ λεμφοκυττάρων και συνεπώς προς τον καλύτερο έλεγχο της φλεγμονής 1,2 .
Και η ιστορία δεν τελειώνει εδώ.
Αναφέραμε πράγματι ότι οι ανοσοσφαιρίνες Α (IgA) που παράγονται και υπάρχουν στη βλέννα του εντερικού φραγμού αποτελούν μια κύρια γραμμή ανοσολογικής άμυνας. 

Υπάρχει μια στενή διασύνδεση μεταξύ αυτών των IgA και της εντερικής μικροχλωρίδας.
Η παρουσία τους ρυθμίζει τη σύνθεση της μικροχλωρίδας και, αντίστροφα, μια μικροχλωρίδα καλής ποιότητας μπορεί να προάγει μια προσαρμοσμένη έκκριση IgAs 71-75.
Τα βακτήρια στην εντερική μικροχλωρίδα αλληλεπιδρούν επίσης με Τ-ρυθμιστικά λεμφοκύτταρα τα οποία, σε περίπτωση διαταραχή του ανοσοποιητικού, μπορεί να είναι η αιτία χρόνιων φλεγμονών ή ακόμη και αυτοάνοσων αποκρίσεων 76,77 .
Επιπλέον, μια διατροφή που προάγει τη δυσβολία μπορεί να ενεργοποιήσει ορισμένα κύτταρα του ανοσοποιητικού του εντέρου, τα μικρογλοία και να διεγείρει την οδό TH17, αυξάνοντας τη χρόνια φλεγμονή και τον κίνδυνο αυτοάνοσων νόσων, όπως η σκλήρυνση κατά πλάκας 78.
Όπως θα το έχετε καταλάβει, η ακεραιότητα του εντερικού οικοσυστήματος είναι απαραίτητη, τόσο για να ενισχύσει την ανοσία του, προκειμένου να προστατεύσει και να υπερασπιστεί καλύτερα τον εαυτό του από μια μόλυνση, και να αποφευχθεί μια επιδεινούμενη απόκριση των ανοσοκυττάρων, υπεύθυνων των χρόνιων φλεγμονών, της υπερευαισθησίας στα τρόφιμα, ακόμη και των αλλεργιών ή αυτοάνοσων παθολογίων.
Εντερική μικροχλωρίδα και κορωναϊός Cov-19
Μια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε στις 3 Μαρτίου 2020 στο περιοδικό Cell ορίζει τις πιθανές επιπτώσεις της μικροχλωρίδας στους κινδύνους της βακτηριακής επιμόλυνσης μετά από ιογενή λοίμωξη του τύπου της γρίπης (H1N1 και H3N2) 1 .
Σε ποντικούς μολυσμένους με γρίπη, η ποσότητα βακτηρίων που παράγουν λιπαρά οξέα βραχείας αλυσίδας μειώθηκε μετά τη μόλυνση. 

Αντιστρόφως, τα πιθανώς παθογόνα βακτήρια όπως το Ε. Coli αυξήθηκαν.
Μετά από 14 ημέρες, η μικροχλωρίδα επέστρεψε στην αρχική της σύνθεση. 

Ωστόσο, τα ποντίκια που μολύνθηκαν με τον ιό έδειξαν μεγαλύτερη ευαισθησία σε βακτηρίδια, όπως ο πνευμονόκοκκος.
Όταν η μικροχλωρίδα από μολυσμένα με ιό ποντίκια εμφυτεύθηκε σε υγιή ποντίκια, τα ποντίκια έγιναν επίσης πιο ευαίσθητα στη βακτηριακή επιμόλυνση. 

Το οξικό οξύ, ένα από τα λιπαρά οξέα βραχείας αλυσίδας, φαίνεται να εμπλέκεται περισσότερο στα κύτταρα του ανοσοποιητικού του πνεύμονα (συγκεκριμένα με σύνδεση στον υποδοχέα GPR43 των μακροφάγων).
Επιπλέον, όπως ανέφερα στην εισαγωγή, περίπου το 10% των ασθενών με Covid-19 πάσχουν από πεπτικές διαταραχές, συμπεριλαμβανομένης της διάρροιας.
Αρκετοί συγγραφείς υποδεικνύουν ότι οι υποδοχείς ACE2 εντοπίζονται κυρίως στο εντερικό επιθήλιο 15, οπότε το Covid-19 μπορεί να αλληλεπιδράσει με την εντερική μικροχλωρίδα 16.
Οι πνεύμονες έχουν επίσης τη δική της μικροχλωρίδα και οι δεσμοί μεταξύ των δύο οργάνων δεν είναι ακόμη πλήρως κατανοητοί. 

Ωστόσο, τα άτομα με αναπνευστικές λοιμώξεις συνήθως έχουν εντερικές διαταραχές.
Στην περίπτωση της γρίπης, έχει αποδειχθεί ότι η ρύθμιση της εντερικής μικροχλωρίδας μπορεί να μειώσει την πνευμονία και να αναστρέψει κάποιες από τις παρενέργειες των αντιβιοτικών για να αποτρέψει την αρχική αντιγραφή του ιού της γρίπης στο πνευμονικό επιθήλιο 17.
Η ίδια η Κινεζική Εθνική Επιτροπή Υγείας ανέφερε ότι υπέβαλε τη δυνατότητα χρήσης προβιοτικών σε ασθενείς με σοβαρή λοίμωξη από το Covid19 από την 5η έκδοση των συστάσεών της 18.
Είναι πολύ πιθανό η ποιότητα της μικροχλωρίδας να διαδραματίζει ουσιαστικό ρόλο στην ανοσολογική απάντηση, γι 'αυτό και θέλησα να επεκτείνω τις συμβουλές σχετικά με αυτό το μέρος στο άρθρο.
Στην πράξη: πώς να βελτιστοποιήσετε την ανοσία σας με τη φροντίδα του μικροβιοτύπου σας;
• Πάρτε το χρόνο να μασάτε καλά.
• Να προτιμάτε τα πρεβιοτικά τρόφιμα και να διαφοροποιείτε τη διατροφή σας.
Εάν υπάρχει επιστημονική συναίνεση ως προς το ποια τρόφιμα μπορείτε να επιλέξετε για να φροντίσετε την εντερική μικροχλωρίδα σας, είναι πράγματι τα πρεβιοτικά τρόφιμα.
Τα φρούτα, τα λαχανικά και τα δημητριακά αποτελούν την κύρια πηγή χάρη στον πλούτο τους σε ζυμώσιμες ίνες. 

Τα τρόφιμα που περιέχουν τις περισσότερες είναι οι μπανάνες, οι αγκινάρες, το σκόρδο, τα κρεμμύδια, οι αγκινάρες Ιερουσαλήμ, η κολοκύθα, τα πράσα, τα σπαράγγια, το λαγόχορτο, τα φύλλα κιχωρίου (πικροράδικο), η σίκαλη ολικής άλεσης.
 Η κατανάλωση psyllium, περίπου 5 γραμμάρια την ημέρα, είναι επίσης ενδιαφέρουσα, πέρα από τη βοήθεια για τη ρύθμιση της διαμετακόμισης 103.
Τα τρόφιμα που περιέχουν ανθεκτικό άμυλο επιτρέπουν επίσης την παραγωγή βουτυρικού οξέος και συνολικά λιπαρών οξέων βραχείας αλυσίδας από την μικροχλωρίδα 104-106. 

Οι κύριες πηγές είναι οι σπόροι (δημητριακά ολικής αλέσεως), το φαγόπυρο, τα όσπρια, οι τροφές με υδατάνθρακες που περιέχουν ανάδρομη αμυλόζη (ρύζι και πατάτες που τρώγονται κρύα μετά το μαγείρεμα).
• Εστιάζεστε στους πολυφαινόλες.
Όλες οι πολυφαινόλες είναι ευεργετικές για την εντερική μικροχλωρίδα σας. Ωστόσο, μερικές έχουν μελετηθεί ιδιαίτερα και έχουν αποδειχθεί τα ευεργετικά τους αποτελέσματα: μικρά μούρα  (βατόμουρα, μύρτιλλα, σμέουρα κλπ.), λαχανικά, πράσινο τσάι, κακάο, ελαιώδης καρποί (καρύδια, φουντούκια και αμύγδαλα), δημητριακά ολικής αλέσεως, καφές, τζίντζερ, κουρκουμάς.
Διατηρήστε όσο το δυνατόν περισσότερο τις ιδιότητες αυτών των τροφών, τρώγοντας τα όσο το δυνατόν φρέσκα, ωμά ή στον ατμό και καρυκευμένα με λάδι πλούσιο σε ωμέγα 3 και 9 (παρθένο ελαιόλαδο και κραμβέλαιο ψυχρής έκθλιψης). Άλλα λαχανικά είναι επίσης ευεργετικά, όπως η σίκαλη ολικής αλέσεως.
Σε γενικές γραμμές, η μεσογειακή διατροφή φαίνεται να είναι ένα πρότυπο επιλογής για τη μικροχλωρίδα σας . 

Επιπλέον, η διαφοροποίηση της κατανάλωσης φυτών είναι πιο επωφελής για τη διαφοροποίηση της μικροχλωρίδας σας και την προώθηση των βακτηρίων ποιότητας σε σχέση με την επιλογή συγκεκριμένων τροφίμων 107-110.
Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη, το αν είναι κάποιος παμφάγος ή χορτοφάγος φαίνεται να έχει μικρότερη επίδραση από το επίπεδο της διατροφικής ποικιλομορφίας 111. Η εφαρμογή μιας χορτοφαγικής διατροφής φαίνεται να ρυθμίζει την παρουσία ορισμένων βακτηριακών ειδών που προάγουν την παραγωγή λιπαρών οξέων βραχείας αλυσίδας, αλλά δεν μεταβάλλει βαθιά την ποικιλία και τον πλούτο της μικροχλωριδας σε σύγκριση με τους παμφάγους.
• Να καταναλώνετε  τρόφιμα που έχουν υποστεί ζύμωση
Μπορούν να θεωρηθούν ως φυσικά προβιοτικά που συμβάλλουν στην ενίσχυση της ανοσίας 116 λαχανικά που έχουν υποστεί ζύμωση, κεφίρ, κομπούτσα, αγγουράκια τουρσί, κλπ. Η ποσότητα που καταναλώνεται πρέπει να προσαρμόζεται ανάλογα με τη δική σας εντερική ευαισθησία, καθώς αυτά τα τρόφιμα μπορούν να προκαλέσουν φούσκωμα. Είναι ωφέλιμο αν αυτά τα τρόφιμα "ενεργούν" λίγο, καθώς αυτό μεταφράζεται σε αυξημένη δραστηριότητα της μικροχλωρίδα σας 117,118 .
Ωστόσο, πρέπει να είναι ανεκτή. Εάν αισθάνεστε άβολα, ξεκινήστε τρώγοντας μικρές ποσότητες, μασάτε καλά και στη συνέχεια αυξήστε σταδιακά το ποσό σύμφωνα με την ανοχή σας. 

Παρομοίως, προτιμήστε το ψωμί με προζύμι (βιολογικό και 100% προζύμι, χωρίς μαγιά) από το ψωμί με μαγιά, ειδικά το βιομηχανικό ψωμί.
Επίσης, να είστε προσεκτικοί με ορισμένα τρόφιμα των οποίων η παραγωγή είναι βιομηχανοποιημένη, όπως το ξινό λάχανο ή τα αγγουράκια τουρσί, τα οποία μπορεί να περιέχουν θειώδη άλατα. Το ιδανικό είναι να προετοιμάσετε μόνοι σας τα λακτοποιημένα λαχανικά.
• Προτιμήστε τα λιπαρά ποιότητας
Τα κορεσμένα λιπαρά οξέα, ιδιαίτερα όταν καταναλώνονται υπερβολικά, δεν προάγουν μια ευεργετική μικροχλωρίδα για την υγεία εκτός εάν ακολουθείται παρατεταμένη κετογενής διατροφή (τουλάχιστον 6 μήνες).
Αντιστρόφως, το ελαιόλαδο, οι ελαιώδης καρποί όπως τα φουντούκια και τα καρύδια, τα μικρά ψάρια πλούσια σε ωμέγα 3 (σαρδέλες, σκουμπρί, αντσούγιες) έχουν δείξει ενδιαφέρον για την ποικιλομορφία της μικροβιακής χλωρίδας. 

Πέρα από την επίδρασή τους στην εντερική μικροχλωρίδα, το ωμέγα 3 παίζουν θετικό ρόλο στη διατήρηση της ακεραιότητας του εντερικού βλεννογόνου, τόσο σε φυτική μορφή (άλφα-λινολενικό οξύ) όσο και σε θαλάσσια μορφή (DHA και EPA) 119-121.
Προσέξτε όμως, όταν αυτά τα λιπαρά οξέα οξειδώνονται, μπορούν αντίθετα να προάγουν την διαπερατότητα του εντέρου 122. 

Ωστόσο, αυτή η μελέτη διεξήχθη σε επίπεδο οξειδώσεως in vitro που δεν είναι αντιπροσωπευτικό της τρέχουσας διατροφής.
• Επιλέγετε μια διατροφή η οποία είναι όσο το δυνατόν πιο φτωχή σε ρύπους και χημικά μόρια: βιολογικής προέλευσης ή ακόμη καλύτερα βιοδυναμικής καλλιέργειας, αφαιρέστε όλα τα γλυκαντικά από τη διατροφή σας και γενικά τα πρόσθετα όσο το δυνατόν περισσότερο (ιδιαίτερα καρβοξυμεθυλοκυτταρίνη Ε466 και πολυσορβικό 80 Ε433). Οι ακατέργαστες και τοπικές τροφές έχουν μεγαλύτερη σημασία από ποτέ στο σημερινό περιβάλλον. Αποφύγετε τα καλλυντικά προϊόντα που περιέχουν διοξείδιο του τιτανίου E171, πλαστικές ενώσεις που περιέχουν δισφαινόλες ή φθαλικές ενώσεις (βλ. Κεφάλαιο σχετικά με τους ρύπους). Περιορίστε, όπου είναι δυνατόν, τη χρήση αντιβιοτικών και αντιφλεγμονωδών φαρμάκων.
• Περιορίστε την κατανάλωση κρέατος, ιδιαίτερα από την εντατική κτηνοτροφία.
Προτιμήστε τα πουλερικά και τα ψάρια. Εάν καταναλώνετε κρέας, επιλέξτε το από υπεύθυνη εκτροφή για καλύτερη ποιότητα λίπους, για μειωμένη κατάλοιπα αντιβιοτικών και να μασάτε καλά. Η κατανάλωση αυγών, σε αντίθεση με ό, τι αναφέρεται τακτικά, δεν έχει αρνητικό αντίκτυπο στους καρδιαγγειακούς κινδύνους που σχετίζονται με την παραγωγή του CMAD από την εντερική μικροχλωρίδας 123-125. Μασήστε καλά τα ζωικά προϊόντα.
• Η πρακτική της διαλείπουσας νηστείας ή του θερμιδικού περιορισμού φαίνεται ωφέλιμη για την εντερική μικροχλωρίδα, ειδικά εάν πάσχετε από παχυσαρκία.
• Προσέξτε τους αντι-θρεπτικούς παράγοντες
Οι λεκτίνες είναι γλυκοπρωτεΐνες παρούσες στο φυτικό βασίλειο, μη προσβεβλημένες από ανθρώπινα ένζυμα, αλλά ικανές να προσκολληθούν στον εντερικό βλεννογόνο και έτσι να αυξήσουν τον κίνδυνο υπερδιαπερατότητας. 

Τα πλουσιότερα τρόφιμα είναι τα όσπρια (φακές, μπιζέλια, φάβα, φασόλια), σόγια, δημητριακά, κινόα, φαγόπυρο, πατάτες, ορισμένα λαχανικά (ντομάτες, μελιτζάνες, πιπεριές) 126.127, ορισμένες φυλές βοδινού (Holstein και British Shorthorn), αραχίδες και κάσιους.
Η σολανίνη, παρούσα στα σολανόκερα (που βρίσκεται σε πατάτες, μελιτζάνες, πιπεριές και ντομάτες) είναι ιδιαίτερα επιθετική για τον εντερικό βλεννογόνο 128,129 . 

Σε περίπτωση υπερδιαπερατότητας του εντέρου, πρέπει να αποφεύγονται οι πατάτες.
Στην πράξη, βυθίστε τα όσπρια σας (εκτός από κοραλλιογενείς φακές), ακόμη και τους ελαιώδης καρπούς, ειδικά τα αμύγδαλα και τη βρώμη με τη μορφή κουάκερ, τουλάχιστον 12 ώρες πριν τα φάτε και να τα μαγειρέψετε καλά. Προτιμήστε το ψωμί με προζύμι μακράς ζύμωσης, αν σας αρέσει, τρώτε τακτικά βλαστημένους σπόρους.
• Τι γίνεται με τα προβιοτικά; 

Για να κατανοήσουμε το ενδιαφέρον τους, σας καλώ να διαβάσετε το πλήρες άρθρο μου σχετικά με το θέμα: Πώς να επιλέξετε τα σωστά προβιοτικά; 

Η δράση των προβιοτικών είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα μακροπρόθεσμα. 

Σε αυτή την περίοδο, σας συνιστώ να λαμβάνετε προβιοτικά από 10 έως 20 δισεκατομμύρια, 15 λεπτά πριν από το πρωινό (κρατήστε τα ψυγείο), 5 ημέρες την εβδομάδα.
Προτάσεις προϊόντων: Lactibiane Immuno (Pileje), Florinov Imuno (Effinov), Darmaflora ( Dr Wolz).
Μεσογειακή Διατροφή, Αντιοξειδωτικά και Ανοσία
Όπως ανέφερα στη εισαγωγή μου, τα αντιοξειδωτικά είναι ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους της ανοσολογικής ρύθμισης. 

Το μεσογειακό μοντέλο είναι ιδιαίτερα ευεργετικό για την ενίσχυση της κατάστασης σας 130. Εκτός από τα πολλαπλά οφέλους του για την εντερική μικροχλωρίδα, ιδίως χάρη στις πρεβιοτικές ίνες και τις πολυφαινόλες, η μεσογειακή διατροφή συμβάλλει επίσης  στον καλύτερο έλεγχο των φλεγμονωδών παραμέτρων και συνεπώς στη μείωση της κατάστασης της ευθραυστότητας, ιδιαιτέρως στους ηλικιωμένους 131,132.
Μια διατροφή πλούσια σε φυτά τροποποιεί επίσης θετικά έναν επιγενετικό μηχανισμό και τη φλεγμονή χαμηλού βαθμού (κυρίως μειώνοντας τις κυτοκίνες IL-6, TNF και IL-1b) 133,134. Μία από τις συνέπειες μια ανεπαρκούς διατροφής είναι η προώθηση των επιπέδων LDL-χοληστερόλης, αλλά ειδικότερα της οξείδωσης. 

Ωστόσο, η οξειδωμένη LDL προκαλεί μια επιγενετική επίδραση, έναν επαναπρογραμματισμό των μονοκυττάρων και αυξημένη παραγωγή προ-φλεγμονωδών κυτοκινών 135.
Αντιθέτως, μια διατροφή πλούσια σε μονοακόρεστα λιπαρά οξέα, κυρίως χάρη στο ελαιόλαδο (βασικό στοιχείο της μεσογειακής διατροφής) έχει θετικό αντίκτυπο στους δείκτες της φλεγμονής, εκτός της ευνοϊκής δράσης στα επίπεδα της LDL-χοληστερόλης 136,137.
Προτιμήστε τα τρόφιμα με χαμηλό γλυκαιμικό φορτίο
Το γλυκαιμικό φορτίο ποσοτικοποιεί τις αλλαγές στο επίπεδο σακχάρου (γλυκόζη αίματος) στο αίμα. Μια δίαιτα με χαμηλό γλυκαιμικό φορτίο, αποτελεί έναν από τους πυλώνες μιας υγιεινής διατροφής, ιδίως επειδή περιορίζει την έκκριση ινσουλίνης, η οποία σε βάθους χρόνου προάγει φλεγμονή χαμηλού βαθμού 138,139.
Πράγματι, αρκετές συστηματικές ανασκοπήσεις υπογραμμίζουν την επίδραση μιας διατροφής πλούσιας σε τρόφιμα με υψηλό γλυκαιμικό φορτίο σε ορισμένους δείκτες φλεγμονής 140, ιδίως προωθώντας την έκκριση των προφλεγμονώδων μεσολαβητών, IL-6 και TNF-αλφα 141-143, και της κατανάλωσης γλυκών προϊόντων και συγκεκριμένα εξευγενισμένων σιτηρών 144.
Η χρόνια υπεργλυκαιμία προάγει επίσης έναν μηχανισμό, για τον οποίο μιλάω τακτικά, τη γλυκοζυλίωση. 

Είναι μία αντίδραση μεταξύ ενός σακχάρου (γλυκόζης ή γαλακτόζης) και ενός αμινοξέος (λυσίνη) που είναι γνωστή γιατί δημιουργεί τη χαρακτηριστική γεύση του ψητού κρέατος ή της κόρας του ψωμιού.
Ωστόσο, η γλυκοζυλίωση αυξάνει το επίπεδο του οξειδωτικού στρες 145. 

Επιπλέον, η χρόνια φλεγμονή μειώνει την ικανότητα του σώματος  να εξαλείφει αποτελεσματικά τα προϊόντα της προχωρημένης γλυκοζυλίωσης (EFAs), μειώνοντας έτσι τη μεταβολική αποτελεσματικότητα 146. Αντίθετα μια διατροφή χαμηλού γλυκαιμικού φορτίου για 8 εβδομάδες μειώνει τα επίπεδα CRP σε παχύσαρκα άτομα 147.
Εκτός από τον έλεγχο της φλεγμονής και την ανοσολογική υποστήριξη, μια διατροφή με υψηλό γλυκαιμικό δείκτη προάγει την αύξηση βάρους, σε καθιστική ζωή, κάτι που συμβαίνει περισσότερο σε μια περίοδο περιορισμού.
Στην πράξη:
Σας προσκαλώ να επιλέξετε μια διατροφή  χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη, προτιμώντας τα όσπρια, τα προϊόντα ολικής άλεσης και τα φρούτα εις βάρος των εξεγευνισμένων προϊόντων δημητριακών (ψωμί, λευκά ζυμαρικά και ρύζι) και εξαιρετικά επεξεργασμένα προϊόντα. Επιπλέον ορισμένα τρόφιμα, αν και έχουν μέτριο γλυκαιμικό φορτίο, δυστυχώς ευθύνονται για σημαντική έκκριση ινσουλίνης, ιδιαιτέρως λόγω των πρωτεϊνών που περιέχουν. 

Αυτές οι πρωτεΐνες προάγουν την έκκριση συγκεκριμένων ορμονών (ινκρετίνες, GLP-1 και GIP). Τα γαλακτοκομικά προϊόντα ανησυχούν ιδιαίτερα 148-150.
Αξιοποιήστε στο έπακρο τα ποιοτικά λίπη, ειδικά τα Ωμέγα 3
Σύμφωνα με μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Cell Metabolism το 2018 από την ομάδα του καθηγητή Febbraio από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Σίδνεϊ, η περίσσεια κορεσμένων λιπαρών οξέων θα μπορούσε να είναι η αιτία φλεγμονής χαμηλού βαθμού, όχι μόνο μέσω της επαγωγής υποδοχέων που υπάρχουν σε μακροφάγα (TLR4), όπως πιστεύουν ακόμη πολλοί συγγραφείς, αλλά τροποποιώντας το μεταβολισμό αυτών των ανοσοκυττάρων 151. 

Ένα μόνο γεύμα πλούσιο σε κορεσμένα λιπαρά οξέα είναι αρκετό για να αυξήσει τους δείκτες της φλεγμονής για τις επόμενες ώρες 152.
Όπως ίσως γνωρίζετε, τα ωμέγα 3 μακράς αλυσίδας (EPA και DHA) είναι σημαντικοί διαμεσολαβητές της φλεγμονής, ειδικά τα EPA. 

Πράγματι είναι οι πρόδρομοι των μορίων με αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες, συμπεριλαμβανομένων των ρεσολβινών και των προσταγλανδινών 153,154. 

Τα ωμέγα 3 ασκούν επίσης τη θετική τους δράση στη φλεγμονή, διαμορφώνοντας έναν υποδοχέα, τον GRP120, ο οποίος αναστέλλει αρκετούς  προ-φλεγμονώδεις μηχανισμούς (TLR2 και 4, υποδοχέας TNF) 155.
Είναι λιγότερο γνωστό, αλλά τα ωμέγα 3 ρυθμίζουν επίσης την προσαρμοστική ανοσοαπόκριση, ειδικά ενάντια στους ιούς 156-157. 

Οι ασθενείς που πάσχουν από ανοσοανεπάρκεια, όπως στην περίπτωση του HIV, έχουν έλλειψη όλων των ωμέγα 3 μακράς αλυσίδας 158. 

Μια ανισορροπία της αναλογίας ωμέγα 3/ωμέγα 6, έχει επίσης βρεθεί σε άτομα που πάσχουν από αναπνευστική δυσχέρεια 159. Σύμφωνα με τους συγγραφείς αυτής της μελέτης, η βέλτιστη αναλογία για τον έλεγχο της φλεγμονής μετά τη μόλυνση θα ήταν 1/2, αλλά ήταν 1/7 στη συγκεκριμένη μελέτη.
Ωστόσο, είναι δύσκολο να επιβεβαιωθεί ένας άμεσος αιτιώδης σύνδεσμος μέσω αυτών των αποτελεσμάτων, καθώς αυτός ο λόγος διαταράσσεται στη συντριπτική πλειονότητα του σημερινού δυτικού πληθυσμού.
Επιπλέον η προτεκτίνη D1, ένας άλλος θετικός μεσολαβητής της φλεγμονής που προέρχεται από τα DHA, φαίνεται να μειώνει την αντιγραφή του ιού της γρίπης 160.
Τα ωμέγα 3 μακράς αλυσίδας έχουν επίσης αντιική δράση κατά της ηπατίτιδας C 161. 

Ωστόσο, μια μετα-ανάλυση 10 μελετών από την ανασκόπηση Cochrane δεν έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη συμπλήρωση με ωμέγα 3 και αντιοξειδωτικά για 4 μέρες, στη θνησιμότητα σε περίπτωση αναπνευστικής δυσχέρειας, σε αντίθεση με μια άλλη συστηματική ανασκόπηση 162,163. Αυτό είναι σίγουρα πολύ μικρό χρονικό διάστημα για να αναμένεται σημαντικό αποτέλεσμα, με μέσο όρο τριών μηνών, για τα λιπαρά οξέα να είναι λειτουργικά στο επίπεδο της μεμβράνης 164.
Ωστόσο, αρκετές μελέτες που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου δεν κατάφεραν να επηρεάσουν σημαντικά τους φλεγμονώδεις δείκτες σε υγιής ανθρώπους ακόμη και μετά από 3 μήνες και μέσω σημαντικών ποσοτήτων (μεταξύ 1,4-3 g την ημέρα) 165,166. Ακόμα και αν οι μελέτες δεν είναι ομόφωνες, δεν τίθεται αμφισβήτηση για τα οφέλη από μια διατροφή πλούσια σε ποιοτικά ωμέγα 3. 

Ωστόσο, δεν υπάρχουν επικυρωμένα στοιχεία που να δικαιολογούν τη συμπλήρωση με ειδικό στόχο τη βελτιστοποίηση της ανοσοποιητικής λειτουργίας.
Επιπλέον, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, μια διατροφή πλούσια σε μονοακόρεστα λιπαρά οξέα (ωμέγα 9), μέσω ελαιόλαδου, είναι ευεργετική για τον έλεγχο της φλεγμονής 136,137. 

Εκτός από το ελαιόλαδο, τα φουντούκια είναι ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα τρόφιμα για την περιεκτικότητα τους σε ωμέγα 9.
Στην πράξη:
Προτείνω να καταναλώνετε τουλάχιστον 2 κουταλιές της σούπας παρθένο κραμβέλαιο πρώτης πίεσης εν ψυχρώ (διατηρείται στο ψυγείο το πολύ 3 μήνες), ωμό σαν καρύκευμα, 1 με 2 κουταλιές της σούπας παρθένο ελαιόλαδο, μικρά λιπαρά ψάρια και κονσέρβες, 2 φορές την εβδομάδα (σαρδέλες, σκουμπρί, αντζούγιες), καρύδια, αμύγδαλα και φουντούκια, κάθε μέρα (τουλάχιστον 60 gr, συμπεριλαμβανομένων και 30 gr καρυδιών), αυγά  από την αλυσίδα  Bleu Blanc Coeur εάν δεν διαθέτετε κοτέτσι (ιδανικά 1-2 αυγά μελάτα για πρωινό).
Εάν χρειάζεστε περισσότερες συμβουλές σχετικά με τα λίπη που θα επιλέξετε, εδώ είναι  ο σύνδεσμος για ένα από τα άρθρα μου. 

Να προσέχετε ωστόσο, γιατί είναι σημαντικό τα τρόφιμα πλούσια σε ωμέγα 3 και ειδικά τα συμπληρώματα διατροφής να υποβάλλονται όσο το δυνατόν λιγότερο στην οξείδωση, λόγω κινδύνου αύξησης του οξειδωτικού στρες. Δείτε εδώ συμβουλές και προφυλάξεις κατά την αγορά.
Τι γίνεται με τις μολυσματικές ουσίες, ειδικά τα φυτοφάρμακα;
Οι επιπτώσεις των φυτοφαρμάκων στις ανοσολογικές διαταραχές είναι καθιερωμένες. 

Η ανοσοτοξικότητα τους εξαρτάται από πολλούς παράγοντες: τη φύση των φυτοφαρμάκων 167, τη περίοδο της έκθεσης (ειδικά κατά την εμβρυική και την πρώιμη παιδική ηλικία) 167, τη δόση και τη διάρκεια της έκθεσης 169, τη γενετική προδιάθεση και ιδίως την ικανότητα του ήπατος να εξαλείψει τα ξενοβιοτικά 170, το φύλο, το τρόπο ζωής (αλκοόλ, κάπνισμα και έκθεση σε άλλους ρύπους, καθιστική ζωή κλπ.) και φυσικά διατροφική κατάσταση 171.
Οι κίνδυνο των φυτοφαρμάκων στο ανοσοποιητικό σύστημα είναι πολλαπλοί. 

Μπορούν να επηρεάσουν την αντίσταση στα παθογόνα, να αυξήσουν τον κίνδυνο υπερευαισθησίας, αυτοάνοσες παθολογίες και καρκίνους, ανοσοκαταστολή που οδηγεί σε αυξημένους κινδύνους αναπνευστικών λοιμώξεων και μείωση της παραγωγής αντισωμάτων, ειδικά στα παιδιά 172,173, καθώς και μείωση της αποτελεσματικότητας των εμβολιασμών 174.
Η χρόνια έκθεση σε φυτοφάρμακα μπορεί επίσης να οδηγήσει σε μείζον οξειδωτικό στρες 175, δυσλειτουργία των μιτοχονδρίων 176 ή αναστολή ορισμένων ενζύμων, των εστεράσων 169.
Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, επιδρούν στους λεμφοειδείς ιστούς κατά την εμβρυική ανάπτυξη, ιδίως στην ικανότητα του μωρού να διασφαλίσει τη διαφοροποίηση και τη μνήμη των ανοσοκυττάρων.
§  Ας πάρουμε μερικά παραδείγματα. 

Το 2013, το ANSES (Γαλλική Υπηρεσία Τροφίμων, Περιβάλλοντος και Υγείας & Ασφάλειας στην Εργασία) επιβεβαίωσε τις ανοσοτοξικές επιδράσεις της Bisphenol Α 177, κυρίως στην αύξηση των πιθανοτήτων των αυτοάνοσων ασθενειών 178. Δυστυχώς το Bisphenol S, το οποίο αντικατέστησε το Bisphenol A από το 2015 και μετά, φαίνεται να είναι εξίσου τοξικό για την ανοσία 179.
§  Εάν είστε παθιασμένοι με το μαγείρεμα, ίσως έχετε ανακαλύψει πόσο απλό είναι να χρησιμοποιείτε μια αντικολλητική κατσαρόλα, να μαγειρεύεται το τηγανητό αυγό ή τα πουλερικά χωρίς μια σταγόνα λίπους. 

Αλλά.. αυτά τα αντικολλητικά σκεύη, γνωστά με το εμπορικό τους όνομα Teflon δεν είναι τόσο αθώα όσο θα ελπίζαμε. Αυτό το υλικό παράγεται από πολυτετραφθοροαιθυλένιο (PTFE) και υπερφθοροκτανοϊκό οξύ (PFOA), μια ένωση από την υπερφθοριωμένη οικογένεια που ταξινομείται ως POP (έμμονοι οργανικοί ρύποι) και χρησιμοποιείται ως κόλλα για τη συγκράτηση του Teflon. Το 2004 η Dupont de Nemours διατάχθηκε να πληρώσει 16 εκατομμύρια δολάρια στους κατοίκους που έμεναν κοντά στο εργοστάσιο, για την απόκρυψη των δυνητικά επιβλαβών επιπτώσεων του PFOA, ιδιαιτέρως για την διαταραχή του ανοσοποιητικού συστήματος (αλλά και λόγω της ενδοκρινικής διαταραχής και ως καρκινογόνος παράγοντας).
§  Μεταξύ των χρωστικών ουσιών, οι θειώδες  καραμελόχρωμα (Ε150b και Ε150d) στοχεύονται ιδιαίτερα ως στοιχεία που διαταράσσουν το ανοσοποιητικό σύστημα.
§  Τα ορυκτέλαια υδρογονανθράκων (MOH) είναι μείγματα κορεσμένων υδρογονανθράκων από ορυκτέλαιο (MOSH) και αρωματικών υδρογονανθράκων ορυκτέλαιου (MOAH) που προέρχονται από πετρέλαιο. Χρησιμοποιούνται ευρέως σε μελάνια τύπου όφσετ αλλά και σε κόλλες για συσκευασία χαρτιού ή χαρτονιού, ειδικά όταν ανακυκλώνονται. 

Ωστόσο, αποδεικνύεται ότι μπορούν να μεταφέρονται στα τρόφιμα. 

Δυστυχώς τα λιπαρά οξέα στα ορυκτέλαια, ειδικά το MOSH, χρειάζονται πολύ χρόνο για να μεταβολιστούν στο ήπαρ. Στη συνέχεια μπορεί να συσσωρευτούν στο σωματικό λίπος, αλλά και στους λεμφαδένες, τη σπλήνα και το συκώτι. 

Σε αρουραίους, έχει αποδειχθεί ανοσοτοξικότητα μετά από υψηλές εκθέσεις σε MOSH.
§  Όπως τα PCB, οι διοξίνες, συγκαταλέγονται στους έμμονους οργανικούς ρύπους (POP) που έχουν πολύ μεγάλη διάρκεια ζωής λόγω της χαμηλής βιοαποικοδόμησης τους. 

Αυτός ο όρος περιλαμβάνει περισσότερα από 75 διαφορετικά μόρια, το πιο γνωστό από τα οποία είναι το TCDD ή  Seveso διοξίνη. 

Πέρα από τη ευθύνη τους για την εμφάνιση καρκίνου, οι διοξίνες εμπλέκονται επίσης σε ανοσολογικές διαταραχές.
Περιορίστε την κατανάλωση κρέατος
Λόγω της περιεκτικότητας του σε αραχιδονικό οξύ της οικογένειας των ωμέγα 6, του προδρόμου των προσταγλανδινών με προφλεγμονώδη δράση, την περιεκτικότητα του σε σίδηρο (βλέπε ειδική ενότητα), την υψηλή παρουσία σωμάτων Maillard όταν ψήνεται, τις ενδοτοξίνες που ενδεχομένως υπάρχουν στη σάρκα και τα αποτελέσματα μιας υψηλής κατάποσης στα εντερικά μικροβιώματα, μπορώ μόνο να σας προτρέψω να περιορίσετε την κατανάλωση κρέατος. 

Στην ιδανική περίπτωση, μία μερίδα κάθε 9-10 μέρες ή ακόμη και η αποφυγή υπέρ των ψαριών και των πουλερικών, ειδικά για περιβαλλοντικούς λόγους. Έτσι, εάν τρώτε κρέας, προτιμήστε το κρέας από ζώα που εκτρέφονται με σανό ή σε βοσκότοπο.
Στην πράξη: Δείτε το άρθρο «Πως να επιλέξετε την πρόσληψη πρωτεΐνης».
Τι γίνεται με την διαλείπουσα νηστεία;
Τα οφέλη της διαλείπουσας νηστείας και του περιορισμού θερμίδων τεκμηριώνονται όλο και περισσότερο, ιδίως όσον αφορά  τον καλύτερο έλεγχο της φλεγμονής και επομένως το οξειδωτικό στρες,  αλλά και όσον αφορά τις σχετικές μεταβολικές ή νευροεκφυλιστικές ασθένειες 180-193.  
Το ενδιαφέρον αυτής της διατροφικής πρακτικής έχει μελετηθεί επίσης στο πλαίσιο των αυτοάνοσων ασθενειών, με θετικά αποτελέσματα 194,195.
Συγκεκριμένα, ο περιορισμός των θερμίδων και η νηστεία προάγουν την αντίσταση στο κυτταρικό στρες, πιθανώς μεταφέροντας ενέργεια από την ανάπτυξη και την αναπαραγωγή, στη συντήρηση, ανακύκλωση και επισκευή. 

Αυτό αυξάνει την προστασία και την επιβίωση μέσω πολλαπλών συστημικών διεργασιών, συμπεριλαμβανομένης της αυτοφαγίας 190,196. Είναι ένας μηχανισμός αποδόμησης για την απομάκρυνση των κατεστραμμένων κυτταρικών  ενώσεων, των μη λειτουργικών πρωτεϊνών και των παθογόνων.
Όσον αφορά την υποστήριξη των ανοσολογικών λειτουργιών σε περίπτωση ιογενούς λοίμωξης, λίγα δεδομένα εξακολουθούν να είναι διαθέσιμα.
Η διαλείπουσα νηστεία φαίνεται να είναι ευεργετική μετά από βακτηριακές λοιμώξεις, που απελευθερώνουν υψηλές ποσότητες LPS (λιποσακχαριτών)197. 

Σε ποντίκια που νήστευαν 1 ημέρα κάθε 2 ημέρες για 9 ημέρες, τα επίπεδα κυτοκίνης αυξήθηκαν (TNF-α, MCP-1, IL-6, IL-10, IFN-α, IFN-γ), όπως και η έκκριση κορτιζόλης 198.
Επιπλέον μελέτες απαιτούνται για να διαπιστωθεί ποιες ακριβώς είναι οι επιπτώσεις. Ωστόσο, θα ήθελα να σας ενημερώσω για τη σημασία της πρόσληψης της πρωτεΐνης σας, ειδικά αν είστε άνω των 60 ετών ή εάν υποφέρετε από υποσιτισμού πρωτεϊνών.
Είναι απαραίτητο να εξασφαλιστεί επαρκής πρόσληψη πρωτεΐνης (ζωική ή φυτική). Πράγματι το επίπεδο των πρωτεϊνών είναι ένας βασικός παράγοντας για τη διασφάλιση της σωστής ανοσολογικής λειτουργίας, είτε πρόκειται για την ανανέωση των κυττάρων είτε για την παραγωγή αντισωμάτων.
Στην πράξη:
Εάν ασκείτε ήδη διαλείπουσα νηστεία  και δεν έχετε χάσει βάρος για αρκετούς μήνες, είναι μια συνήθεια που ταιριάζει καλύτερα στον έλεγχο της φλεγμονής. 

Εάν δεν έχετε ξεκινήσει, δεν σας συμβουλεύω να κάνετε τέτοια αλλαγή μόνοι (χωρίς επαγγελματική συμβουλή) τη συγκεκριμένη περίοδο. 

Πάρα πολλοί παράγοντες τροποποιούν αυτή τη στιγμή τον τρόπο ζωής σας και θα είναι δύσκολο να εξισορροπήσετε τη διατροφή σας χωρίς να αλλάξει το πρωτεϊνικό επίπεδο.
Τι γίνεται με την κετογονική διατροφή;
Σύμφωνα με μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2019 στο Science Immunology, μια ομάδα ερευνητών από το πανεπιστήμιο του Yale, διαπίστωσε αύξηση των συγκεκριμένων Τ λεμφοκυττάρων (γδ που ονομάζονται γάμμα-δέλτα), τα οποία είναι υπεύθυνα για την παραγωγή της πνευμονικής βλέννας 199. Ένα τέτοιο συμπέρασμα θα ήταν επομένως περισσότερο υπέρ της κετογονικής δίαιτας για την καταπολέμηση ιογενών λοιμώξεων, όπως η γρίπη ή ακόμη και οι κορονοϊοί.
Πιο πρόσφατα, το 2020 μια νέα μελέτη υποστηρίζει αυτήν την άποψη και δηλώνει ότι η διαμόρφωση της παραγωγής Τ κυττάρων είναι ένας προστατευτικός μηχανισμός για τη μείωση της φλεγμονής 200.
Η κετογονική δίαιτα μπορεί επίσης να ενεργοποιήσει την άμεση φλεγμονή μετά από μόλυνση, αναστέλλοντας τα λεγόμενα φλεγμονώματα, πρωτεϊνικές δομές που εμπλέκονται στην έμφυτη ανοσοαπόκριση 201. 

Αντιθέτως, μια μακροχρόνια κετογονική δίαιτα που δεν είναι καλά ισορροπημένη, ιδιαίτερα στην περίπτωση ανεπαρκής πρόσληψης θερμιδών, μπορεί να προάγει αλλαγές στον εντερικό μικροβιότοπο, να επηρεάσει το μεταβολισμό της κορτιζόλης και πάνω από όλα να διαιωνίσει τη φλεγμονή χαμηλού βαθμού, καθιστώντας το σώμα πιο ευαίσθητο  σε μόλυνση.
Στην πράξη:
Εάν ασκείτε ήδη διαλείπουσα νηστεία  και δεν έχετε χάσει βάρος για αρκετούς μήνες, είναι μια συνήθεια που ταιριάζει καλύτερα στον έλεγχο της φλεγμονής. 

Εάν δεν έχετε ξεκινήσει, δεν σας συμβουλεύω να κάνετε τέτοια αλλαγή μόνοι (χωρίς επαγγελματική συμβουλή) τη συγκεκριμένη περίοδο. Πάρα πολλοί παράγοντες τροποποιούν αυτή τη στιγμή τον τρόπο ζωής σας και θα είναι δύσκολο να εξισορροπήσετε τη διατροφή σας χωρίς να αλλάξει το πρωτεϊνικό επίπεδο.
Αλκοόλ και ανοσία
Η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, ιδιαιτέρως η χρόνια βαριά κατανάλωση του, εμποδίζει τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. 

Μελέτες τόσο σε ανθρώπους, όσο και σε ζώα έδειξαν ότι η υπερβολική κατανάλωση μεταβάλλει την έμφυτη αλλά και την προσαρμοστική ανοσοαπόκριση μειώνοντας τον αριθμό (των Β και Τ ) 203,204 λεμφοκυττάρων, τη διαφοροποίηση τους και αυξάνει την παραγωγή των αυτοαντιδραστικών αντισωμάτων κατά του ήπατος, προάγοντας έτσι την κίρρωση 202,205.
Οι κίνδυνοι ιογενών λοιμώξεων και επιπλοκών (συμπεριλαμβανομένης της πνευμονίας) αυξάνονται, όπως και οι κίνδυνοι υπερευαισθησίας, ακόμη και αλλεργιών. 

Η ανταπόκριση στους εμβολιασμούς είναι μειωμένη. 

Οι ηλικιωμένοι φαίνεται να είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι στις επιβλαβείς επιδράσεις του αλκοόλ στην ανοσία 206.
Η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ (η γνωστή ευκαιριακή άμετρη κατανάλωση αλκοόλ – binge drinking) προάγει αποτελέσματα συγκρίσιμα με αυτά που παρατηρούνται στην περίπτωση χρόνιου αλκοολισμού για 6 μήνες, αλλά αποδεικνύονται αναστρέψιμα μετά από 1 μήνα αποχής 207.
Στην περίπτωση της χρόνιας έκθεσης αλκοόλ στη μήτρα, η ανάπτυξη λεμφοκυττάρων είναι μειωμένη, οδηγώντας σε αυξημένο κίνδυνο μόλυνσης κατά την παιδική ηλικία και την ενηλικίωση.
Ωστόσο, η χρόνια χαμηλή κατανάλωση θα μπορούσε να έχει ευεργετική επίδραση στην έμφυτη ανοσία, στο επίπεδο της μίας μπύρα (330ml) την ημέρα για τις γυναίκες ή στις δύο για τους άντρες, για 1 μήνα 208. 

Αρκετές μελέτες έχουν, για παράδειγμα, προτείνει μείωση της συχνότητας κρυολογήματος σε μέτριου επιπέδου πότες κρασιού (1-2 ποτήρια την ημέρα) 209,210.
Αν και ο ακριβής μηχανισμός δεν είναι ακόμη γνωστός, η χαμηλή κατανάλωση αλκοόλ (30g) ασκεί επιγενετικές επιδράσεις, οδηγώντας σε μείωση των προ-φλεγμονωδών κυτοκινών και αύξηση του επιπέδου της αδιπονεκτίνης με αντιφλεγμονώδη δράση μετά από 4 εβδομάδες 211,212.
Στην πράξη:
Εάν είστε σε καλή υγεία και πίνετε ένα ποτήρι κόκκινο κρασί την ημέρα (βιοδυναμικό και χωρίς προσθήκη θείου αν είναι δυνατόν), δεν φαίνεται να προκαλείτε κίνδυνος εξασθένησης του ανοσοποιητικού συστήματος. 

Ωστόσο, εάν είστε εξασθενημένοι, άνω των 60 ετών, και πάνω από όλα σε μια μολυσματική φάση, η κατανάλωση αλκοόλ θα πρέπει να αποφεύγεται. 

Και φυσικά δεν σας συμβουλεύω να αρχίσετε να πίνετε αλκοόλ με το πρόσχημα της ενίσχυσης της ανοσίας σας.
Ειδικά τρόφιμα, μικροθρεπτικά και εκχυλίσματα φυτών
Κερσετίνη και κρεμμύδι
Υπάρχει ένα ιδιαιτέρως ενδιαφέρον αντιοξειδωτικό – σίγουρα το πιο σημαντικό στην καταπολέμηση του κορωνοϊού - η κερσετίνη. 

Βρίσκεται στα κρεμμύδια (ειδικά στα κόκκινα), στη κάπαρη (σαν τρόφιμο περιέχει την περισσότερη κερσετίνη ανά 100gr, 234 mgr), τα μήλα με τη φλούδα τους, τα μικρά κόκκινα μούρα, το τσάι, το μπρόκολο  ή τα εσπεριδοειδή.
Είναι ειρωνεία, αλλά η υψηλότερη συγκέντρωση κερσετίνης στα κρεμμύδια βρίσκεται στους εξωτερικούς δακτύλιους και στο τμήμα πλησιέστερα στη ρίζα 213.
Μια μελέτη ανέφερε επίσης 79% υψηλότερα επίπεδα της, σε βιολογικά αναπτυσσόμενες ντομάτες σε σύγκριση με τις συμβατικά καλλιεργούμενες 214. 

Η κερσετίνη είναι επίσης παρούσα στα περισσότερα μέλια 215.
Όλες οι τιμές μπορούν να βρεθούν στην αμερικάνικη βάση δεδομένων USDA.
Οι κύριες πηγές τροφίμων, στη δυτική διατροφή, είναι τα κρεμμύδια, τα μήλα και το τσάι 216. Ωστόσο, ανάλογα με τη χώρα, οι μέσες προσλήψεις είναι διαφορετικές. Για παράδειγμα στην Ισπανία είναι διπλάσιες από τις Ηνωμένες Πολιτείες (18,48 mgr ημερησίως έναντι 9,75 mgr)  217.
To gingko biloba, που χρησιμοποιείται για τις προσαρμοστικές και αντιμικροβιακές του ιδιότητες είναι επίσης πλούσιο σε κερσετίνη, όπως και ο χυμός του καρπού της κουφοξυλιάς (sambucus Canadensis) 218-220. 

Γενικά, όλες οι πολυφαινόλες έχουν ευεργετικά αποτελέσματα στη ρύθμιση της ανοσίας και στον έλεγχο της φλεγμονής 221.
Η κερσετίνη είναι ένα από τα πιο μελετημένα αντιοξειδωτικά για τις αντιφλεγμονώδεις και αντι-ιικές ιδιότητες της 222-224. 

Έχει ήδη αποτελέσει αντικείμενο αρκετών δημοσιεύσεων που αποσκοπούν στην καταπολέμηση του κορωνοϊού 225,226, και γενικότερα της γρίπης και του ιού Η5Ν1 227,228.
Έχει επίσης καταδείξει την ικανότητα να επιβραδύνει την εξέλιξη του ρινοϊού 229. 

Η οικογένεια φλαβονοειδών στην οποία ανήκει, φαίνεται να είναι σε θέση να αναστέλλει ένα βασικό ένζυμο στην ανάπτυξη του κορωνοϊού, της 3CL πρωτεάσης 226,230.
Ωστόσο, οι περισσότερες από τις μελέτες που έδειξαν σημαντικό ευεργετικό αποτέλεσμα έχουν διεξαχθεί in vitro ή σε ποντίκια. Σε ανθρώπους, μια τυχαιοποιημένη, διπλά ελεγχόμενη τυφλή μελέτη, με εικονικό φάρμακο και κλινική δοκιμή 1.002 ατόμων που κατανάλωσαν ποσότητα κερσετίνης 500mgr-1gr για 12 εβδομάδες, δεν έδειξε καμία επίδραση στη συχνότητα εμφάνισης των λοιμώξεων του αναπνευστικού συστήματος.
Στην ομάδα ατόμων ηλικίας 40 ετών και άνω, τα 1000mgr  μείωσαν τον αριθμό των ημερών που νόσησαν και τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων 231.
Μια άλλη μελέτη που διεξήχθη μόνο σε γυναίκες και στις ίδιες δοσολογίες δεν έδειξε σημαντικά αποτελέσματα. Στους αθλητές, τα 100mgr την ημέρα μείωσαν το επιπολασμό των μολύνσεων μετά από περιόδους έντονης προπόνησης 233. 

Ωστόσο, μια άλλη μελέτη που διεξήχθη σε δρομείς μεγάλων αποστάσεων (160 χλμ.) δεν έδειξε καμία επίδραση στη μείωση των μολύνσεων μετά την άσκηση 234.
Στην περίπτωση συμπλήρωσης με 1 gr την ημέρα, για 2 εβδομάδες, πριν την ημερήσια 3ωρη ποδηλασία, το χειμώνα για 3 μέρες,  και συνέχεια της 1 βδομάδα μετά, παρατηρήθηκε ότι μειώθηκε η συχνότητα εμφάνισης αναπνευστικών λοιμώξεων, χωρίς να επηρεαστεί η προσαρμογή στο στρες ή η φλεγμονώδης απάντηση 235.
Δυστυχώς η κερσετίνη, όπως τα περισσότερα φλαβονοειδή, απορροφάται ελάχιστα από το έντερο, από 3-17% 224. 

Η λήψη διαφόρων φλαβονοειδών βελτιώνει μαζί τη βιοδιαθεσιμότητας και υποστηρίζει την ανοσία σε λοιμώξεις από ρινοϊό, αδενοϊό και κορωνοϊό. Επομένως η κατανάλωση ολόκληρων τροφίμων είναι η βέλτιστη λύση. 
Πράγματι, το τροφικό πλέγμα καθιστά δυνατή την ωφέλιμη συνεργική δράση μεταξύ των διαφόρων αντιοξειδωτικών, πχ. της κερσετίνης και της βιταμίνης C, παρόλο που αυτά τα δύο μόρια ανταγωνίζονται για την αφομοίωση σε εντερικό επίπεδο 236 (τα φλαβονοειδή ανήκουν επίσης και στα μόρια που με την παρουσία τους μπορούν να μειώσουν τον αντίκτυπο των επιπέδων σακχάρων στο αίμα, από τα φρούτα ή το μέλι)  237. 

Επιπλέον τα φλαβονοειδή φαίνονται ικανά να βελτιώσουν τη φλεγμονώδη απόκριση, μέσω ειδικών δομών, των φλεγμονωμάτων που εμπλέκονται στην έμφυτη ανοσοαπόκριση 238-240.
Στην πράξη:
Σε αντίθεση με όσα αναφέρουν κάποιες ιστοσελίδες, η κερσετίνη όσο ενδιαφέρουσα και να είναι, δεν αποτελεί ΤΟ μόριο θαύμα. 

Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη τη συνολική της εικόνα, και ειδικά εάν δεν καταναλώνετε πολλά φρούτα και λαχανικά, δικαιολογείται ένα συμπλήρωμα 1 gr ημερησίως (500 mgr κατά το μεσημεριανό και τα υπόλοιπα στο δείπνο, κατά τη διάρκεια του γεύματος) ως προληπτικό μέτρο.
Είναι πράγματι το αντιοξειδωτικό της επιλογής σε περίπτωση κορωνοϊού. 

Εάν έχετε μολυνθεί διπλασιάστε τη δόση. Συνιστώ να το συνδυάζετε συστηματικά με φυτά πλούσια σε φλαβονοειδή και να πίνετε τσάι κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Παραδείγματα προϊόντων: μπορείτε να βρείτε κερσετίνη στην Nutrixeal και στη Sunday Natural.
Πράσινο τσάι
Όπως μόλις είδαμε, το τσάι είναι μια από τις κυριότερες διατροφικές πηγές των φλαβονοειδών, τόσο το μαύρο όσο και το πράσινο, συμπεριλαμβανομένων των επικατεχινών 241. 

Ωστόσο το πράσινο τσάι έχει την ιδιαιτερότητα ότι είναι πλούσιο σε EGCG (επιγαλοκατεχίνες), οι οποίες ασκούν συγκεκριμένη δράση κατά του ιού της γρίπης, αλλά και γενικά στις ιογενείς λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος.
Ωστόσο, οι περισσότερες μελέτες έχουν διεξαχθεί in vitro 242-246. 

Όλες οι επικατεχίνες παρουσιάζουν ενδιαφέρον στην υποστήριξη της ανοσίας. 

Τα μικρά μούρα, όπως τα βακκίνια ή τα σταφύλια, αλλά και τα μήλα, είναι πλούσια σε αυτές.
Στην πράξη:
Πίνετε 2-5 φλιτζάνια πράσινο τσάι την ημέρα, με νερό βρασμένο στους 85 βαθμούς, για όσο διάστημα θέλετε. 

Αν θέλετε να ανακαλύψετε όλες τις συμβουλές μου σχετικά με το τσάι μπορείτε να δείτε το άρθρο μου: 

Πως να επωφεληθείτε από τα οφέλη του τσαγιού.
Σκόρδο
Το σκόρδο έχει χρησιμοποιηθεί στην φυσική ιατρική εδώ και αιώνες. 

Ήδη από το 1858, λέγεται ότι ο Pasteur δημοσίευσε τις ιδιότητες του. 

Η αλλισίνη και το αχοένιο είναι τα δραστικά συστατικά που έχουν δείξει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον, κυρίως ευνοώντας τα ευεργετικά βακτηρία του εντερικού μικροβιοτικού, μέσω μια ανασταλτικής δραστικότητας ορισμένων ενζύμων γνωστών ως σουλφυδρυλίων 247.
Η καθημερινή κατανάλωση σκόρδου θα μπορούσε να προάγει την αύξηση των NK κυττάρων (natural killer cells) και συνολικά την ικανότητα του μυελού των οστών να παράγει περισσότερα ανοσιακά κύτταρα 248,249. Το σκόρδο επίσης φαίνεται να μειώνει τη δραστηριότητα του ιού σε περίπτωση λοίμωξης.
Ωστόσο, οι περισσότερες από αυτές τις μελέτες έχουν διεξαχθεί in vitro ή με συμπυκνωμένα εκχυλίσματα σκόρδου. 

Δύο συστηματικές ανασκοπήσεις της βάσης δεδομένων Cochrane, που δημοσιεύτηκαν το 2012 και το 2014, έδειξαν  ότι δεν υπήρχαν επαρκή αποδεικτικά στοιχεία για την υποστήριξη της χρήσης του σκόρδου ως τροφή  στην πρόληψη κρυολογήματος. 

Παρόλα αυτά  η κατανάλωση σκόρδου είναι ενδιαφέρουσα, ιδιαιτέρως λόγω των ενώσεων θείου που συμβάλλουν στον καλύτερο έλεγχο του οξειδωτικού στρες, ένα σημαντικό σημείο στη ρύθμιση της ανοσίας 255,256.
Στην πράξη: 
Αν θέλετε να αξιοποιήσετε στο έπακρο τις ιδιότητες του σκόρδου, θα πρέπει να το καταναλώνετε καθημερινά, κατά προτίμηση ωμό, και να το μασάτε καλά, ώστε να ενεργοποιηθεί η αλλισίνη. 

Η κατανάλωση του σε ζαχαρωμένη ή μαριναρισμένη μορφή, μπορεί να αποτελέσει ένα καλό συμβιβασμό ανάμεσα στα διατροφικά οφέλη, την πεπτική ανοχή και των συγκατοίκων σας (ειδικά κατά την περίοδο οικιακού περιορισμού!).
Πρόπολη
Η πρόπολη παράγεται από τις μέλισσες με στόχο να εξασφαλίσει μια υγιή κυψέλη 257,258. Στην πραγματικότητα οι Αιγύπτιοι έκλεψαν αυτή την ιδέα από τις μέλισσες καλύπτοντας τις μούμιες με αυτή τη διάσημη ένωση.
Η πρόπολη περιέχει περισσότερες από 180 ενώσεις, συμπεριλαμβανομένων ενεργών μορίων, όπως ρητίνες, φλαβονοειδή και αιθέρια έλαια 259.
Έχει ιδιαιτέρως ισχυρές αντιβακτηριακές 260 και αντιμυκητησιακές ιδιότητες, συμπεριλαμβανομένου του candida albicans 261, αλλά και αντι-ιικές ιδιότητες κατά του έρπη, του HIV, της γρίπης και των ρινοϊών 262-267.
Συγκεκριμένα συμβάλλει στην καλύτερη δράση των λεμφοκυττάρων CD4+. 

Ένας από τους λόγους που μπορεί να εξηγήσει τις ιδιότητες της είναι η αφθονία σε φλαβονοειδή και κινανωμικό οξύ 262,268.
Στην πράξη:
Χρησιμοποιήστε 20 σταγόνες μητρικού βάμματος οργανικής πρόπολης 3 φορές την ημέρα (1 σταγόνα ανά κιλό σωματικού βάρους ανά ημέρα). 

Γενικά, μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί έναντι δερματικών ή στοματοφαρυγγικών λοιμώξεωνν 262, υπό την μορφή σπρέι ή μασώμενο. 20 με 25 σταγόνες σε νερό 3 φορές την ημέρα.
Παραδείγματα: Propolia ή Sunday Natural σπρέι.
Βιταμίνη C
Η βιταμίνη C  έχει αναγνωριστεί εδώ και καιρό ως η βιταμίνη που ενισχύει την ανοσία 269,270.  Σε ποιόν δεν έχει δοθεί η συμβουλή να πίνει ένα ποτήρι χυμό πορτοκαλιού το πρωί, το χειμώνα, για να μην αρρωστήσει; Ακόμα θυμάμαι τον καθηγητή μαθηματικών στο κολέγιο να μας ρωτάει αν ήπιαμε το χυμό μας με το πρωινό ...  

Αν ήξερε ότι θα έγραφα αυτό το άρθρο 20 χρόνια αργότερα .. αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία!
Η βιταμίνη C (και όχι ένα ποτήρι χυμός πορτοκαλιού) έχει την ιδιαιτερότητα ότι βρίσκεται σε υψηλές συγκεντρώσεις στα λευκοκύτταρα, στα λεμφοκύτταρα και στα μακροφάγα 270. Προωθεί αυτό που είναι γνωστό ως χημειοταξία (η ικανότητα των κυττάρων να παραμορφώνονται για να μετακινηθούν), βελτιώνει την ικανότητα των ουδετερόφιλων να σκοτώσουν τους ιούς με προ-οξειδωτικό αποτέλεσμα, διεγείρει την παραγωγή της γ-ιντερφερόνης και επιταχύνει των πολλαπλασιασμό των λεμφοκυττάρων 271,272,273 .
Επίσης έχει μια άλλη ιδιαιτερότητα καθιστώντας την το επίκεντρο της επιστημονικής συζήτησης. 

Η βιταμίνη C ασκεί ιοκτόνο δράση όταν συνδυάζεται με ελεύθερα  μεταλλικά ιόντα, σίδηρο και χαλκό, παράγοντας ελεύθερες ρίζες, όπως το υπεροξείδιο του υδρογόνου, μέσω μια γνωστής στους βιολόγους αντίδρασης, την αντίδραση Fenton 274,275.
Ήδη από το 1949 ο Δρ. Fred Klenner χρησιμοποίησε ενδοφλέβιες ενέσεις βιταμίνης C για τη θεραπεία της πολιομυελίτιδας και άλλων ιογενών λοιμώξεων, μέσω αυτού του μηχανισμού 276. 

Μερικές δεκαετίες αργότερα ο καθηγητής Pauling (κάτοχος βραβείων Νόμπελ στη Χημεία και την Ειρήνη), μελέτησε εκτενώς τις θεραπευτικές ιδιότητες της βιταμίνης C.
Μετά την αναγνωρισιμότητα του, ο επιστήμονας αυτός πρότεινε  εώς και 18gr βιταμίνης ημερησίως σε ορισμένα πρωτόκολλα. 

Για να κατανοήσουμε μια από τις ιδιότητες της βιταμίνης C, είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε ότι υπό κανονικές συνθήκες ο σίδηρος στον οργανισμό μας δεσμεύεται με πρωτεΐνες και δεν υπάρχει στην ελεύθερη μορφή του. Η βιταμίνη C δεν αλληλεπιδρά με το σίδηρο υπό αυτές τις συνθήκες. 

Ωστόσο, στην περίπτωση υποξίας ή σηψαιμίας ο σίδηρος μπορεί να απελευθερωθεί από την φερριτίνη. Στη συνέχεια γίνεται υψηλά κυτταροτοξικός, ιδιαίτερα παρουσία προ-φλεγμονωδών κυτοκινών 278.
Για παράδειγμα, σε περίπτωση ηπατικής ισχαιμίας σε ποντικούς, ο καθηγητής Seo κατέδειξε μείωση της οξειδωτικής βλάβης , μετά από έγχυση βιταμίνης C, 30mg/kg και 100mg/kg και αντιθέτως επιβλαβή προ-οξειδωτικά αποτελέσματα σε δόσεις 300mg/kg και 1000 mg/kg.  
Ο δρ. Kuck και οι συνεργάτες του απέδειξαν ότι οι επιπλοκές της ισχαιμίας οφείλονται εν μέρει στην εξάντληση της ενδοκυτταρικής βιταμίνης C εξαιτίας της απελευθέρωσης της ελεύθερης αιμοσφαιρίνης 278.
Στην ίδια μελέτη, η προσθήκη ασκορβικού άλατος σε φυσιολογική συγκέντρωση (60μmol/L) εξασθένησε την αύξηση της ενδοθηλιακής διαπερατότητας που προκαλείται από την ελεύθερη αιμοσφαιρίνη. Εντούτοις, με την έλλειψη αίμης ή ελεύθερου σιδήρου, αυτό το αποτέλεσμα είναι έντονα εξασθενημένο.
Υψηλές ποσότητες βιταμίνης C (750mg/kg σωματικού βάρους) δεν προκαλούν αλλαγές στους δείκτες οξειδωτικού στρες 281. 

Είναι απαραίτητο να φτάσουμε σε ποσότητες μεγαλύτερες από 100 g την ημέρα για να δούμε αποτέλεσμα που επιδιώκεται για παράδειγμα στην περίπτωση της θεραπείας του καρκίνου 282.
Ωστόσο μια συστηματική ανασκόπηση περιλαμβάνει 8 τυχαιοποιημένες μελέτες, επιβεβαίωσε ότι μια ενδοφλέβια χορήγηση 1-2 g βιταμίνης C μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο ινιδισμού σε ασθενείς που υποβάλλονται σε χειρουργική επέμβαση καρδιάς 283. 

Μια τέτοια ιδιότητα εξηγεί έτσι μια κατάσταση, παράδοξη με την πρώτη ματιά, στην οποία η βιταμίνη C παίζει αντιοξειδωτικό ρόλο σε χαμηλές δόσεις αλλά έχει μείζον προ-οξειδωτικό αποτέλεσμα όταν χορηγείται ενδοφλεβίως 284,285.
Μια συστηματική ανασκόπηση συνέλεξε στοιχεία από 60 μελέτες που εξέτασαν τα αποτελέσματα της συμπλήρωσης βιταμίνης C (ελάχιστο 1 g) στον κίνδυνο ανάπτυξης κρυολογήματος  286. Τα δεδομένα από αυτές τις μελέτες συνοψίζονται παρακάτω. 

Στις  6 κύριες μελέτες, δεν διαπιστώθηκε καμία επίδραση, εκτός από μείωση 5% της διάρκειας των συμπτωμάτων.
Τρεις μικρότερες μελέτες διαπίστωσαν μείωση της συχνότητας εμφάνισης κατά 50% όταν οι ασθενείς έπασχαν από άγχος, αλλά κυρίως επειδή οι συμμετέχοντες είχαν ανεπάρκεια βιταμίνης C. 

Φαίνεται ότι μειώνει τα συμπτώματα της γρίπης (φτέρνισμα, ρινική συμφόρηση) με μηχανισμούς παρόμοιους με τις αντιισταμινικές θεραπείες 287.
Μια συστηματική ανασκόπηση που δημοσιεύτηκε το 2013 στο Cochrane, επανεξέτασε τα αποτελέσματα 72 τυχαιοποιημένων διπλών τυφλών μελετών, με χορήγηση τουλάχιστον 200 mg συμπληρώματος βιταμίνης C για την πρόληψη κρυολογήματος. 

Διαπιστώθηκε ότι ένα τέτοια χορήγηση μείωσε τον κίνδυνο κατά 5%, εκτός από τους συχνά αθλούμενους και τις γυναίκες (-52%), ιδιαιτέρως επειδή υπόκεινται σε μεγαλύτερο οξειδωτικό στρες 288.  

Μια άλλη μετα-ανάλυση έδειξε ότι ή συμπλήρωση μειώνει την ένταση των συμπτωμάτων και τη διάρκεια της μόλυνσης κατά μέσο όρο περίπου 10 ώρες 289.
Σύμφωνα με μια άλλη συστηματική ανασκόπηση που δημοσιεύτηκε στο Cochrane με τα αποτελέσματα 29 ελεγχόμενων δοκιμών, η διάρκεια της γρίπης μειώνεται κατά μέσο όρο 8% στους ενήλικες και 14% στα παιδιά μετά από καθημερινή συμπλήρωση με 1-2 g βιταμίνης C 290.
Σε περίπτωση πνευμονίας, τρεις ελεγχόμενες μελέτες έχουν αναφέρει μείωση της συχνότητας εμφάνισης τουλάχιστον κατά 80% με τη συμπλήρωση βιταμίνης C. 

Μια τυχαιοποιημένη μελέτη έδειξε επίσης ένα σημαντικό όφελος σε ηλικιωμένους Βρετανούς ασθενείς που νοσηλεύονταν με πνευμονία ή βρογχίτιδα. 

Τρεις άλλες ελεγχόμενες μελέτες έχουν αναφέρει μια σημαντικά χαμηλότερη επίπτωση πνευμονίας στις ομάδες που έχουν χορηγηθεί βιταμίνη C 291.
Μια in vitro μελέτη του κορωνοϊού των πτηνών, που διεξήχθη από το 1978, έδειξε ότι η συμπλήρωση της βιταμίνης C αύξησε την αντίσταση των κυττάρων των πνευμόνων 292. Έχει επίσης αποδειχθεί ότι υποστηρίζει την ανοσολογική λειτουργία σε περίπτωση μόλυνσης από SARS-coronavirus. 

Μια συστηματική ανασκόπηση 12 μελετών που διεξήχθησαν σε στρατιωτικούς ή αθλητικούς χώρους, συμπεριλαμβανομένων 8 διπλών τυφλών τυχαιοποιημένων ελεγχόμενων δοκιμών, ανέλυσε τις επιδράσεις της συμπλήρωσης στην αύξηση του κινδύνου αναπνευστικών λοιμώξεων. 

Πέντε από αυτές, έδειξαν μείωση κατά 45-91% στη συχνότητα εμφάνισης λοιμώξεων και τρεις άλλες έδειξαν μείωση κατά 80-100% στον κίνδυνο της πνευμονίας.
Μια άλλη μελέτη έδειξε μια εξαρτώμενη από τη βιταμίνη C, θνησιμότητας σε ποντικούς με πνευμονία H1N1, με αύξηση της μιτοχονδριακής προστασίας  και μείωση της παραγωγής προ-φλεγμονωδών κυτοκινών 294.
Αυτό το προστατευτικό αποτέλεσμα έχει επιβεβαιωθεί για πολλές άλλες ιογενείς λοιμώξεις, ιδιαίτερα για τον έρπη, για τις οποίες η χορήγηση συμπληρώματος από του στόματος ή ενδοφλεβίως, φαίνεται να είναι αποτελεσματική. 

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι ασθενείς με μεγάλες ιογενείς λοιμώξεις έχουν χαμηλά επίπεδα βιταμίνης C στο πλάσμα λόγω αυξημένης μεταβολικής πρόσληψης 284,298.
Συνοπτικά, τα προληπτικά αποτελέσματα της συμπλήρωσης φαίνονται να περιορίζονται  κυρίως σε εκείνους που είναι ανεπαρκείς σε βιταμίνης C ή «σε κίνδυνο».
Τρεις μετα-αναλύσεις που δημοσιεύθηκαν στην επισκόπηση του Cochrane επεδίωξαν να διερευνήσουν την επίδραση της ημερήσιας χορήγησης 200 mg βιταμίνης C, στη συχνότητα, τη σοβαρότητα και τη διάρκεια των λοιμώξεων 299. 

Η ανασκόπηση κατέληξε στο συμπέρασμα ότι μόνο τα άτομα που εκτίθενται σε ακραίο ψυχρό ή σοβαρό σωματικό στρες, φαίνεται να ωφελούνται από την αποτελεσματική προφυλακτική θεραπεία.
Σε αντίθεση, φαίνεται να υπάρχει ευεργετική επίδραση της βιταμίνης C στη σοβαρότητα και τη διάρκεια των συμπτωμάτων. 

Άλλοι πληθυσμοί, όπως οι καπνιστές, έχουν επίσης συμφέρον να εξασφαλίσουν την πρόσληψη της, όχι μόνο για την ενίσχυση της άμυνας τους, αλλά και την ικανότητα των πνευμόνων 300.
Το πιο σημαντικό είναι ότι υπάρχουν θεραπευτικές επιδράσεις της συμπλήρωσης σε ηλικιωμένους ανθρώπους με αναπνευστικό κίνδυνο μετά από ιογενής λοίμωξη, ιδιαίτερα στην περίπτωση της πνευμονίας. 

Πρόσληψη βιταμίνης C, 1-2 g είναι επαρκής και φαίνεται να συνιστάται έντονα σε ηλικιωμένους και καπνιστές. 

Η εφαρμογή πρωτοκόλλου υψηλών δόσεων, ενδοφλεβίως, είναι μια άλλη προσέγγιση που αξίζει  να διερευνηθεί στην αναζήτηση λύσης κατά του Covid-19.

Στην πράξη: 
Προτιμήστε μια διατροφή πλούσια σε ωμά φρούτα και λαχανικά (ειδικότερα λάχανο, αν το επιτρέπει η πεπτική σας ανοχή), φρέσκα και εποχιακά (όσο το δυνατόν περισσότερα, ανάλογα με τον περιορισμό) ή κατεψυγμένα. 

Προσθέσετε στο φαγητό σας χυμό λεμονιού όσο πιο συχνά γίνεται.
Συνιστώ μια απλή μορφή βιταμίνης C, ιδανικά ασκορβικό νάτριο ή ασβέστιο ή ασκορβικό οξύ. Οι αποκαλούμενες βραδείας αποδέσμευσης ή οι λιποσωμικές μορφές είναι πολύ ακριβές σε σχέση με το μικρότερο αυξημένο όφελος τους.
Ομοίως, τα συμπληρώματα διατροφής που συνδυάζουν τη βιταμίνη C με τα φλαβονοειδή δεν είναι απαραίτητα, η συνέργεια της δράσης ισχύει μόνο όταν οι ενώσεις αυτές ενσωματώνονται  σε ένα τροφικό πλέγμα, δηλαδή στις τροφές, και όχι σε συμπλήρωμα διατροφής.
Οι ταμπλέτες ασερόλας μπορεί να είναι μια λύση αλλά ελέγξτε την περιεκτικότητα τους σε βιταμίνη C. 

Επιπλέον πολλές μάρκες προσθέτουν ασκορβικό οξύ σε εκχυλίσματα ασερόλας, τιτλοποιημένα σε βιταμίνη C. 

Ένα παράδειγμα καταχρηστικού μάρκετινγκ. 

Είναι σημαντικό να μοιραστεί η λήψη όσο το δυνατόν περισσότερο, πχ. 4 φορές την ημέρα. 

Σε περίπτωση λοίμωξης , η λήψη μπορεί να είναι πιο συχνή (ιδανικά κάθε ώρα).
Βιταμίνη D
Η βιταμίνη D είναι ένας βασικός ρυθμιστής της ανοσολογικής άμυνας κατά των λοιμώξεων, τόσο της έμφυτης όσο και της προσαρμοστικής ανοσίας 301,302. 

Εφαρμόζει πολλαπλές δράσεις όπως η διέγερση των μακροφάγων, η διαφοροποίηση των Β και Τ κυττάρων, η ωρίμανση των δενδριτικών κυττάρων, η τροποποίηση της έκφρασης των TNF- άλφα (πρωτεΐνη που παράγεται από  τα λευκά αιμοσφαίρια και εμπλέκεται σε πρώιμα φλεγμονώδη συμβάντα) και MHC (μέση ποσότητα αιμοσφαιρίνης που βρίσκεται στα ερυθρά αιμοσφαίρια στο σώμα) και η παραγωγή των βιοκτόνων (όπως οι αμυντοσίνες) ή των προ-οξειδωτικών ενώσεων.
Επίσης ρυθμίζει τις κυτοσίνες που παράγονται από τα κύτταρα «φωνιάδες» (Natural Killer cells) (ιντερφερόνη-γ).  
Ξεκάθαρα η βιταμίνη D3 θεωρείται ένας ισχυρός ανοσοδιαμορφωτής και ρυθμιστής της φλεγμονής 304.
Έχει επίσης μια εξειδίκευση στον κόσμο των βιταμινών: δεσμεύεται στους υποδοχείς περισσοτέρων από 400 διαφορετικών τύπων κυττάρων (VDR) για να αυτορύθμισει τη σύνθεση της (λεγόμενη αυτοκρινή δραστηριότητα) 305.
Αυτός είναι και ένας από τους λόγους για τους οποίους θεωρείται περισσότερο σαν ορμόνη παρά βιταμίνη. 

Ο VDR υποδοχέας στα εντερικά κύτταρα εμπλέκεται, για παράδειγμα, στη διατήρηση της ακεραιότητας του βλεννογόνου και του ελέγχου της φλεγμονής  και της ανοσοκαταστολής 306. 

Αυτή η ικανότητα αυτορύθμισης φαίνεται να είναι ιδιαίτερα σημαντική για το ανοσοποιητικό σύστημα.
Μέχρι σήμερα, δεν υπάρχουν ειδικές μελέτες σχετικά με τις επιδράσεις της βιταμίνης D στην περίπτωση του Covid-19. 

Ωστόσο πρέπει να σημειωθεί ότι ο ιός αυτός εμφανίζεται τη χειμερινή περίοδο και συνεπώς υπάρχει αυξημένος κίνδυνος ανεπάρκειας, ιδιαίτερα στους ηλικιωμένους που τείνουν να παραμένουν περισσότερο στο σπίτι ενώ έχουν χάσει μεγάλο μέρος της ικανότητας τους να συνθέσουν τη βιταμίνη D3 307-309.
Φυσικά δεν υπάρχει άμεση αιτιώδης σύνδεση για όλα αυτά. 

Μόνο μια μελέτη αναφέρει μείωση των επιπέδων της βιταμίνης D και Ε (κατά 51% και 82% αντίστοιχα) μετά από μόλυνση από κορωνοϊό σε μόσχους 310. 

Ωστόσο, δεν επιτρέπει την παρέκταση αυτού του ευρήματος στους ανθρώπους και σε άλλους τύπους λοιμώξεων από κορωνοϊό, ούτε μας επιτρέπει να γνωρίζουμε αν η συμπλήρωση μπορεί να ωφελήσει.
Η σύνδεση μεταξύ ανεπάρκειας της βιταμίνης D3 και ιικών λοιμώξεων, ωστόσο είναι καλά εδραιωμένη για πολλές καταστάσεις όπως ο HIV ή η ηπατίτιδα Β 303. 

Τα άτομα που πάσχουν από HIV συχνά έχουν χρόνιες ανεπάρκειες. Τα υψηλά επίπεδα έκφρασης του υποδοχέα της βιταμίνης D σε αυτά τα άτομα (VDR) σχετίζονται επίσης με αυξημένη φυσική αντοχή στη μόλυνση.
Αντίθετα η ανεπάρκεια της  βιταμίνης D σχετίζεται  με αυξημένη φλεγμονή και ανοσοποιητική ενεργοποίηση, με χαμηλό αριθμό λεμφοκυττάρων (CD4+), ταχύτερη εξέλιξη της νόσου και μικρότερο χρόνο επιβίωσης σε μολυσμένους ασθενείς. 

Η συμπλήρωση βιταμίνης D σε περίπτωση ανεπάρκειας και η επιστροφή στις φυσιολογικές τιμές μπορεί να βελτιώσει την ανοσολογική ανάνηψη κατά την διάρκεια της θεραπείας και ακόμη και να μειώσει τη θνησιμότητα στους μολυσμένους με HIV ασθενείς.
Μια συστηματική ανασκόπηση ανέλυσε τα αποτελέσματα 25 τυχαιοποιημένων ελεγχόμενων δοκιμών (11.312 συμμετέχοντες ηλικίας 0-95 ετών) 311.
Η συμπλήρωση βιταμίνης D μείωσε τον κίνδυνο οξείας λοίμωξης του αναπνευστικού συστήματος σε όλους τους συμμετέχοντες κατά 12%. 

Όσοι τη λάμβαναν ημερησίως ή σε εβδομαδιαία βάση είχαν 19% μείωση του κινδύνου σε σύγκριση  με το 3% αυτών που έπαιρναν υψηλές εφάπαξ δόσεις. 

Εάν τα αρχικά επίπεδα ήταν χαμηλά (<25 nmol/L), το όφελος ανέρχονταν στο 30% μείωσης του κινδύνου.
Ωστόσο η συμπλήρωση δεν είχε καμία επίδραση στον κίνδυνο σοβαρών επιπλοκών. 

Μια άλλη συστηματική ανασκόπηση επιβεβαιώνει την αξία της ημερήσιας συμπλήρωσης 312. 

Μια μελέτη κοορτής των ΗΠΑ (Έρευνα Εξέτασης Υγείας και Διατροφής) στην οποία συμμετείχαν 18.883 άτομα, η οποία δημοσιεύτηκε στην  JAMA, έδειξε ότι άτομα με επίπεδα βιταμίνης D στο πλάσμα κάτω από 10 ng/L είχαν 1,4 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο οξείας αναπνευστικής λοίμωξης από εκείνα με επίπεδα πάνω από 30 ng/L  313. 

Ο κίνδυνος εμφάνισης πνευμονικών επιπλοκών, αυξημένης φλεγμονής και μειωμένης ανοσίας της βλέννας αυξήθηκε επίσης σημαντικά. 

Εάν νοσηλευτούν οι ασθενείς με γρίπη με χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D3, θεωρούνται ότι διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο αναπνευστικών επιπλοκών και θνησιμότητας 314-316 .
Ωστόσο μια κλινική μελέτη που δημοσιεύθηκε στο JAMA το 2014 και αφορούσε 475 ασθενείς δε βρήκε θετικά αποτελέσματα στους κινδύνους  θνησιμότητας ή τη διάρκεια διαμονής μαζικής συμπλήρωσης βιταμίνης D3 σε άτομα με ανεπάρκεια της συγκεκριμένης βιταμίνης. Παρόλα αυτά, άτομα με τουλάχιστον μια επιπλοκή και σύντομη παραμονή στο νοσοκομείο ήταν εκείνα με τα υψηλότερα επίπεδα πλάσματος. 

Επιπλέον, τα άτομα με βέλτιστα επίπεδα βιταμίνης D είναι μεταξύ εκείνων που είναι λιγότερα πιθανό  να μολυνθούν μετά από ανοσοποιήσεις ιδιαίτερα κατά του ιού της γρίπης  318,305.
Τι δοσολογία;
Συστήνω ότι καθημερινή πρόσληψη 1000 IU για τη βελτιστοποίηση της ανοσολογικής απόκρισης, είναι πιο αποτελεσματική από μια υψηλότερη περιστασιακή πρόσληψη 319,320.
Σύμφωνα με μια μετα-ανάλυση που δημοσιεύτηκε στο PLOS ONE, μελέτες που έδειξαν μείωση του κινδύνου για λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος πρότειναν ημερήσιες δοσολογίες μεταξύ 300-2000 IU 321. 

Ωστόσο η ανταπόκριση του οργανισμού στη συμπλήρωση φαίνεται να ποικίλλει σημαντικά από άτομο σε άτομο.
Κατά μέσο όρο, για 100 IU που καταναλώνονται, τα επίπεδα του πλάσματος θεωρείται ότι αυξάνονται κατά 1ng/mL (ή  2,5 nmol/L). 

Επομένως, για να φτάσει την τιμή των 475 nmol/L, απαιτείται μέσος όρος 3000 IU ανά ημέρα. 

Ωστόσο, φαίνεται ότι το σώμα είναι σε θέση να αυξήσει  το επίπεδο πιο γρήγορα από μια πολύ χαμηλή αρχική τιμή, ειδικά από 15-20 ng/mL 321. 

Επιπλέον, υπάρχει ένα σημαντικός ατομικός πολυμορφισμός. 

Τα ανοσοκύτταρα έχουν περισσότερες από 23.000 διαφορετικές θέσεις υποδοχέα VDR και περισσότερες από 9.000 περιοχές χρωματίνης που ανταποκρίνονται στη συμπλήρωση 322,323. 

Έτσι φαίνεται ότι η απόκριση του ανοσοποιητικού συστήματος στη χορήγηση βιταμίνης D ποικίλλει από άτομο σε άτομα, ανάλογα με τον πολυμορφισμό του υποδοχέα VDR.
Στην πράξη: 
Η συμπλήρωση της βιταμίνης D, ειδικά αυτή τη χρονική περίοδο (τέλος του χειμώνα) αποτελεί προτεραιότητα στο πλαίσιο του Covid-19. 

Εάν γνωρίζεται ότι είστε ανεπαρκείς και είστε θετικοί στο τεστ, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τη συνήθη δοσολογία των 75 IU ανά κιλό σωματικού βάρους, ημερησίως. 

Εάν δεν γνωρίζεται το επίπεδο της και είστε άνω των 60 ετών μπορείτε να πάρετε την προαναφερθείσα δοσολογία. 

Εάν είστε κάτω των 60 ετών, δεν έχετε ανεπάρκεια ή  δεν γνωρίζεται το επίπεδο της βιταμίνης σας, μια πρόσληψη 1000 IU ή ακόμα πιο ιδανικά 3000 IU συνίσταται για τις επόμενες βδομάδες. 

Το ιδανικό θα ήταν να γνωρίζεται το επίπεδο τιμών της βιταμίνης ώστε να προσαρμόσετε τη δοσολογία. 

Σε παιδιά (ηλικίας μεταξύ 1-5 ετών) δεν έχει αποδειχθεί ότι μια υψηλή δόση (2000IU έναντι 400 IU) έχει μεγαλύτερη ευεργετική επίδραση στη μείωση  του κινδύνου των αναπνευστικών λοιμώξεων 324 .
Παράδειγμα προϊόντων: D-Nat 1000 (Therascience) ή Vitamin D3 1000 IU (Sunday Natural), να λαμβάνετε κατά προτίμηση το απόγευμα.
Βιταμίνη Ε
Η βιταμίνη Ε είναι επίσης γνωστή για τις αντιοξειδωτικές της ιδιότητες, ειδικά για την πρόληψη των καρδιοαγγειακών παθήσεων και της γήρανσης του εγκεφάλου. 

Εκτός αυτών, έχει ιδιαιτέρως σημαντικά αποτελέσματα στην καλή ανοσολογική λειτουργία, ιδιαίτερα σε άτομα άνω των 65 ετών ή και στη βελτίωση της απόκρισης στον αντιγριπικό εμβολιασμό  325,326.
Συγκεκριμένα, προστατεύει τα αμυντικά κύτταρα από το οξειδωτικό στρες – σχετικές βλάβες με υψηλότερες συγκεντρώσεις στις τελευταίες. 

Επίσης επιτρέπει μια καλύτερη απόκριση των μακροφάγων στη φλεγμονή, συμπεριλαμβανομένης της διαμόρφωσης των PEG και COX, της αποτελεσματικότερης επαγωγής των δενδριτικών κυττάρων, των φυσικών δολοφόνων κυττάρων σε άτομα άνω των 90 ετών,  και αυξάνει την παραγωγή αντισωμάτων 327,328.
Πολλές παρεμβατικές μελέτες σε ανθρώπους έχουν αναφέρει πολλαπλασιασμό των λεμφοκυττάρων, αύξηση της παραγωγής των κυτοκίνων (IL-2 και IL-6) μετά τη χορήγηση υψηλής δόσης συμπληρώματος.
Ωστόσο σε άλλες μελέτες δεν έχει φανεί κανένα όφελος ή ακόμα και μείωση στον πολλαπλασιασμό των λεμφοκυττάρων. 

Αυτές οι διαφορές οφείλονται κυρίως στη δοσολογία που χρησιμοποιήθηκε, στην ηλικία των συμμετεχόντων και στις διαφορετικές μεθοδολογίες που χρησιμοποιήθηκαν 326.
Σε μερικές μελέτες έχει μειωθεί η εμφάνιση αναπνευστικών λοιμώξεων ή κρυολογημάτων, αλλά κυρίως όταν οι συμμετέχοντες είναι καπνιστές και σε σχέση με άλλα αντιοξειδωτικά όπως βήτα-καροτίνη 329. 

Ανεπάρκεια της βιταμίνης φαίνεται να αυξάνει την ένταση των συμπτωμάτων του ιού κοξάκι B3 (μορφή RNA ιού) στα ποντίκια  331, ειδικά στην περίπτωση που συνυπάρχει και έλλειψη σεληνίου  332.
Όπως  ανέφερα στην παράγραφο για τη βιταμίνη D, μια συνδυασμένη ανεπάρκεια αυτών των δύο βιταμινών αυξάνει τη μόλυνση από κορωνοϊό στους μόσχους 310. 

Ορισμένοι επιστήμονες συμβουλεύουν την αύξηση πρόσληψης στους ηλικιωμένους κατά τουλάχιστον 100 mg ημερησίως 333.
Οι μελέτες βασίζονται σε ποσότητες πάνω από 200 mg ημερησίως της άλφα-τοκοφερόλης, της τυποποιημένης μορφής της βιταμίνης Ε που προσφέρεται ως συμπλήρωμα διατροφής. 

Οι επίσημες συστάσεις για ενήλικες είναι πολύ χαμηλότερες, περίπου 12-30 mg. 

Τέτοια ποσότητα (100 mg ημερησίως) απαιτεί απαραίτητα συμπλήρωση, καθώς η διατροφική πρόσληψη πάνω από 15 ή 20 mg είναι δύσκολο να επιτευχθεί εκτός αν καταναλώσετε πολύ μεγάλη ποσότητα ελαιούχων σπόρων.
Στην πράξη:
Η κατανάλωση τουλάχιστον 60 g ελαιούχων σπόρων την ημέρα (ειδικά αμυγδάλων), μικρών λιπαρών ψαριών και φυτικών ελαίων, σύμφωνα με τις προηγούμενες συστάσεις είναι ο καλύτερος τρόπος για να ενισχύσετε την πρόσληψη. 

Σε περίπτωση συμπληρωμάτων διατροφής, προτιμήστε μια μορφή που περιέχει  όλα τα ισομερή της βιταμίνης Ε (όχι μόνο άλφα-τοκοφερόλη) σε δοσολογία 15-30 mg την ημέρα.
Παραδείγματα προϊόντων: 

Υγρή βιταμίνη Ε από την Solgar διαθέσιμη στα φαρμακεία. 
Βιταμίνη Α
Η βιταμίνη Α είναι μια αντιοξειδωτική βιταμίνη που μελετάται ιδιαίτερα στο πλαίσιο του αμυντικού συστήματος. 

Τα καροτενοειδή, που αντιστοιχούν στην ίδια οικογένεια, είναι εξίσου απαραίτητα, αλλά για λόγους απλούστευσης θα μιλήσουμε μόνο για την βιταμίνη Α.
Συμμετέχει στη σύνθεση του λεμφοειδικού συστήματος, στη ρύθμιση των κυτοκινών, στη σωστή λειτουργία των μακροφάγων, των λεμφοκυττάρων (Τ και Β) και στην παραγωγή του  IgA (ανοσοσφαιρίνη Α) 334 .
Στην περίπτωση της ιλαράς, η βιταμίνη Α ενισχύει την έμφυτη ανοσοαπόκριση των μη μολυσμένων κυττάρων, καθιστώντας τα πιο ανθεκτικά. 

Παρόλα αυτά η θεραπευτική αξία της συμπλήρωσης ώστε να ενισχυθεί το ανοσοποιητικό σύστημα ποικίλει αρκετά ανάλογα με την αναφερόμενη λοίμωξη.
Οι ασθένειες στις οποίες εμφάνισε ενδιαφέρον είναι κυρίως η ιλαρά και η κύρια επιπλοκή της (πνευμονία), η γαστρεντερίτιδα, η ελονοσία, οι αναπνευστικές λοιμώξεις και ο HIV 335.
Τα αποτελέσματα της ανεπάρκειας (και όχι της έλλειψης) έχουν επίσης παρατηρηθεί κυρίως σε παιδιά, ειδικότερα σε παιδιά με κακιά διατροφή σε αναπτυσσόμενες χώρες.
Η ανεπάρκεια της βιταμίνης Α αυξάνει τις αναπνευστικές λοιμώξεις λόγω παθολογικών αλλαγών στα επιθήλια της αναπνευστικής οδού, μειώνει την παραγωγή βλέννας και την τοπική παραγωγή ανοσοκυττάρων  336,334. 

Μια τέτοια ανεπάρκεια σχετίζεται και με την αύξηση στην κατώτερη αναπνευστική οδό.
Στα ζώα, η έλλειψη της βιταμίνης Α οδηγεί σε μειωμένη αποτελεσματικότητα του εμβολίου του κορωνοϊού και αυξάνει την ευαισθησία στις αναπνευστικές λοιμώξεις 337. 

Τα αποτελέσματα της αναπνευστικής λοίμωξης του κορωνοϊού σε κοτόπουλα επιδεινώθηκαν με μία ανεπαρκή διατροφή σε βιταμίνη Α338.
Στην πράξη:
Η κύρια διατροφική πηγή της βιταμίνης Α, της βήτα καροτίνης και των καροτενοειδών πρέπει να διαχωριστεί. 

Η βιταμίνη Α βρίσκεται κυρίως στα εντόσθια, στο βούτυρο και στα αυγά σε μικρότερη έκταση. Είναι επίσης δυνατό να προσληφθεί και από τα λαχανικά στην πρόδρομη μορφή της, βήτα καροτίνη, ή σαν αντιοξειδωτικά της οικογένειας των καροτενοειδών τα οποία είναι σε αφθονία στα κίτρινα – πορτοκαλί λαχανικά (γλυκοπατάτες, ωμό καρότο, κολοκύθα) αλλά επίσης στο σπανάκι, μπρόκολο, καρπούζι, βερίκοκα ή πεπόνι (όταν είναι η εποχή).
Πριν να ξεκινήσετε κάποιο συμπλήρωμα διατροφής, εξετάστε το επίπεδο τους στο πλάσμα (ιδανικά όλων των καροτενοειδών) ειδικά αν είστε καπνιστής. 

Στην πραγματικότητα το πλεόνασμα της βιταμίνης Α είναι επιβλαβές, αυξάνει την πιθανότητα καρκίνου των πνευμόνων σε άτομα υψηλού ρίσκου (καπνιστές και άτομα που εκτίθενται στον αμίαντο), αλλά σε πάρα πολύ υψηλές δόσεις (τουλάχιστον 10 φορές πάνω από την προτεινόμενη δοσολογία που αναφέρεται εδώ) 339-342.
Δοσολογία: 600-800 μg την ημέρα
Παράδειγμα προϊόντος: A-mulsion.
Σελήνιο
Το σελήνιο είναι ένα βασικό μικροθρεπτικό συστατικό. Αποτελεί σημαντικό συμπαράγοντα για ένα ένζυμο που είναι βασικό για τον έλεγχο του οξειδωτικού στρες σε περίπτωση λοίμωξης, το GPX (προξιδάση της γλουταθειόνης) 343,344. Η ανεπάρκεια του σχετίζεται με την αυξημένη πιθανότητα ιογενούς λοίμωξης, συμπεριλαμβανομένης της γρίπης, και των εντεροϊών τύπου κοξάκι (ειδικά στην περίπτωση που υπάρχει και έλλειψη βιταμίνης Ε)  345-347.
Η έλλειψη σεληνίου όχι μόνο μειώνει την οξειδωτική ικανότητα της άμυνας που ακολουθεί μια γριπώδη λοίμωξη, αλλά αυξάνει επίσης και την αντίσταση του ιού καθώς και την ικανότητα να μεταλλαχθεί  348,349.
Στην πράξη:
Να καταναλώνετε τροφές πλούσιες σε σελήνιο (ψάρια, αυγά, φιστίκια Βραζιλίας).  

Αντιθέτως, με ότι αναφέρεται συχνά, μπορείτε να τρώτε 3-5 φιστίκια Βραζιλίας την ημέρα (όχι ιδανικό από περιβαλλοντικής απόψεως) χωρίς να φοβάστε ότι θα καταναλώσετε μεγάλη ποσότητα σεληνίου.
Πριν πάρετε οποιοδήποτε συμπλήρωμα, εξετάστε το επίπεδο σεληνίου στο πλάσμα, με μια εξέταση αίματος. 

Να προσέχετε όμως γιατί σε μεγάλες ποσότητες είναι επιβλαβές. 

Μπορείτε να προσλαμβάνετε 50-75 μg στη μορφή L-σεληνομεθειονίνη.
Παραδείγματα προϊόντων: Chelated Selenium (Nutrixeal) ή Organic Selenium (Sunday Natural).
Ψευδάργυρος
Ο ψευδάργυρος είναι αδιαμφισβήτητα ΤΟ μεταλλικό στοιχείο του ανοσοποιητικού συστήματος, τόσο για την εγγενή όσο και για την επίκτητη ανοσία 350. 

Η έλλειψη (όχι απλά μια ανεπάρκεια) του ψευδαργύρου προκαλεί ατροφία του θύμου αδένα, πτώση των επιπέδων των λεμφοκυττάρων στο πλάσμα, αλλοίωση των κυτταρικών μεσολαβούμενων και χυμικών ανοσοαποκρίσεων, ακόμα και θάνατο 351.
Αντιθέτως, μια καλή κατάσταση επιτρέπει μια προσαρμοσμένη έκκριση από ελεύθερες ρίζες και κυτοκίνες , επάγοντας μια βέλτιστη δράση των λευκοκυττάρων και των μακροφάγων και μια καλή διαφοροποίηση των CD4 Τ- λεμφοκυττάρων 350.352.
Ο ψευδάργυρος είναι ιδιαιτέρως απαραίτητος για την καλή διαφοροποίηση των συστημάτων των ΤΗ1 και των ΤH2 λευκοκυττάρων, αλλά επίσης και την εμπλοκή των Treg (ρυθμιστικών Τ κυττάρων) 353,354.
Χαμηλές δόσεις είναι επαρκείς για την μείωση της δραστηριότητα της απόκρισης των ΤΗ17 λεμφοκυττάρων, μειώνοντας έτσι την φλεγμονή και τους σχετιζόμενους αυτοάνοσους κινδύνους 355,356.
Ο ψευδάργυρος ρυθμίζει την παραγωγή των προ-φλεγμονωδών κυτοκινών σαν αποτέλεσμα του δεσμού μεταξύ των LPS (λιποπολυσακχαριτών) και τους υποδοχείς των TLR μακροφάγων  357. 

Εν ολίγοις, είναι απαραίτητος.
Τα συμπληρώματα ψευδαργύρου μπορούν γρήγορα να αποκαταστήσουν την ανοσοποιητική λειτουργία σε περίπτωση ανεπάρκειας, συμπεριλαμβανομένης και της ιογενής λοίμωξης 358-361. 

Τα πλεονεκτήματα της επίδρασης των συμπληρωμάτων διατροφής ψευδαργύρου υποστηρίζονται από μια συστηματική αναφορά που συντάσσει τα αποτελέσματα 17 κλινικών μελετών με σύνολο 2121 συμμετέχοντες  363.
Οι επιστήμονες παρατήρησαν μια μείωση στη διάρκεια των συμπτωμάτων μεγαλύτερη των 2,6 ημερών σε ενήλικες με κρύωμα. 

Παρόλα αυτά, μερικές τυχαίες ελεγχόμενες μελέτες δεν πέτυχαν αυτά τα αποτελέσματα, συμπεριλαμβανόμενης της χρήσης της ιδίας μορφής ψευδαργύρου (γλυκονικός ψευδάργυρος) 364.
Μια συστηματική αναφορά που δημοσιεύτηκε στη  βάση δεδομένων της Cochrane το 2013 και ενημερώθηκε το 2015 μετά από ανάλυση 18 ελεγχόμενων κλινικών δοκιμών επιβεβαιώνει ότι η λήψη ψευδαργύρου μέσα στο πρώτο 24ωρο από την έναρξη των συμπτωμάτων μειώνει τη διάρκεια του κρυολογήματος, με την προϋπόθεση λήψης τουλάχιστον 75 mg ημερησίως.
Σύμφωνα με τους αναλυτές δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα για την πρόταση μικρότερης δοσολογίας για προληπτικούς λόγους 365.
Ο ψευδάργυρος είναι επίσης γνωστό ότι μειώνει την αναπαραγωγή των ιών (HIV, έρπης, ρινοϊός, ιός ανθρώπινων θηλωμάτων, κλπ), συμπεριλαμβανόμενης της γρίπης και του κορωνοϊού 366 . 

Μεταγενέστερη μελέτης έγινε σε εργαστήριο, αλλά οι Κινέζοι ειδικοί που δημοσιοποιήσαν τις προτάσεις για τη διαχείριση του Covid-19, θεωρούν ότι η χρήση των  συμπληρωμάτων ψευδαργύρου πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψην . 

Η πυριθειόνη του ψευδαργύρου, που χρησιμοποιήθηκε στη μελέτη, χρησιμοποιείται και ως αντιμυκητισιακό στοιχείο σε καλλυντικά και όχι σαν διατροφικό συμπλήρωμα.
Ο διγλυκονικός και ο γλυκονικός ψευδάργυρος είναι οι δύο πιο πολυχρησιμοποιημένες μορφές που είναι διαθέσιμες στην αγορά αυτό το διάστημα.
Προσοχή όμως γιατί οι υψηλές δόσεις ψευδαργύρου είναι το ίδιο επιβλαβής με την ανεπάρκεια.  

In vitro, η υπέρβαση της δόσης του ψευδαργύρου αυξάνει την ποσότητα των προ-φλεγμονωδών κυτοκινών από μονοκύτταρα και μειώνει την παραγωγή των λεμφοκυττάρων 367,368. In vivo η λήψη 80 mg ημερησίως για 1 εβδομάδα έχει ανοσοκατασταλτικά αποτελέσματα  367.
Ερευνητές μια άλλης μελέτης, έδωσαν 220 g ψευδαργύρου ημερησίως για 1 μήνα σε άτομα πάνω από 70 ετών , και κατέληξαν στα ίδια συμπεράσματα, παρόλο που τα αποτελέσματα διέφεραν από άτομο σε άτομο370 . 

Η υπερβολική χρήση ψευδαργύρου μπορεί επίσης να μειώσει την εντερική απορρόφηση του χαλκού, που είναι ένα σημαντικό για την αντιοξειδωτική προστασία σαν συμπαράγοντας της δισμουτάσης του υπεροξειδίου (SOD) 371 . 

Η ανεπάρκεια του μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα αναιμίας  372  και την ανοσολογική ευθραυστότητα  373.  

Εκτός από την ανοσολογική όψη, η υπερβολική χρήση ψευδαργύρου θεωρείται επίσης ως επιβαρυντικός παράγοντας για τον καρκίνο του προστάτη 374 .
Στην πράξη:
Η καλύτερη πηγή είναι η ζωική. 

Τα στρείδια είναι ιδιαιτέρως πλούσια, αλλά αυτή την περίοδο του περιορισμού δεν είναι εύκολο να βρεθούν. 

Τα πουλερικά, τα ψάρια ή σε λιγότερο βαθμό τα αυγά, περιέχουν ψευδάργυρο.
Ο ψευδάργυρος φυτικής προέλευσης δεν είναι πολλές φορές εύκολα αφομοιώσιμος, όπως πχ. στα όσπρια. 

Να θυμάστε να τα μουλιάζετε τουλάχιστον 12 ώρες και να τα μαγειρεύετε καλά.
Τα κάσιους  περιέχουν ποσότητες ψευδαργύρου αλλά δεν τα προτείνω για οικολογικούς και ηθικούς λόγους. 

Ο κολοκυθόσπορος, οι σπόροι σουσαμιού, ο λιναρόσπορος ή σπόροι κάνναβης είναι πλούσιοι σε ψευδάργυρο αλλά ή λήψη ανά μερίδα είναι χαμηλή και σε μορφή δύσκολα απορροφήσιμη.
Όσον αφορά τα συμπληρώματα, ιδανικά κάνετε μια μέτρηση ψευδαργύρου ερυθροκυττάρων. Παρόλα αυτά, υπολογίζοντας τη σημασία του στην ανοσολογική απόκριση, αν είστε ανοσολογικά σε κίνδυνο, χορτοφάγος ή βίγκαν ή άνω των 60 ετών, ή ακόμα και σαν προληπτικό μέτρο προτείνω τη λήψη 10-15 mg διγλυκονικού ψευδαργύρου.
Παράδειγμα προϊόντων : Chelated Zinc (Nutrixeal) ή Organic Zinc (Sunday Natural)
Μάθετε περισσότερα για τον ψευδάργυρο : Πωςνα βελτιοποιήσετε το επίπεδο ψευδαργύρου στον οργανισμό σας.
Σίδηρος
Η ανεπάρκεια σιδήρου, αναιμία, αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα στην ανοσοποιητική ευθραυστότητα, ειδικά σε σχέση με την πιθανότητα αναπνευστικών ιογενών λοιμώξεων 375 . Αντιθέτως, η υπέρβαση του σιδηρού στην ελεύθερη μορφή του, αποτελεί ισχυρή γεννήτρια παραγωγής οξειδωτικού στρες, όπως έχουμε δει, και ευνοεί την πιθανότητα λοιμώξεων 376.
Πράγματι, η συγκέντρωση του σιδήρου στα μακροφάγα και στα ηπατοκύτταρα αυξάνει σε περίπτωση λοίμωξης, ειδικά εάν έχει ιογενής προέλευση 377.378. 

Ο ρόλος του σιδήρου στη λοιμογόνο φάση παραμένει ακόμα και σήμερα ένα πραγματικό αίνιγμα.
Είναι γεγονός ότι πολύ ιοί χρησιμοποιούν τον «φύλακα» του μεταβολισμού του σιδήρου, ο TfR1, ένας υποδοχέας με υψηλή έκφραση στην κυτταρική επιφάνεια – σαν είσοδο τους στα κύτταρα. 

Αυτός ο μηχανισμός μπορεί να εξηγήσει γιατί ο υποδοχέας στοχοποιείται κατά την ιογενή λοίμωξη, αλλά δεν γνωρίζουμε ακριβώς πως γίνεται αυτό  379.
Στην πράξη: 
Είναι σημαντικό να ελέγχεται την φερριτίνη σας, εκτός περιόδου φλεγμονής είστε υγιής (αν συμβαίνει αυτό, ζητήστε από το γιατρό σας τη μέτρηση του διαλυτού υποδοχέα τρανσφερρίνης). Σας συστήνω ένθερμα να ΜΗΝ παίρνετε συμπληρώματα διατροφής σιδήρου χωρίς να διαπιστώσετε αν όντως έχετε ανεπάρκεια σιδήρου, καθώς και σκευάσματα με μεταλλικά στοιχεία, τύπου «όλα σε ένα».
Για την βελτιστοποίηση της κατάστασης σας χωρίς την κατανάλωση σιδήρου στην ελεύθερη του μορφή, προτείνω μερικές συμβουλές για τη σωστή αφομοίωση του: τρώτε όσο το δυνατόν φρέσκα ωμά  λαχανικά και φρούτα σε κάθε γεύμα και προσθέστε χυμό λεμονιού, μην καταναλώνετε τσάι και καφές κατά την διάρκεια του γεύματος, μουλιάστε και μαγειρέψτε τα όσπρια καλά.
Γενικά, όλα τα ζωικά προϊόντα περιέχουν σίδηρο  σε καλύτερη αφομοιώσιμη μορφή (τον λεγόμενο αιμικό σίδηρο ή Fe2+) εκτός από τον κρόκο των αυγών. 

Εάν σας αρέσει το λουκάνικο αίματος, η συχνή κατανάλωση του είναι ένα εξαιρετικός τρόπος να τονώσετε την πρόσληψη.
Αλλά να έχετε υπόψην σας την αύξηση του ελεύθερου σιδήρου (μειώστε την πρόσληψη του κρέατος σε μία φορά την εβδομάδα το μέγιστο).
Παραδείγματα προϊόντων (14-28 mgr ημερησίως και ανάλογα με την πεπτική ανοχή): Magnesium Iron (Therascience) ή Vegetal Iron (Green Flamingo).
Βιταμίνες – Β
Όταν ο κορονωιός έρχεται σε επαφή με τη βιταμίνη Β2 στο πλάσμα, μειώνει την ανάπτυξη του.
Τα συμπληρώματα βιταμίνης Β3 βοηθούν στην καταπολέμηση του σταφυλόκοκκου, τόσο προληπτικά όσο και θεραπευτικά  381. Στο εργαστήριο (in vitro), εμποδίζει επίσης τη διείσδυση ουδετερόφιλων και συνεπώς τη φλεγμονή μετά από πνευμονική βλάβη  382.
Η βιταμίνη Β6 παίζει ζωτικό ρόλο στην ανοσοποιητική λειτουργία. 

Λόγω της πιθανότητας της μείωσης και της αποδυνάμωσης της ανοσοποιητικής απόκρισης σε περίπτωση λοίμωξης, συνίσταται οι ασθενείς με COVID-19 να λαμβάνουν συμπλήρωμα, σύμφωνα με μια Κινέζικη Συστηματική Αναφορά που δημοσιεύτηκε 3 Μαρτίου 2020  383.
Στην πράξη:
Τρόφιμα πλούσια σε βιταμίνη Β6 είναι τα όσπρια, οι μπανάνες, τα πράσα, τα λιπαρά ψάρια, ο φαγόπυρος και το κοτόπουλο. 

Σε περίπτωση συμπληρωμάτων διατροφής προτιμήστε τη μορφή P5P (Pyridoxal-5-phosphate, βιταμίνη Β6 υψηλής βιοδιαθεσιμότητας) σε ποσότητα 1,4-2 mg ημερησίως, ακόμα και 20mg σε περίπτωση ανεπάρκειας ή λοίμωξης.
Παράδειγμα προϊόντος: Vitamin B6 (Sunday Natural)
Για την πρόσληψη των υπολοίπων βιταμινών, δώστε προτεραιότητα σε μια διατροφή με προϊόντα ολικής άλεσης και όσπρια. 

Σε περίπτωση μη ισορροπημένης διατροφής, μπορείτε να επιλέξετε ένα συμπλήρωμα με σύμπλεγμα βιταμινών, για παράδειγμα nu Vitamin’ (Nutriting).
Ν-ακετυλ-κυστείνη (NAC), Γλυκίνη και Γλουταθειόνη
Η γλουταθειόνη είναι ένας σημαντικός πρωταγωνιστής στην υποστήριξη του ανοσοποιητικού συστήματος σε αρκετά επίπεδα. 

Πρώτον και σημαντικότερο, είναι το αντιοξειδωτικό επιλογής για τον έλεγχο του οξειδωτικού στρες, το οποίο όπως το είδαμε είναι σημαντικό στην ανοσολογική απόκριση 384.
Η γλουταθειόνη επίσης προστατεύει το συκώτι από το οξειδωτικό στρες και κατ’ επέκταση υποστηρίζει τις λειτουργίες του συκωτιού για την εξάλειψη ξένων μορίων, συμπεριλαμβανομένων ναρκωτικών ή συγκεκριμένων εναλλακτικών θεραπειών που μπορεί να χρησιμοποιηθούν σε περίπτωση λοίμωξης.
Επίσης έχω αναφέρει στην εισαγωγή την ηπατική δυσλειτουργία των ατόμων που υποφέρουν από επιπλοκές του Cov-19.
Ο ρόλος της γλουταθειόνης δεν σταματά εκεί. Το 2017, ερευνητές του Λουξεμβούργου δημοσίευσαν μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα έρευνα στο Cell  385. 

Έφεραν στο φως ότι ένα γονίδιο, το Gclc, είναι αυτό που κωδικοποιεί τη σύνθεση της γλουταθειόνης.
Ωστόσο, το γονίδιο αυτό πρέπει να είναι ενεργοποιημένο ώστε τα Τ-λεμφοκύτταρα να δράσουν αποτελεσματικά εναντίον της λοίμωξης. 

Η γλουταθειόνη, ως εκ τούτου, έχει μια διεγερτική επιρροή στο μεταβολισμό ορισμένων αμυντικών κυττάρων.
Χωρίς αυτό το πολύτιμο αντιοξειδωτικό, τα περισσότερα Τ-λεμφοκύτταρα ποντικών θα παρέμειναν αδρανή.
Μια πιο πρόσφατη μελέτη, βρήκε ότι η αναχαίτιση της σύνθεσης της γλουταθειόνης αυξάνει το οξειδωτικό στρες και μεταβάλλει την λεμφοκυτταρική διαφοροποίηση 386.
Ωστόσο η χρήση της γλουτανίνης, αμινοξύ το οποίο είναι απαραίτητο στα αμυντικά κύτταρα, αποτελεί το καύσιμο της σύνθεσης της γλουταθειόνης και ως εκ τούτου την ικανότητα των Τ-λεμφοκυττάρων να διαφοροποιηθούν μεταξύ τους.
Στην πράξη: 
Η μειωμένη γλουταθειόνη (ενεργής μορφής γλουταθειόνη), που προσφέρεται σε συμπλήρωμα διατροφής  δεν είναι μόνο ιδιαιτέρως ακριβή αλλά και σοβαρά υποβαθμισμένη στο έντερο 387. 

Τίποτε δεν μπορεί να συγκριθεί με την γλουταθειονίνη που παράγεται φυσικά από τον οργανισμό από τρία συστατικά: την γλυκίνη,  το γλουταμινικό οξύ και την κυστείνη.
Η Ν-ακετυλ-κυστείνη ή NAC είναι ένας θειούχος δωρητής ιδιαίτερα χρήσιμη για την σύνθεση της γλουταθειονίνης. 

Συνταγογραφείται εξάλλου σε υψηλές δόσεις στην περίπτωση δηλητηρίασης από παρακεταμόλη 386.
Η πρόσληψη NAC των 500mg-1g ημερησίως (μελέτες που πραγματοποιήθηκαν συνιστούν δόση μεταξύ 0,2-2 g/kg σωματικού βάρους), και επιπλέον πρόσληψη 5-10g γλυκίνης389.390 αποτελούν μια αισιόδοξη λύση. 

Η γλυκίνη φαίνεται να είναι το υπόστρωμα που περιορίζει τη σύνθεση της γλουταθειόνης 391. Αυτή η στρατηγική είναι πιο εποικοδομητική από τη χρήση συμπληρωμάτων διατροφής.
Παραδείγματα προϊόντων: NAC 2 κάψουλες την ημέρα, της Nutrixeal + Glycine 5g σε λίγο νερό της Sunday Natural ή Nutrixeal 
Γλουταμίνη
Είναι ένα αμινοξύ με την ικανότητα να αποτρέπει τις λοιμώξεις και έχει προσελκύσει αρκετό ενδιαφέρον από τα τέλη του ‘90. 

Όντως τα νούμερα των δημοσιεύσεων έχουν αυξηθεί από 2 το χρόνο στο τέλος του 1960 σε πάνω από 50 το χρόνο, για τα τελευταία 20 χρόνια.
Σε σχέση με το τι έχει αναφερθεί σχετικά με την γλουταθειόνη και τον έλεγχο του οξειδωτικού στρες, η γλουταμίνη είναι ένας πρόδρομος αυτών των ισχυρών αντιοξειδωτικών (μέσω του γλουταμινικού).  

Η χρήση της σε ποντίκια (1 g ανά κιλό σωματικού βάρους, σε συνδυασμό με αλανίνη) έδειξε μείωση στο οξειδωτικό στρες και στη σχετιζόμενη λοίμωξη 392 .
Η γλουταμίνη παρουσιάζει ενδιαφέρον στο πλαίσιο της ανοσίας σε διπλό επίπεδο 393.
Από τη μια, είναι ένας σημαντικός ρυθμιστής της ανοσοποιητικής κυτταρικής λειτουργίας, συμπεριλαμβανομένων των λεμφοκυττάρων και των μακροφάγων  394,395 . Τα μακροφάγα είναι μέγιστοι χρήστες της γλουταμίνης 396 . 

Σε περίπτωση λοίμωξης, η ποσότητα της κατανάλωσης από όλα τα ανοσοποιητικά  κύτταρα είναι  ίδια ή υψηλότερη από αυτή της γλυκόζης 396,397. 

Η αυξημένη ζήτηση της γλουταμίνης από αυτά τα κύτταρα, συνδυασμένη με την αυξημένη ζήτηση της γλουταμίνης από άλλους ιστούς, συμπεριλαμβανομένου και του συκωτιού, μπορούν να οδηγήσουν σε ανεπάρκεια.  Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε επιδείνωση της λοίμωξης ή/και αύξηση της πιθανότητας επακόλουθης λοίμωξης.
Από την άλλη, τα εντερικά κύτταρα που εγγυώνται την ακεραιότητα της βλεννογόνου μεμβράνης τη χρειάζονται επίσης για το μεταβολισμό τους. 

Η κατανάλωση της είναι εγγυημένα πιο σημαντική από της γλυκόζης 398,399, συγκεκριμένα στην πρόληψη της εντερικής υπερπερατότητας και της διέλευσης των βακτηριακών πεπτιδίων στην κυκλοφορία του αίματος (ενδοτοξίνωση) 400.
Στην πράξη:
Η γλουταμίνη βρίσκεται κυρίως σε τρόφιμα πλούσια σε πρωτεΐνη, τόσο φυτικά όσο και ζωικά. Η διατροφή προσφέρει περίπου 7g ημερησίως 401. 

Οι πειραματικές δόσεις που χρησιμοποιούνται σαν συμπλήρωμα είναι γενικά μεταξύ 15-30 gr, ειδικά σε μελέτες αθλητικής διατροφής, παρεντερική διατροφή ή σε περιπτώσεις καρκίνου 402-405 . 

Τέτοια δόση είναι δυνατή για μια περίοδο μερικών ημερών. 

Παρόλα αυτά, η γλουταμίνη εμπλέκεται  και στο μεταβολισμό των καρκινικών κυττάρων, που την χρησιμοποιεί σας πηγή ενέργειας με τον ίδιο τρόπο όπως την γλυκόζη. 

Η συμπλήρωση με 5g για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα είναι συνετή.
Παραδείγματα προϊόντων: Glutamine (Sunday Natural) ή L-Glutamine (Nutrixeal).
Γιαπωνέζικα Μανιτάρια (maitake, reishi, shiitake και cordyceps)
Αυτά τα γιαπωνέζικα μανιτάρια είναι πλούσια σε ορισμένα συστατικά από την οικογένεια των πολυσακχαριτών που υποστηρίζουν τόσο την επίκτητη όσο και την έμφυτη ανοσία: βήτα-γλυκάνες 1.3/1.6 406-411.
Για παράδειγμα, το εκχύλισμα από το σιτάκε (shiitake) είναι πλούσιο σε λεντινάνη, η οποία κατάφερε να μειώσει την εντερική διαπερατότητα στα ζώα, συγκεκριμένα διεγείροντας τη δημιουργία  μια κοντής αλυσίδας λιπαρών οξέων 412.413.
Το κόρντισεπς (cordyceps) χρησιμοποιείται επίσης  στην παραδοσιακή κινεζική ιατρική για την καταπολέμηση των ιογενών λοιμώξεων, όπως ηπατίτιδα, αλλά επίσης φαίνεται να ενισχύει την ανοσία παρούσα στην εντερική βλέννα, εξαιτίας της πρεβιοτικής της δραστηριότητας.
Το γανόδερμα (reishi) είναι ένας μύκητας που χρησιμοποιείται πάνω από 2000 χρόνια στην Κίνα 416.417. 

Έχουν αναγνωριστεί πάνω από 300 βιοενεργά συστατικά, συμπεριλαμβανομένων και των τριτερπενών μαζί με τους πολυσακχαρίτες που προαναφέρθηκαν 418.
Εμπλέκονται στην πρόληψη ορισμένων μορφών καρκίνου, της νευροεκφύλισης και στην ενδυνάμωση του ανοσοποιητικού συστήματος ιδιαίτερα εναντίον ιών (συμπεριλαμβανομένου και του HIV) 419.420 και στη διέγερση της μακροφαγικής δραστηριότητας 30-32 .
Στην πράξη: 
Μπορείτε να καταναλώνετε τα μανιτάρια με τη διατροφή σας, αλλά όσον αφορά την ποσότητα των βήτα-γλυκάνων που προσλαμβάνεται, θα πρότεινα ένα συμπλήρωμα διατροφής με τυποποιημένα εκχυλίσματα βήτα-γλυκάνων: 3 κάψουλες των 500mgr την ημέρα, κατά την διάρκεια του γεύματος. 

Σε περίπτωση λοίμωξης μπορείτε να διπλασιάσετε τη δόση.
Παράδειγμα προϊόντων : RSM (Nutrixeal) ή εκχύλισμα από Reishi ή Shiitake ή Maitake ή Cordyceps (Sunday Natural): 3 x 500 mg την ημέρα.
Αρτεμισία (Αρτεμισία annua)
Η Αρτεμισία (Αρτεμισία annua- ως annua χαρακτηρίζεται ένα φυτό που ζει περισσότερο από 2 χρόνια), είναι ένα φυτό που χρησιμοποιείται στην κινέζικη ιατρική και χαρακτηρίζεται για την αντιπαρασιτική του δράση, ειδικά σε περιπτώσεις όπως ελονοσία ή η βαβεσίωση (πιροπλάσμωση) μια από τις συνδεόμενες λοιμώξεις της νόσου του Lyme.
Το απομονωμένο ενεργό συστατικό είναι η αρτεμισινίνη που εμφανίζεται στην ποικιλία Artemisia Annua (και όχι στην Artemisia Afra, η οποία παραμένει παρόλα αυτά αποτελεσματική χάρη στα υπόλοιπα συστατικά τα οποία υπάρχει σε μικρότερο βαθμό)421. 
Η Αρτεμισία περιέχει πάνω από 400 ενεργά συστατικά. 

Μια ποιοτική μελέτη έδειξε ότι και οι δύο ποικιλίες της Αρτεμισίας έχουν ανώτερη αποτελεσματικότητα στην αλλοπαθητική θεραπεία της ελονοσίας (Malarone, Riamet) και με λιγότερο από 5% παρενέργειες, σε σχέση με το 43% που προκαλείτε από τα φάρμακα422 .
Η Αρτεμισία Annua θα μπορούσε πιθανώς να θεραπεύσει το 95% των περιπτώσεων ελονοσίας 423.  

Λειτουργεί ιδιαίτερα σε συνδυασμό με σίδηρο, παράγοντας ισχυρό οξειδωτικό στρες που καταστρέφει το πλασμώδιο.
Η Αρτεμισία φέρεται επίσης να έχει ενδιαφέρουσες αντιικές ιδιότητες, ειδικά ενάντια στον έρπη, στην ηπατίτιδα Β και C, στο HIV και στον ιό του έμπολα (EBV)424.425.421.426. Διαμορφώνει πράγματι τη δραστηριότητα των CD4+  427 Τ-λεμφοκυττάρων και έναν ισχυρό μεσολαβητή το NF-κΒ, που ρυθμίζει τη δραστηριότητα αρκετών κυτοτινών (TNF-α, IL-1β, IL-8 και IL-10).
Σύμφωνα με τις ποικιλίες της αρτεμισίας (annua, afra ή caruifolia) αρκετά ενεργά συστατικά έχουν αναγνωριστεί πέραν της αρτεμισινίνης, συμπεριλαμβανομένων της αρτεμισινάτης και ορισμένων φλαβονοειδών όπως η αρκαπιλίνη, η ισιρχαμνετίνη και η κουμαρίνη428.
Μετά από έρευνα, δεν υπάρχουν σημαντικές μελέτες για τα αποτελέσματα της Artemisia annua στον κορωνοιό. 

Παρόλα αυτά, λόγω των ενδιαφερόντων αποτελεσμάτων ενάντια στο HIV, αποτελεί ένα στοιχείο το οποίο δεν πρέπει να αγνοηθεί.
Επιπλέον , είμαστε όλοι ενήμεροι για την ελπίδα για την υδροξυχλωροκίνη (Plaquenil), ένα άλλο αντιελονοσιακό φάρμακο. Αυτό το μόριο δεν είναι συγκρίσιμο με την Αρτεμισία. Αλλά παρόλη την αβεβαιότητα και λαμβάνοντας υπόψη την έλλειψη ανεπιθύμων παρενεργειών αυτού του φυτού, τίθεται λογικά ένα ερώτημα για τη θέση του στο πλαίσιο μιας συμπληρωματικής θεραπείας σε περίπτωση  λοίμωξης ή για πρόληψη.
Στην πράξη: 
Η Αρτεμισία μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν διάλυμμα (κατά προτίμηση σε πλήρες γάλα αντί για νερό, ανάλογα με την ανοχή σας στη λακτόζη), σε μητρικό βάμμα, σε σκόνη (κάψουλα), με φρέσκο χυμό (1 κουταλιά της σούπας με τη χρήση εξολκέα) ή με ψυχρή διαβροχή.
Σε περίπτωση λοίμωξης, είναι σημαντικό να καταναλώνονται όλα τα ενεργά συστατικά σε αναλογία 5gr ανά λίτρο. 

Μπορείτε να το καταναλώνετε κατά τη διάρκεια της ημέρας ή να παίρνετε κάψουλα των 500mgr, 3 φορές την ημέρα (πρωί, μεσημέρι, βράδυ) για 7-10μέρες και μετά μειώνεται την ποσότητα σε 1,5gr την ημέρα (προληπτική δόση) διαλειμματικά με άλλες θεραπείες, πχ. για 2 εβδομάδες το μήνα (όχι συνεχόμενη χρήση).
Το φυτό αυτό δεν επιτρέπεται στη Γαλλία σαν συμπλήρωμα διατροφής. 

Εάν επιθυμείτε μπορείτε να το καλλιεργήσετε μόνοι σας. Σας προτείνω  τις συμβουλές του βοτανολόγου Christophe Bernard και μπορείτε να βρείτε τους σπόρους στην ιστοσελίδα kokopelli. Ξένοι ιστότοποι προσφέρουν την Αρτεμισίας στο Ίντερνετ.
Ιαπωνικό πολύγονο (Japanese knotweed)
Ένα ποώδες φυτό που καλλιεργείται στην Κίνα, Κορέα, Ιαπωνία και Σιβηρία και χρησιμοποιείται για τη νόσο του  Lyme ή Βορρελίωση.  Συγκεκριμένα, μειώνει τη φλεγμονώδη αλληλουχία που επάγεται από τo βακτήριο Borrelia.
Επίσης φαίνεται να έχει αντιικές ιδιότητες, που αποτέλεσαν το θέμα αρκετών in vitro μελετών στη γρίπη, τον έρπη, το κοξάκι την ηπατίτιδα-Β και τον ιό του έμπολα  429-433. 
Συγκεκριμένα περιέχει δύο ισχυρά αντιοξειδωτικά, την ρεσβερατρόλη και την εμοδίνη.
Επίσης μπορεί να ενεργοποιήσει , in vitro, την έκφραση μια σημαντικής κυτοκίνης στον έλεγχο της ανοσίας, της ιντερφερόνης β (INF-β).
Μπορείτε να το βρείτε στην ιστοσελίδα της Dietanat (4 φορές 500mg την ημέρα).
Εχινάκεια
Παραδοσιακά χαρακτηρίζεται σας φυτό επιλογής για τη θεραπεία ιικών μολύνσεων, ειδικά αναπνευστικών.
Η εχινάκεια αποτελεί θέμα πολλών δημοσιεύσεων, συμπεριλαμβανομένων και συστηματικών αναφορών σε αναγνωρισμένα περιοδικά όπως το JAMA ή  Cochrane 434,434-436 .
Η αποτελεσματικότητα της επικεντρώνεται κυρίως στην πρόληψη. 
Στην πράξη, προτείνω τακτικά προϊόντα από το εργαστήριο Phytoprevent (EPS) σε μορφή μονάδας ή σε συνδυασμό για παράδειγμα με κυπαρίσσι (διαθέσιμα σε φαρμακεία), το ισοδύναμο ενός κουταλάκι του γλυκού σε λίγο νερό 2 φορές την ημέρα.
Επιπλέον Συμβουλές για να τονώσετε το αμυντικό σας σύστημα
Ύπνος και Ανοσία
Ο ύπνος και η ανοσία έχουν μια στενή αμφίδρομη σχέση31. Η ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος αλλάζει τον ύπνο και ο ύπνος με την σειρά του επηρεάζει τις αμυντικές ικανότητες του σώματος.
Ένας πραγματικά φαύλος κύκλος. 

Για παράδειγμα, η έλλειψη ύπνου προάγει την έκκριση των προ-φλεγμονωδών κυτοκίνων που εμπλέκονται σε χρόνιες φλεγμονώδεις καταστάσεις του εντέρου ((TNF-alpha, IL-1 και IL-6), οι οποίες με τη σειρά τους μεταβάλλουν την ποιότητα του ύπνου437,438.
Η διέγερση  του ανοσοποιητικού συστήματος ενεργοποιεί μια φλεγμονώδη αντίδραση που μπορεί, ανάλογα με το μέγεθος και τη διάρκεια να αυξήσει το χρόνο του ύπνου.
Θα μπορούσε να είναι μια ορμονική προσαρμογή κατά τη μολυσμένη κατάσταση που δημιουργεί ένα ευνοϊκό πλαίσιο για την καταπολέμηση της ανοσίας.
Στην πραγματικότητα ο ποιοτικός ύπνος δημιουργεί μια καλύτερη ομοιόσταση της φλεγμονής με την μετατροπή της παραγωγής της κυτοκίνης.
Για παράδειγμα, τα παρθένα Τ λεμφοκύτταρα προάγουν την παραγωγή των αντιφλεγμονωδών κυτοκικών, όπως τα IL-12 κατά τη διάρκεια της νύχτας, ενώ τα κυτταροτοξικά λεμφοκύτταρα ενεργοποιούν την έκκριση των αντιφλεγμονωδών κυτοκικών (IL-10) κατά την ημέρα439.
Η στέρηση του ύπνου ή η διακοπή του, αυξάνουν τις φλεγμονές χαμηλού βαθμού και τις παθολογικές καταστάσεις που σχετίζονται με διαβήτη, την πιθανότητα εμφάνισης καρδιοαγγειακών παθήσεων και  νευροεκφυλιστικές ασθένειες.
Η έλλειψη ύπνου επίσης αυξάνει την πιθανότητα των ιικών, βακτηριακών και παρασιτικών μολύνσεων. 

Φαίνεται σαν τα αμυντικά κύτταρα να μην έχουν πρόσβαση στην απαραίτητη ενέργεια που συνήθως χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια του ύπνου440.
Όσο μικρότερη η διάρκεια του ύπνου, τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα να κολλήσουμε κάποιο κρύωμα441. 

Σε γενικές γραμμές, ο μη ποιοτικός ύπνος μειώνει τον αριθμό των λεμφοκυττάρων, μειώνει την έκφραση του HLA-DR συστήματος, αυξάνει τα επίπεδα των προ-φλεγμονωδών κυτοκινών και διακόπτει τη διαφοροποίηση των CD4+ και Cd8+ λεμφοκυττάρων.
Η στέρηση ύπνου επίσης αυξάνει την έκκριση των στεροειδών ορμονών, οι οποίες με τη σειρά τους επηρεάζουν την ποιότητα του ύπνου, και έτσι διατηρείτε ένας φαύλος κύκλος.
Συμπερασματικά και με πολύ απλό τρόπο, όσο καλύτερα κοιμόμαστε τόσο πιο δυνατό είναι το ανοσοποιητικό μας σύστημα! 

Ο ύπνος είναι ένας από τους πυλώνες της υγείας.
Φυσική δραστηριότητα και ανοσία
Αυτό αποτελεί ένα ειδικό κεφάλαιο. 

Είναι ευρέως γνωστό ότι η φυσική δραστηριότητα έχει ευεργετικά οφέλη στην ανοσία και στην υγεία γενικότερα, συμπεριλαμβανομένων και ασθενών που μπορούν να έχουν κάποια δραστηριότητα442-444 .
Οι ηλικιωμένοι έχουν επίσης δυνατό κίνητρο να διατηρήσουν τη φυσική τους δραστηριότητα ώστε να βελτιώσουν το αμυντικό τους σύστημα, κυρίως λόγω της  επίδρασης της ηλικίας στην απώλεια της μυικής μάζας και της μεταβολικής δραστηριότητας.
Επίσης βοηθάει στην επιβράδυνση της ατροφίας του θύμου αδένα (που σχετίζεται με αυξημένη IL-6), αυξάνει την παραγωγή των Τ-λεμφοκυττάρων, των αντιφλεγμονοδών κυτοκινών (IL-7) και μειώνει την πόλωση του TH17 (μειώνοντας  τον κίνδυνο χρόνιων φλεγμονών και αυτοάνοσων ασθενειών), σύμφωνα με μια μελέτη που ανέλυσε την ανοσολογική κατάσταση 125 ενηλίκων ηλικίας 55-79 ετών που έκαναν ποδήλατο κατά το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους 446 .
Σύμφωνα με μια συστηματική αναφορά της Cohrane, που ανέλυσε 11 κλινικές δοκιμές με 904 άτομα συμμετέχοντες, η φυσική άσκηση 30 μέρες πριν την εμφάνιση της γρίπης φαίνεται να μειώνει τη διάρκεια της ασθένειας.
Παρόλα αυτά, οι συγγραφείς δεν μπορούν να πιστοποιήσουν τη σημαντικότητα της προ-προσβολής άσκησης, καθώς η διαφορά είναι πολύ μικρή 447.
Αντιστρόφως, ο καθιστικός τρόπος ζωής αποτελεί καθοριστικό  παράγοντα για μειωμένη ποιότητα υγείας και αυξάνει πολλές μεταβολικές  παθολογικές καταστάσεις.
Ομοίως, οι επαναλαμβανόμενες έντονες ή οι μακροχρόνιες δραστηριότητες αποδυναμώνουν το ανοσοποιητικό σύστημα και αυξάνουν την πιθανότητα αναπνευστικών λοιμώξεων 24-48 ώρες μετά την άσκηση449.
Αναλογιζόμενοι την ανάγκη για περιορισμό, διαπιστώνουμε ότι δεν είναι εύκολο να διατηρήσουμε ένα επαρκές επίπεδο φυσικής δραστηριότητας. Πολλοί γυμναστές και ιστοσελίδες προσφέρουν βίντεο και συμβουλές, που μπορεί να ωφελήσουν μόνο εάν εφαρμοστούν σε ιδανικές συνθήκες.
Συγκεκριμένα, είναι σημαντικό να αερίζεται το δωμάτιο καλά καθώς η μετάδοση της μόλυνσης αυξάνεται σε περιορισμένους χώρους451. 

Συστάσεις ανάλογες έχουν δοθεί για τον έλεγχο μετάδοσης του Covid-19452.453.
Για τους ποδηλάτες, τα μηχανήματα για το σπίτι είναι μια εναλλακτική, αλλά όταν βλέπουμε πόσο γρήγορα εξαντλούνται τα στοκ, βάζουμε το συμπέρασμα ότι πολύς κόσμος το κατάλαβε πολύ γρήγορα.
Ανάλογα με την φυσική σας κατάσταση, τα μαθήματα μπορούν να ποικίλουν από 20 έως 30 λεπτά και να έχουν ευεργετικά αποτελέσματα. 

Ανάλογες αναφορές έχουν δημοσιευτεί και στο σχετικό πλαίσιο για τη λοίμωξη Covid-19454.
Επίσης, άλλες δραστηριότητες όπως η Yoga, και το Tai Chi Quan αποτελούν έναν πολύ καλό τρόπο διατήρηση της υγείας σας, εάν είστε γνώστης τους και ειδικά για τους ηλικιωμένους 455.
Διαχείριση των συναισθημάτων και ανοσία
Είναι ευρέως γνωστό (εδώ και αρκετές δεκαετίες) ότι το ψυχολογικό στρες είναι ένας παράγοντας που μπορεί να έχει βλαβερές συνέπειες στο αμυντικό σύστημα, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις των αναπνευστικών λοιμώξεων, καθώς επίσης στο άσθμα ή στην αλλεργική ρινίτιδα  456-458.
Σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη του Αυγούστου 2019, η αξιολόγηση της αύξησης του επιπέδου του στρες σε σχέση με την καρδιακή μεταβλητότητα μπορεί να αποτελεί δείκτη για την ανοσολογική ευπάθεια 459.
Μια συστηματική ανάλυση των αποτελεσμάτων 27 προγνωστικών μελετών αναγνώρισε αύξηση της πιθανότητας ανάπτυξης αναπνευστικών μολύνσεων κατά 21% σε περιπτώσεις ψυχολογικού στρες 24.
Σύμφωνα με ένα ερωτηματολόγιο που συμπληρώθηκε από 394 υγιής ανθρώπους που είχαν εκτεθεί σε συνάχι, το επίπεδο των συμπτωμάτων και η συχνότητα που εκφράστηκε η μόλυνση φάνηκε να συσχετίζετε με το ψυχολογικό στρες 460.
Η επίδραση του επιπέδου ανοσίας στη βλέννα φαίνεται να είναι ένα από τα θύματα του χρόνιου στρες 461.
Τα παιδιά επηρεάζονται επίσης 462. Πρόσφατα, η ερευνητική ομάδα  INSERM με επικεφαλής την Sophie Ugolini, επισήμανε ότι η αδυναμία του ανοσοποιητικού συστήματος σχετίζεται με τον επαναλαμβανόμενο ερεθισμό ορισμένων υποδοχέων των στρεσογόννων ορμονών (β2- αδρενεργικοί υποδοχείς) 463.
Σε αντίθεση, άτομα με θετική στάση έχουν αυξημένη αντίσταση στο συνάχι και στην γρίπη.
Μια άλλη τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη μελέτη με 413 συμμετέχοντες που διαλογίζονταν απέδειξε επίσης μεγαλύτερη αντίσταση τους σε αναπνευστικές λοιμώξεις 465. 

Η συσχέτιση με φυσική δραστηριότητα αυξάνει ακόμα περισσότερο τις αντιστάσεις 466.
Τελευταίο σημείο, το κάπνισμα
Το κάπνισμα θεωρείται ως  ένας αυξητικός παράγοντας για τις ιογενείς πνευμονικές λοιμώξεις.
Σύμφωνα με μια συστηματική αναθεώρηση 9 μελετών που περιελάμβαναν πάνω από 40000 συμμετέχοντες, οι συστηματικοί καπνιστές εμφανίζουν 34% υψηλότερη πιθανότητα εμφάνισης συμπτωμάτων  του συνδρόμου της γρίπης και σχεδόν 6 φορές υψηλότερο ρίσκο για γρίπη 30.
Ωστόσο, σύμφωνα με τα νέα δεδομένα των Κινεζικών περιστατικών που δημοσιεύτηκαν πρόσφατα, το κάπνισμα δεν φέρεται να αυξάνει τον κίνδυνο των επιπλοκών 467 .
Anthony Berthou - http://www.sante-et-nutrition.com/quelle-alimentation-contre-le-coronavirus-covid19-complement-alimentaire/
 πηγή:e-diatrofi.org